Модель (фр. modele, лат. modulus – өлшем) – белгілі бір зерттелетін нысанның ой түсінігі арқылы немесе материалдық түрде жасалған шартты үлгісі (бейнесі, сұлбасы, сипаттамасы, т.б.). Модель мен түп нұсқаны бір-бірінен абсолютті түрде айыруға болмайды. Қарастырылып отырған құбылыс немесе процесс абстрактылық нысандар мен математикалық заңдылықтар түрінде берілетін модель математикалық модель деп аталады. Модельдің ең қарапайым түрі нысандарды көрнекі етіп сурет, кескін, сызба формасында графиктік түрде көрсету. Модельдің екінші түріне – нысандардың, процестер мен құбылыстардың ауызша (қандай да бір тілдің көмегімен) суреттелуі, сипатталуы жатады. Үшінші түрі –ақпараттық-логикалық модель, ауызша сипатталған нысанды кескіндеп көрсету (формалау). Төртінші түрі – динамиканың ішкі заңдарын, өзара әсерін, қасиеттерін көрсететін физикалық нысандардың, құбылыстар мен процестердің математикалық түрде сипатталуы. Мысалы, белгілі бір физикалық процестің уақыт ішінде өтуін баяндайтын дифференциялдық теңдеулер жүйесі осы процестің моделі деп аталады. Модель ұғымы логика, математика, физика, химия, кибернетика, лингвистика, т.б. ғылым салаларында қолданылады. Ғылымда модель ұғымы әдетте қолдануға байланысты аталады. Алгебра мен математика логиканың тоғысқан жерінде арнаулы пән – модельдер теориясы қалыптасты.
Модель. Әлеуметтанушылар бұл терминге көптеген анықтама береді. Кейбір жағдайда, ол теория деген сөздің синонимі ретінде, тағы да бір жағдайларда теориядан гөрі жалпылау деңгейде абстрактілі ұғымдар жүйесіне сілтеме ретінде пайдаланылады. Ол, сондай-ақ, себептік модельдердегі сияқты статистикалық модельді қолданылады. Қаңдай анықтама берілсе де, модельдер оны зерттеуде эмпиризмнен аулақ болып, теориямен шұғылдануды талап етеді.
Модельдер өзінің түп негізінде тұжырымдама мен түсініктеме құралы ретінде құбылыстарды жеңілірек ұғыңдыруға тырысады. Әлеуметтануда құрылымдық функционализм алғашқы екі мағынада модель болып табылады, өйткені ол түсіндірудің кең құрылымы (қоғам организм секілді деп пайымдайтын метатеория) мен тұжырымдамалық топшылаулардың жиынтығын (қоғам бөліктері жалпының міндетін атқаруына қалай үлес қосатынын көрсететін теория) қамтамасыз етеді. Ұғымдар арасындағы қатынастар туралы гипотеза нақтыланып, ұғымдарды өлшеуге болатын тұста біз операциялык модель туралы айта аламыз. Бұл модельдер кейде диаграммалар түрінде көрсетіліп, математика терминдері арқылы неғұрлым ұтымды ұсынылуы мүмкін. Мысалы, регрессия немесе логлиния модельдері. Математикалық әлеуметтанудың маңызды жағы - модельді құрастыру - модельдерді диаграммалар тасқыны сатысынан бастап, математикалық бейнелеуге дейін жетілдіруге байланысты. Себеп-салдарлық модельдер кез келген түрде болуы мүмкін. Қандай анықтамаға ие болса да, модель-теориялық қызмет түрлері кешеніндегі құрал болып, назарымызды ұғымдарға немесе өзгерістерге және олардың өзара байланысына аударады.
Дереккөздер
- Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2
- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
Сілтемелер
- Модельдер форумы Мұрағатталған 25 қыркүйектің 2011 жылы.
- математикалық модель
- өлшем
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
![]() | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Model fr modele lat modulus olshem belgili bir zertteletin nysannyn oj tүsinigi arkyly nemese materialdyk tүrde zhasalgan shartty үlgisi bejnesi sulbasy sipattamasy t b Model men tүp nuskany bir birinen absolyutti tүrde ajyruga bolmajdy Қarastyrylyp otyrgan kubylys nemese process abstraktylyk nysandar men matematikalyk zandylyktar tүrinde beriletin model matematikalyk model dep atalady Modeldin en karapajym tүri nysandardy korneki etip suret keskin syzba formasynda grafiktik tүrde korsetu Modeldin ekinshi tүrine nysandardyn procester men kubylystardyn auyzsha kandaj da bir tildin komegimen surettelui sipattaluy zhatady Үshinshi tүri akparattyk logikalyk model auyzsha sipattalgan nysandy keskindep korsetu formalau Tortinshi tүri dinamikanyn ishki zandaryn ozara әserin kasietterin korsetetin fizikalyk nysandardyn kubylystar men procesterdin matematikalyk tүrde sipattaluy Mysaly belgili bir fizikalyk procestin uakyt ishinde otuin bayandajtyn differenciyaldyk tendeuler zhүjesi osy procestin modeli dep atalady Model ugymy logika matematika fizika himiya kibernetika lingvistika t b gylym salalarynda koldanylady Ғylymda model ugymy әdette koldanuga bajlanysty atalady Algebra men matematika logikanyn togyskan zherinde arnauly pәn modelder teoriyasy kalyptasty Zhedel zhәrdem koliginin modeli Model Әleumettanushylar bul terminge koptegen anyktama beredi Kejbir zhagdajda ol teoriya degen sozdin sinonimi retinde tagy da bir zhagdajlarda teoriyadan gori zhalpylau dengejde abstraktili ugymdar zhүjesine silteme retinde pajdalanylady Ol sondaj ak sebeptik modelderdegi siyakty statistikalyk modeldi koldanylady Қandaj anyktama berilse de modelder ony zertteude empirizmnen aulak bolyp teoriyamen shugyldanudy talap etedi Modelder ozinin tүp negizinde tuzhyrymdama men tүsinikteme kuraly retinde kubylystardy zhenilirek ugyndyruga tyrysady Әleumettanuda kurylymdyk funkcionalizm algashky eki magynada model bolyp tabylady ojtkeni ol tүsindirudin ken kurylymy kogam organizm sekildi dep pajymdajtyn metateoriya men tuzhyrymdamalyk topshylaulardyn zhiyntygyn kogam bolikteri zhalpynyn mindetin atkaruyna kalaj үles kosatynyn korsetetin teoriya kamtamasyz etedi Ұgymdar arasyndagy katynastar turaly gipoteza naktylanyp ugymdardy olsheuge bolatyn tusta biz operaciyalyk model turaly ajta alamyz Bul modelder kejde diagrammalar tүrinde korsetilip matematika terminderi arkyly negurlym utymdy usynyluy mүmkin Mysaly regressiya nemese logliniya modelderi Matematikalyk әleumettanudyn manyzdy zhagy modeldi kurastyru modelderdi diagrammalar taskyny satysynan bastap matematikalyk bejneleuge dejin zhetildiruge bajlanysty Sebep saldarlyk modelder kez kelgen tүrde boluy mүmkin Қandaj anyktamaga ie bolsa da model teoriyalyk kyzmet tүrleri keshenindegi kural bolyp nazarymyzdy ugymdarga nemese ozgeristerge zhәne olardyn ozara bajlanysyna audarady DerekkozderRahimbekova Z M Materialdar mehanikasy terminderinin agylshynsha oryssha kazaksha tүsindirme sozdigi ISBN 9965 769 67 2 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 Biekenov K Sadyrova M Әleumettanudyn tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2007 344 bet ISBN 9965 822 10 7SiltemelerModelder forumy Muragattalgan 25 kyrkүjektin 2011 zhyly matematikalyk model olshemBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet