Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Көне ұйғыр жазуы — көне жазба мұралары. Көне ұйғыр жазба ескерткіштері негізінен алғанда Шығыс Түркістан мен қазіргі Моңғолия жерінде сақталған. Көне ұйғыр жазуы V ғасырда қалыптаса бастаған. Көне ұйғыр жазба ескерткіштері жазудың руналық, манихей, ұйғыр және араб графикасы негізіндегі төрт түрін басынан кешірді.
Көне ұйғыр жазба ескерткіштер - ұйғырлардың көне замандағы жазба мұралары. Түркі халықтарының ішінде ұйғырлардың жазу дәстүрі V ғасырдың бас кезінен қалыптаса бастады. Көне ұйғыр жазба ескерткіштеріне манихей, будда, христиан және мұсылман идеологиясына байланысты көркем және діни философиялық т.б. туындылар жатады. Ұйғыр халқының тарихын, рухани мәдениетін зерттеп білуде олардың мәні зор. Көне ұйғыр жазба ескерткіштері 3 түрлі алфавитпен жазылған. Олар: 1) тасты қашап жазуға икемделген руналық орхон алфавиті; 2) жаңа соғды әліпбиі негізінде жасалған көне ұйғыр әліпбиі; 3) араб әліпбиі. Мұның біріншісімен «Моюн-Чур» немесе «Селенга тасы» (VIII ғ.) мен Суджи қойнауынан (IX ғ.) және Турфаннан (Шығыс Түркістан) табылған жазба ескерткіштер жазылған. Көне ұйғыр жазба ескерткіштерінің көпшілігі көне ұйғыр әліпбиімен жазылған.
V-VI ғасырларда Шығыс Түркістан жерінде соғды әліпбиінің негізінде жасалған ұйғыр жазуы кең өріс алды. Ал VII-X ғасырларда қазіргі Моңғолия, оңтүстік Сібір және Жетісу өлкелерінде руна жазуы кең тарай бастады. Өзге түркі тектес тайпалармен қатар бұл жазумен сол тұстағы Моңғолиядағы Ұйғыр мемлекетінің ұйғырлары да кеңінен пайдаланды. Бірақ көне ұйғыр жазба ескерткіштерінің басым көпшілігі ұйғыр, сондай-ақ араб жазулары негізінде хатқа түсті. Ғылымда көне ұйғыр тілінің соғды тілінен аударылып алынған ескерткіші «Хуастуанифт» , одан кейін христиандық мазмұндағы «Жәдігөйлердің табынуы», «Алтын яруқ» қолжазбасы. Үрімші қаласындағы Шыңжан-ұйғыр автономиялық ауданының ұлттық музейінде X-XIX ғасырлардағы көне ұйғыр жазба ескерткіштеріне қатысты 4 мыңнан астам қолжазба жинақталған. Осы сияқты ұйғыр жазба ескерткіштері КСРО ғылым академиясының Шығыстану ин-тының Орта Азиялық қолжазбалар қорында сақталған. Ұйғыр тілі жазба ескерткіштерінің кейбір нұсқалары Германия, Франция, Англия, және Жапония кітапханалары мен музейлерінен орын алған. Көне ұйғыр жазба ескерткіштерін үш салаға бөлуге болады: Руна жазуымен жазылғандар: Моңғолиядан табылған «Моюнчур» және «Қарабалғасун» т.б. жазба ескерткіштері. Ұйғыр жазуымен жазылғандар: «Хуастуанифт», «Алтын яруқ». «Құтадғу біліктің» Гератта көшірілген нұсқасы әр түрлі мазмұндағы іс қағаздары Фарид-уд-дин Аттар көшіріп жазған «Тазкиретул әвлия», Тохтамыш пен Темір Құтлұқтың хан жарлықтары, эпиграфиялық ескерткіштер т.б. араб жазуымен жазылғандар. Махмуд Қашғаридың «Диуан лұғат-ат-түрік», «Түркі тілдерінің сөздігі», Жүсіп Баласағұнидың «Құтадғу білік» шығармасының Мысыр және Наманған тізімі араб тілінде жазылған Ибн Мұханнаның грамматикасы мен сөздігі, Ахмед Югнакидың «Хибат ул хақайық» , Насреддин Рабғузидің «Қиссас -ул- әнбия» т.б.
Дереккөздер
- Қазақ Совет энциклопедиясы./Бас редактор М. Қ. Қаратаев; Алматы 1975
- Қазақ ССР 4 томдық қысқаша энциклопедия./Бас редактор Р.Н. Нұрғалиев;Алматы; Қаз.Сов. Энциклопед. Бас. редак. 1989 ISBN 5-89 800-009-7
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kone ujgyr zhazuy kone zhazba muralary Kone ujgyr zhazba eskertkishteri negizinen alganda Shygys Tүrkistan men kazirgi Mongoliya zherinde saktalgan Kone ujgyr zhazuy V gasyrda kalyptasa bastagan Kone ujgyr zhazba eskertkishteri zhazudyn runalyk manihej ujgyr zhәne arab grafikasy negizindegi tort tүrin basynan keshirdi Kone ujgyr zhazba eskertkishter ujgyrlardyn kone zamandagy zhazba muralary Tүrki halyktarynyn ishinde ujgyrlardyn zhazu dәstүri V gasyrdyn bas kezinen kalyptasa bastady Kone ujgyr zhazba eskertkishterine manihej budda hristian zhәne musylman ideologiyasyna bajlanysty korkem zhәne dini filosofiyalyk t b tuyndylar zhatady Ұjgyr halkynyn tarihyn ruhani mәdenietin zerttep bilude olardyn mәni zor Kone ujgyr zhazba eskertkishteri 3 tүrli alfavitpen zhazylgan Olar 1 tasty kashap zhazuga ikemdelgen runalyk orhon alfaviti 2 zhana sogdy әlipbii negizinde zhasalgan kone ujgyr әlipbii 3 arab әlipbii Munyn birinshisimen Moyun Chur nemese Selenga tasy VIII g men Sudzhi kojnauynan IX g zhәne Turfannan Shygys Tүrkistan tabylgan zhazba eskertkishter zhazylgan Kone ujgyr zhazba eskertkishterinin kopshiligi kone ujgyr әlipbiimen zhazylgan V VI gasyrlarda Shygys Tүrkistan zherinde sogdy әlipbiinin negizinde zhasalgan ujgyr zhazuy ken oris aldy Al VII X gasyrlarda kazirgi Mongoliya ontүstik Sibir zhәne Zhetisu olkelerinde runa zhazuy ken taraj bastady Өzge tүrki tektes tajpalarmen katar bul zhazumen sol tustagy Mongoliyadagy Ұjgyr memleketinin ujgyrlary da keninen pajdalandy Birak kone ujgyr zhazba eskertkishterinin basym kopshiligi ujgyr sondaj ak arab zhazulary negizinde hatka tүsti Ғylymda kone ujgyr tilinin sogdy tilinen audarylyp alyngan eskertkishi Huastuanift odan kejin hristiandyk mazmundagy Zhәdigojlerdin tabynuy Altyn yaruk kolzhazbasy Үrimshi kalasyndagy Shynzhan ujgyr avtonomiyalyk audanynyn ulttyk muzejinde X XIX gasyrlardagy kone ujgyr zhazba eskertkishterine katysty 4 mynnan astam kolzhazba zhinaktalgan Osy siyakty ujgyr zhazba eskertkishteri KSRO gylym akademiyasynyn Shygystanu in tynyn Orta Aziyalyk kolzhazbalar korynda saktalgan Ұjgyr tili zhazba eskertkishterinin kejbir nuskalary Germaniya Franciya Angliya zhәne Zhaponiya kitaphanalary men muzejlerinen oryn algan Kone ujgyr zhazba eskertkishterin үsh salaga boluge bolady Runa zhazuymen zhazylgandar Mongoliyadan tabylgan Moyunchur zhәne Қarabalgasun t b zhazba eskertkishteri Ұjgyr zhazuymen zhazylgandar Huastuanift Altyn yaruk Қutadgu biliktin Geratta koshirilgen nuskasy әr tүrli mazmundagy is kagazdary Farid ud din Attar koshirip zhazgan Tazkiretul әvliya Tohtamysh pen Temir Қutluktyn han zharlyktary epigrafiyalyk eskertkishter t b arab zhazuymen zhazylgandar Mahmud Қashgaridyn Diuan lugat at tүrik Tүrki tilderinin sozdigi Zhүsip Balasagunidyn Қutadgu bilik shygarmasynyn Mysyr zhәne Namangan tizimi arab tilinde zhazylgan Ibn Muhannanyn grammatikasy men sozdigi Ahmed Yugnakidyn Hibat ul hakajyk Nasreddin Rabguzidin Қissas ul әnbiya t b DerekkozderҚazak Sovet enciklopediyasy Bas redaktor M Қ Қarataev Almaty 1975 Қazak SSR 4 tomdyk kyskasha enciklopediya Bas redaktor R N Nurgaliev Almaty Қaz Sov Encikloped Bas redak 1989 ISBN 5 89 800 009 7