Колибри

Колибри (ағылш. Hummingbird) – ұзынқанатты құстар отрядының бір тармағы, әлемдегі ең кішкентай құс.

Тринидад және Тобагоның 4 колибриі

Ерекшелігі

Эрнст Геккельдің "Kunstformen der Natur" атты кітабындағы иллюстрация, 1904 ж

Колибридің бір тұқымдасқа жататын 321 түрі Солтүстік және Оңтүстік Америка өңірінде кеңінен таралған. Оңтүстік Американың Амазонка бассейндерінде, ылғалды жазықтарда сондай-ақ таулар мен шөлейттерде мекендейді.

Денесінің ұзындығы 5,7 см-ден – 21,6 см-ге дейін, салм. 1,5 – 20 г-дай. Жер бетіндегі ең ұсақ құстар. Қораздарының қауырсындары түрлі-түсті құлпырып тұрады, ал мекиендерінің түсі біркелкі болып келеді. Тұмсықтары жіңішке әрі ұзын, кей түрінде иіліп келген, гүл шырындарын соруға бейімделген. Колибрлер жерде жүре алмайды, себебі аяқтары өте әлсіз болады. Есесіне төс сүйегінің қыры, бұлшықеттері жақсы жетілген. Олардың иықтары басқа құстар секілді жоғары-төмен қозғалмайды, қанатының ұшымен көлденең жатқан сегізді сызғандай қалыпта айналып отырады. Олардың үні де әлсіз болады.

Колибрлер қанатын жылдам қағады. Олар тез ұшады, әрі ұшу бағытын үнемі өзгертіп отырады. Кейбір ұсақ түрлері қанаттарын секундына 80 рет қаға алады.

Колибридің денесінің 30%-ы ұшуға қызмет ететін бұлшық еттен тұрады.

Колибрлердің асқазаны үш есе үлкен болып, құстың ішкі құрылысының жартысын алып жатады. Колибри көбінесе гүл шырындарымен, кейде өрмекшілермен де, жәндіктермен де қоректенеді. Колибри әрбір он минут сайын тамақтанады. Олар күніне өз салмақтарынан 2 есе көп тамақ жейді. Олардың денесінде зат алмасу өте қарқынды жүреді. Жүрегі үлкен әрі қанның құрамындағы гемоглобиннің мөлшері де көп. Белсенді тіршілігін қамтамасыз ету үшін көп қоректенеді. Араларында қоныс аударып тұратындары да кездеседі.

Колибрлер гүлге жақын келіп, қанаттарын айналдыра тұрып гүл тостағаншасына ұзын сүйір тілін сұғып шырын сорады.

Ұяларын ағаштарға, бұталарға, ал кейбір түрі жартастарға, ағаш жапырақтарына сілекейімен жапсырып салады. Ұяны жасайтын да, балапан басатын да анасы. Жылына 2 – 3 рет 1 – 2-ден жұмыртқа салып, оны мекиендері шайқайды, балапандарына қамқорлықты да аналықтары жасайды. Балапандары қызылшақа болады.

Олардың тағы бір ерекшелігі: олар артқа ұша алатын жалғыз құс есептеледі.

Көпшілігі гүлді өсімдіктерді тозаңдандыруға пайдалы. Әсемдік үшін көп ауланады. Бұлардың жылдан-жылға санының азаюына байланысты 6 түрі Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген.

Түрлері

Гүл шырынын сорған күлгін мойынды колибри

Колибрилердің шамамен 320 түрі белгілі.

Қоректері

Колибрилер – тағам талғамайтын құстар. Олар гүлдердің шырындары мен сірнелерін, жәндіктер мен өрмекшілерді қорек етеді. Олардың ұзын тұмсықтары түтік тәрізді гүлдерден шырындарын соруға бейімделген болып келеді. Әдетте, олар қанты көп гүлдердің шырын-сірнелерін ішеді. Егер де гүл сірнесіндегі қанттың мөлшері 10%-дан төмен болса, олар оған бармайды. Сонымен қатар, колибрилер тозаңдандырғыштар рөлін атқарады. Қоректену кезінде олар көптеген өсімдіктерді тозаңдандырады.

Ұялары мен жұмыртқалары

Колибрилер өсімдік сабақтарын, өрмекші торларын, құрттар мен пайдалана отырып кесе тәріздес кішкентай ұялар салады. Әдетте, көп түрлерінің ұрғашылары сопақша пішінді екі жұмыртқа салады. Барлық құстардың ішінде олардың жұмыртқалары – ең кішкентайы. Жұмыртқаларын 15-20 күн басқан соң жарады. Жарып шыққан балапандары соқыр болғандықтан, қорек пен қорғаныс үшін ата-аналарына тәуелді болады.

Дереккөздер

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – Павлодар: 2007 - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
2. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том
3. Жануарлар әлемі. Энциклопедия / Қазақ тіліне аударған Д. Әліпбаева. – Астана: «Фолиант» баспасы, 2014. – 160 б. – «Балалар энциклопедиясы» сериясы. ISBN 978-601-292-682-8