Кіші панда

Кіші панда (лат. Ailurus fulgens) – жыртқыш сүтқоректі жануар. Ailuridae тұқымдасының қазіргі жалғыз түрі.

Кіші панда
()
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Хордалылар Табы: Сүтқоректілер Сабы: Жыртқыштар Кіші сабы: Иттәрізділер Ықшам сабы: Ұлы тұқымдасы: Тұқымдасы: Тегі: Ailurus , 1825 Түрі: A. fulgens
Ailurus fulgens , 1825
Ареал
Түршелері
A. f. fulgens A. f. styani
A. ochraceus , 1847

Кіші панда немесе қызыл панда немесе мысық аюы-пандалар тұқымдасынан шыққан сүтқоректілер, жыртқыштардың тәртібі, олар негізінен өсімдіктермен қоректенеді; мөлшері үй мысықтарына сәйкес келеді.

Кейде оны жанаттар, аюлар, Ailuropodidae тұқымдастарына жатқызады. Дене ұзындығы 51-63, құйрығының, 28-48 см. Басы домалақ, беті жалпақ, түсі жирен, беті ақ, құрсағы мен аяқтары қара. Азияда, (Қытай, Үндістан, Непал, Бирма) таралған. Таулы жерлерде бамбук ормандарын мекендейді. 1-2 ұрпақ береді.

Эволюция

Палеонтологиялық қазбалар қызыл панданың (атына қарамастан) алып панданың (Ailuropoda melanoleuca) тек алыс туысы екенін көрсетті. Олардың ортақ арғы тегі миллиондаған жылдар бұрын ерте үшінші дәуірде өмір сүрген деп есептеледі. Ол бүкіл Еуразияға кең таралған. Қызыл пандалардың қалдықтары Шығыс Қытайдан Батыс Ұлыбританияға дейін табылды. Палеонтологтар тіпті Солтүстік Америкада (Теннесси және Вашингтон штаттарында) кішкентай пандалардың қазба қалдықтарын тапты және бұл Миоценде өмір сүрген қызыл панданың кейбір жаңа кіші түрлері болуы мүмкін деп болжайды.

Сипаттамасы

Дене ұзындығы шамамен: 51-64 см, құйрығы 28-48 см. Еркектердің салмағы шамамен 3,7—6,2 кг, аналықтары 4,2 — 6,0 кг. Денесі ұзартылған, құйрығы үлпілдек (пушистый), басы кең, қысқа өткір тұмсығы және кішкентай дөңгелек құлақтары бар. 38 тістері бар. Табандары қысқа, күшті, жартылай созылған тырнақтары бар, олар пандаға ағаштарға оңай көтеріліп, олардан түсуге көмектеседі.

Кішкентай пандалар, үлкендер сияқты, алдыңғы аяқтарында "алтыншы (бас бармақ) саусақ" бар, олар бес қалыптыдан тұрады. Шын мәнінде, бұл жалған саусақ, ол модификацияланған сесамоидты білек сүйегі. Бұл анатомиялық ерекшелігі жануарға бұтақтарға ақылды түрде көтерілуге және бамбуктың жұқа қашуымен де оңай басқаруға мүмкіндік береді.

Қытай Ғылым академиясының генетика және биология институтының ғалымдары Британдық Сенгер институтының әріптестерінің көмегімен зерттеу жүргізіп, үлкен және кіші пандалардың 40 миллион жыл бұрын өмір сүрген өте алыс ортақ ата-бабасы болса да, "алтыншы саусақ" олардан мұра емес, бірақ кейінірек пайда болды деген қорытындыға келді. Әр түрлі отбасыларға жататын осы екі түрдің әрқайсысы, басқасына қарамастан, конвергентті эволюция барысында сипатталған толықтыруды тапты: бамбук диетасы және бамбук сабақтарын ұстап тұру қажеттілігі және зерттеушілердің пікірінше, генетикалық өзгерістердің себептері кіші және үлкен пандалардың жалпы анатомиялық ерекшеліктерінде көрініс тапты.

Кішкентай панданың жүні қызыл немесе жаңғақ, төменде қара, қызғылт-қоңыр немесе қара. Артқы жағында шаштың сары ұштары бар. Табандары жылтыр қара, құйрығы қызыл, жіңішке жеңіл тар сақиналары бар, басы жеңіл, құлақтары мен мұрындары ақ түсті, ал көздің жанында масқа сияқты өрнек бар, және бұл сурет әрбір пандада ерекше. Бұл көп уақытын мүк пен қынаппен жабылған ағаштарда өткізетін жануар үшін керемет камуфляж.

Өмір-салты

Кішкентай панда негізінен түнгі (дәлірек айтқанда, ымырт) өмір салтын ұстанады, күндіз қуыста ұйықтайды, бұралып, басын құйрығымен жабады. Қауіп туындаған жағдайда ол ағаштарға да көтеріледі. Пандалар жерде баяу және ыңғайсыз қозғалады, бірақ олар ағаштарға өте жақсы шығады, бірақ соған қарамастан олар негізінен жерде қоректенеді.

Кішкентай панда жыртқыш отрядтың өкілі болғанымен, оның рационының 95% - ы жас жапырақтары мен бамбук өсінділері. Қалған 5% - ы әртүрлі жемістер, жидектер, саңырауқұлақтар, құс жұмыртқалары және тіпті кішкентай кеміргіштер. Үлкен панда сияқты, кішкентай панда целлюлозаны сіңіре алмайды, сондықтан ол бамбукты, мысалы, жапырақтарға қарағанда көбірек жейді. Қыста, бамбук мөлшері азайған кезде, кішкентай панда диетаны жидектермен, құс жұмыртқаларымен, саңырауқұлақтармен әртараптандыруы керек, әйтпесе ол жеткілікті қоректік заттар алмайды. Алайда, көктемде де, жазда да бамбук пен жапырақтардың саны шектелмеген кезде, кішкентай панда күніне 1,5 кг-нан астам жапырақ пен 4 кг Жас бамбук өсінділерін жеуі керек.

Үлкен пандадан айырмашылығы, кішкентайы тамақтануда өте таңдаулы. Егер "бамбук аюы" бамбуктың барлық бөліктерін жесе, кішкентай панда бамбуктың жұмсағын іздейді. Бақылау көрсеткендей, кішкентай пандалар күніне 13 сағат тамақтанады.

Кішкентай панданың өмір сүру ұзақтығы 8-10 жыл, дегенмен кейбіреулері 15 жылға дейін өмір сүреді. Қолда болған бір панда 18,5 жыл өмір сүрді. Пандалар ормандарда жұп немесе отбасы ретінде өмір сүреді. Соңғы зерттеулер көрсеткендей, әйелдің "жеке" аумағы шамамен 2,5 км2 аумақты алып жатыр, еркек — екі есе көп.

Мінез-құлықтары

Кіші пандалар өздерінің өмірлерінің көп бөлігін ағаш басында өткізеді. Олар бамбуктар және бамбук жапырақтарымен қоректенеді. Олар күніне бамбуктың жүздеген, мыңдаған жапырағын жей алады. Сонымен қатар кіші пандалар шөп, тамырлар, жаңғақтар, жидектер мен қыналарды да жей береді. Кейбіреулері тіпті жәндіктер мен құс жұмыртқаларымен қоректенеді.

Популяциясы

Кішкентай панданың ауқымы өте үлкен аумақты алып жатса да, оның табиғи жаулары аз болса да, бұл түр "қауіпті" мәртебеге ие, кішкентай пандалар Халықаралық Қызыл кітап тізіміне енгізілген. Түр жойылып кету қаупі бар деп жіктелді, өйткені тек 2500 адам қалды (басқа мәліметтер бойынша, шамамен 10 000). Табиғаттағы жануарлардың тығыздығы өте төмен, сонымен қатар Қызыл панданың тіршілік ету ортасы оңай жойылуы мүмкін. Негізгі қауіп-бұл аймақтарда үнемі ағаш кесу, сонымен қатар Үндістан мен Қытайдың оңтүстік-батысында браконьерлік және кішкентай панда аулауға тырысады оған негізгі себеп ол оның әдемі терісі. Соңғы 50 жыл ішінде Гималай тауларындағы қызыл пандалардың саны 39% - ға азайды.

Бақытымызға орай, кішкентай панда қолда жақсы өседі. Қазіргі уақытта бұл жануарлардың 350-ге жуығы әлемнің 85 хайуанаттар бағында кездеседі және соңғы екі онжылдықта қолда болған. Алайда, бір отбасыда кішкентай панда ә баладан аспайды және олар жылына бір рет жиілікпен туылады. Сондықтан кішкентай пандалардың популяциясына әлі де қауіп төніп тұр, ал табиғи жағдайда олардың өлімі өте жоғары.

Сондай-ақ, Үндістан мен Непалдың кейбір аймақтарында кішкентай пандалар үй жануарлары ретінде сақталады, бұл жануар үшін мүлдем қолайсыз. Оларды хайуанаттар бағында ұстау өте қиын, бірақ үйде бұл мүмкін емес: қызыл пандаға тым ерекше диета қажет. Дұрыс емес тамақтандыру кезінде бұл жануарлар ішек ауруларынан тез өледі.

Қауіп-қатері

Қызыл пандаға ең алдымен оның тіршілік ету ортасының жойылуы және бөлшектенуі қауіп төндіреді, оның себептеріне адам санының көбеюі, ормандарды кесу, ағаш емес орман материалдарын заңсыз жинау, малшылар мен малдардың кедергісі жатады.Малдын таптауы бамбуктың өсуін баяулатады, ал ағаштарды кесу кейбір бамбук түрлерінің қалпына келу қабілетін төмендетеді. Тек Сычуань провинциясында ағаш жинау 1958–1960 жылдары 2 661 000 м 3 (94 000 000 текше фут) жетті және 1970 жылдардың ортасы мен 1990 жылдардың аяғына дейін шамамен 3 597,9 адам тіркелді. ​​Бүкіл Непалда қызыл панданың қорғалатын аймақтардан тыс мекендейтін ортасына қатты қалдықтар, мал соқпақтары мен жайылымдар, отын мен дәрілік өсімдіктерді жинайтын адамдар теріс әсер етеді.Непалдың Ламжунг ауданында анықталған қауіп-қатер малды айдау кезінде мал жаю, жасанды орман өрттері және қыста мал азығы үшін бамбук жинау болып табылады. Көлік қозғалысы қызыл пандалардың мекендеу орындары арасында қозғалысына айтарлықтай кедергі болып табылады.

Дереккөздер

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3