Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Классикалық латын тілі — латын тілінде жазылған, көне римдіктер «классикалық» деп қарастырған әдебиеттің тілі. Бұл тіл — аралығында латын әдебиетінің алтын дәуірінде қолданылды. 2-ші ғасырдағы «Күміс дәуір» әдебиеті де осы тілде жазылған деп санауға болады.
| Классикалық латын | ||
|---|---|---|
| Сөйлеу орны: | Рим империясы | |
| : | 4-ші ғасырда болып өрбіді | |
| : | Классикалық латын | |
| Тіл белгілері | ||
| ISO 639-1: | la | |
| : | lat | |
| : | lat
| |
| Құлақтандыру: Бұл бетте IPA фонетикалық юникод нышандары болуы мүмкін. | ||
Қазір «классикалық латын тілі» деп аталатын тіл әбден өңделіп, икемдестіріліп, әдеби тілге айналдырылған түрі. Ал көне латын тілінде жазылған әдеби шығармалардың қазіргі кезге дейін жеткендері өте аз. Классикалық латын тілі — көне латын тілін бойынша өңдеудің, сол тілге еліктеудің жемісі. Класикалық латын тілі , , біршама дәрежеде Лукреций сияқты жазушылардың азанғы латын әдебиетінің тілінен біраз айырмашылығы бар. Мысалы, 2-ші септеудің -om және (жекеше атау) -os жалғаулары -um және -us түріне ауысты, кейбір сөздердің мағыналары да өзгерді (мысалы, forte енді тек "таңғалдырарлық" деп қана емес, "қатты" дегенді де білдіре бастады)
Рим империясының қарапайым халқының тілі, әсіресе 2-ші ғасырдан бергі уақытта деп аталады. Халықтық латын тілінің классикалық латыншадан сөз қоры мен грамматикасы жағынан өзгешеліктері болды, уақыт өте айтылуы жағынан да алшақтай бастады.
Алтын дәуір латыншасы
Латын әдебиетінің «алтын дәуірі» (лат. 'Latinitas aurea') деп шамамен б.з.д. 75 — 14 жылдар аралығын қамтиды. Ол Рим республикасының соңғы он жылы мен патшалық құрған заманы. Грек-рим классикасы бойынша мамандардың басым бөлігі осы кезеңді латын әдебиетінің шырқау шыңы, латын тілінде жазғысы келетіндер осы кезеңнің жазушыларына еліктеуге тиіс деп санайды.
«Алтын дәуірдің» ақын-жазушылары
Поэзия
Алтын дәуірдің ең алғашқы ақыны болып Лукреций саналады. Ол түсіндіретін деген көлемді философиялық жыр жазған.
одан сәл кейінірек жазды. Оның латын тіліне еңгізген жаңалығы — грек поэзиялық қалыптарын латын тіліне бейімдеп еңгізу болды. Катуллустың өлеңдерінде көбінесе өзінің жеке басынан өткен нәрселер суреттеліп, кейде эротикалық, кейде қуақы, жиі-жиі басқаларды мысқылдайтын сипатта болды. Ол тек грек мәнерінде жазатын әсері тамыр жайып, латын поэзиясына қатты ықпал етіп келді. Тек мәсіхшіліктің пайда болуымен және мүлдем басқа үрдістердің пайда болуымен ғана бұл ықпал жойылды.
Латын тілінің алтын дәуірінің ең көрнекті көрінісі — Вергилийдің Гомерге еліктеп жазған жыры. Соған ұқсас үрдістерді Горацийдің шығармаларынан байқауға болады: оны одалары мен сатиралары грек үлгілерімен жазылған. Овидий де сол сияқты тақырыптарға көлемді жырлар жазған. Ол (Ars Amatoria) деп аталатын жырдың да авторы. мен де грек үлгілеріне негізделген шығармалар жазды.
Проза
Прозалық шығармалардың арасында Юлий Цезарьдың латын тілінің алтын дәуірінің ең көрнекті мысалы болып саналады. Бұл шығарма өте қысқа, өте нақты, әскери мәнермен жазылған. Сонымен қатар, Рим заңгері әрі саясатшысы да шығармаларын атауға болады. Оның соттарда сөйлеген сөздері мен саяси жазбалары ғасырлар бойы латын әдебиетінің «үлгісі» болып саналып келеді. Цицеронның жазған көптеген хаттары да біздің заманымызға дейін сақталып келді. Ол хаттардан оның жеке басының көптеген қасиеттерін, өмірінің жағдайларын және саяси оқиғалар туралы мол мәлімет алуға болады. Цицерон стоицизм тақырыбына арнап, философиялық шығармалар да жазған.
Классикалық латын әдебиетінің маңызды бір бөлігін тарихи жазбалар құрайды. жазғандарынан қастандығы және қарсы соғыс атты тарихи шығармалары сақталып қалған. Тағы бір тарихшы « деген тарихи шығарма жазған. Онда Рим қаласының негізі қаланғаннан бері өткен тарихи оқиғалар баяндалған. Ливийдің осы шығармасы бастапқыда 142 кітаптан тұрса да, соның тек 35-і ғана қазірге дейін сақталды.
«Күміс дәуір» латыншасы
Классикалық латын тілі және ғасырларда да қолданыла берді. Ол кезең енді латын әдебиетінің Күміс дәуірі деп аталады. Бұл кезеңнің әдебиеті «алтын дәуір» әдебиетімен салыстырғанда біршама нашарырақ болып саналады. Оның себебі — «күміс дәуір» жазушылары «алтын дәуір» жазушыларына еліктеумен болып, шығармаларында жаңа ойлар, соны тақырыптар дегендердің азайып кетуі. «Күміс дәуірі» латын әдебиетінде кейде «Август патшадан кейінгі дәуір» деп аталады.
«Күміс дәуір» жазушылары (өмір сүрген жылдары шамамен берілген):
- (б.з.д. 15-50)
- (б.з.д. 4-65)
- (27-66)
- (34-62)
- (35-100)
- (39-65)
- (40-103)
- (45-96)
- (56-117)
- Кіші Плиний (63-113)
- (70-130 немесе одан кейінірек)
- (127 жылдары өмір сүрген)
- (125-180 немесе олан кейінірек)
- (125-180)
«Күміс дәуірден» бізге тек екі роман келіп жеткен: Апулейдің және Петронийдің .
Стильдік өзгерістер
«Күміс дәуірдің» өзін одан әрі екі кезеңге бөлуге болады: 1-ші ғасырдың екінші жартысындағы «тәжірибешілдік» және 2-нші ғасырдағы жаңарған «дәстүршілдік».
Нерон мен билік құрған кезінде , секілді ақындар кейінгі әдеби сыншыларды біресе тамсандырып, біресе жиіркендіріп, біресе таңғалдырып отырған ерекше стильдің бастаушылары болды. Ол стильде кейінгі Рим білім беру жүйесінде шешендік өнеріне берілген басымдылықтың әсері көрінеді. Осы авторлардың жазу мәнері әрқашан олар сөз сөйлеп тұрғандай әсер қалдырады — көбінесе ділмар, кейде сөзуар. Кейде не туралы әңгіме болып отырғанын түсініксіздеу етсе де, сирек қолданылатын сөздер мен ұтқыр афоризмдер көптеп кездесіп отырады.
Тақырып жағынан 1-ші ғасырдың екінші жартысындағы әдебиетте жойқын зорлық, сиқыршылық, ерекше күшті сезімдер туралы көп айтылады. Стоицизмнің әсерімен құдайлардың маңызы төмендеп, сезімдердің «физиологиясына» баса ден қойылады. Ашу, өркөкіректік, көре алмау секілді сезімдерді сипаттау үшін қабыну, ісу, қанның немесе оттің тасуы секілді анатомиялық ұғымдар қолданылады. Музалардың өзіне шабыт беруін Статиус тіпті calor ("безгегі ұстау") деген сөзбен суреттейді.
Көне заманның да, жаңа заманның да неоклассицистері тақырып пен тілдегі ұшқарылықты айыптаса да, сол ақындар еуропалық Ренессанс заманында өте танымал болды, тіпті одан кейінгі заманда ағылшын модернист ақындарының қызығушылығын туғызды.
1-ші ғасырдың аяғына қарай поэзияның бұндай формасына қарсы жауап ретінде басқалай үрдіс пайда болды. Траянның және тұсындағы , шығармаларында байсалдылық, дәстүршілдік басым.
Түсініктемелер
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Klassikalyk latyn tili latyn tilinde zhazylgan kone rimdikter klassikalyk dep karastyrgan әdebiettin tili Bul til aralygynda latyn әdebietinin altyn dәuirinde koldanyldy 2 shi gasyrdagy Kүmis dәuir әdebieti de osy tilde zhazylgan dep sanauga bolady Klassikalyk latynSojleu orny Rim imperiyasy 4 shi gasyrda bolyp orbidi Klassikalyk latynTil belgileriISO 639 1 la lat lat Қulaktandyru Bul bette IPA fonetikalyk yunikod nyshandary boluy mүmkin Қazir klassikalyk latyn tili dep atalatyn til әbden ondelip ikemdestirilip әdebi tilge ajnaldyrylgan tүri Al kone latyn tilinde zhazylgan әdebi shygarmalardyn kazirgi kezge dejin zhetkenderi ote az Klassikalyk latyn tili kone latyn tilin bojynsha ondeudin sol tilge elikteudin zhemisi Klasikalyk latyn tili birshama dәrezhede Lukrecij siyakty zhazushylardyn azangy latyn әdebietinin tilinen biraz ajyrmashylygy bar Mysaly 2 shi septeudin om zhәne zhekeshe atau os zhalgaulary um zhәne us tүrine auysty kejbir sozderdin magynalary da ozgerdi mysaly forte endi tek tangaldyrarlyk dep kana emes katty degendi de bildire bastady Rim imperiyasynyn karapajym halkynyn tili әsirese 2 shi gasyrdan bergi uakytta dep atalady Halyktyk latyn tilinin klassikalyk latynshadan soz kory men grammatikasy zhagynan ozgeshelikteri boldy uakyt ote ajtyluy zhagynan da alshaktaj bastady Altyn dәuir latynshasyLatyn әdebietinin altyn dәuiri lat Latinitas aurea dep shamamen b z d 75 14 zhyldar aralygyn kamtidy Ol Rim respublikasynyn songy on zhyly men patshalyk kurgan zamany Grek rim klassikasy bojynsha mamandardyn basym boligi osy kezendi latyn әdebietinin shyrkau shyny latyn tilinde zhazgysy keletinder osy kezennin zhazushylaryna elikteuge tiis dep sanajdy Altyn dәuirdin akyn zhazushylaryPoeziya Altyn dәuirdin en algashky akyny bolyp Lukrecij sanalady Ol tүsindiretin degen kolemdi filosofiyalyk zhyr zhazgan odan sәl kejinirek zhazdy Onyn latyn tiline engizgen zhanalygy grek poeziyalyk kalyptaryn latyn tiline bejimdep engizu boldy Katullustyn olenderinde kobinese ozinin zheke basynan otken nәrseler surettelip kejde erotikalyk kejde kuaky zhii zhii baskalardy myskyldajtyn sipatta boldy Ol tek grek mәnerinde zhazatyn әseri tamyr zhajyp latyn poeziyasyna katty ykpal etip keldi Tek mәsihshiliktin pajda boluymen zhәne mүldem baska үrdisterdin pajda boluymen gana bul ykpal zhojyldy Latyn tilinin altyn dәuirinin en kornekti korinisi Vergilijdin Gomerge eliktep zhazgan zhyry Sogan uksas үrdisterdi Goracijdin shygarmalarynan bajkauga bolady ony odalary men satiralary grek үlgilerimen zhazylgan Ovidij de sol siyakty takyryptarga kolemdi zhyrlar zhazgan Ol Ars Amatoria dep atalatyn zhyrdyn da avtory men de grek үlgilerine negizdelgen shygarmalar zhazdy Proza Prozalyk shygarmalardyn arasynda Yulij Cezardyn latyn tilinin altyn dәuirinin en kornekti mysaly bolyp sanalady Bul shygarma ote kyska ote nakty әskeri mәnermen zhazylgan Sonymen katar Rim zangeri әri sayasatshysy da shygarmalaryn atauga bolady Onyn sottarda sojlegen sozderi men sayasi zhazbalary gasyrlar bojy latyn әdebietinin үlgisi bolyp sanalyp keledi Ciceronnyn zhazgan koptegen hattary da bizdin zamanymyzga dejin saktalyp keldi Ol hattardan onyn zheke basynyn koptegen kasietterin omirinin zhagdajlaryn zhәne sayasi okigalar turaly mol mәlimet aluga bolady Ciceron stoicizm takyrybyna arnap filosofiyalyk shygarmalar da zhazgan Klassikalyk latyn әdebietinin manyzdy bir boligin tarihi zhazbalar kurajdy zhazgandarynan kastandygy zhәne karsy sogys atty tarihi shygarmalary saktalyp kalgan Tagy bir tarihshy degen tarihi shygarma zhazgan Onda Rim kalasynyn negizi kalangannan beri otken tarihi okigalar bayandalgan Livijdin osy shygarmasy bastapkyda 142 kitaptan tursa da sonyn tek 35 i gana kazirge dejin saktaldy Kүmis dәuir latynshasyKlassikalyk latyn tili zhәne gasyrlarda da koldanyla berdi Ol kezen endi latyn әdebietinin Kүmis dәuiri dep atalady Bul kezennin әdebieti altyn dәuir әdebietimen salystyrganda birshama nasharyrak bolyp sanalady Onyn sebebi kүmis dәuir zhazushylary altyn dәuir zhazushylaryna elikteumen bolyp shygarmalarynda zhana ojlar sony takyryptar degenderdin azajyp ketui Kүmis dәuiri latyn әdebietinde kejde Avgust patshadan kejingi dәuir dep atalady Kүmis dәuir zhazushylary omir sүrgen zhyldary shamamen berilgen b z d 15 50 b z d 4 65 27 66 34 62 35 100 39 65 40 103 45 96 56 117 Kishi Plinij 63 113 70 130 nemese odan kejinirek 127 zhyldary omir sүrgen 125 180 nemese olan kejinirek 125 180 Kүmis dәuirden bizge tek eki roman kelip zhetken Apulejdin zhәne Petronijdin Stildik ozgerister Kүmis dәuirdin ozin odan әri eki kezenge boluge bolady 1 shi gasyrdyn ekinshi zhartysyndagy tәzhiribeshildik zhәne 2 nshi gasyrdagy zhanargan dәstүrshildik Neron men bilik kurgan kezinde sekildi akyndar kejingi әdebi synshylardy birese tamsandyryp birese zhiirkendirip birese tangaldyryp otyrgan erekshe stildin bastaushylary boldy Ol stilde kejingi Rim bilim beru zhүjesinde sheshendik onerine berilgen basymdylyktyn әseri korinedi Osy avtorlardyn zhazu mәneri әrkashan olar soz sojlep turgandaj әser kaldyrady kobinese dilmar kejde sozuar Kejde ne turaly әngime bolyp otyrganyn tүsiniksizdeu etse de sirek koldanylatyn sozder men utkyr aforizmder koptep kezdesip otyrady Takyryp zhagynan 1 shi gasyrdyn ekinshi zhartysyndagy әdebiette zhojkyn zorlyk sikyrshylyk erekshe kүshti sezimder turaly kop ajtylady Stoicizmnin әserimen kudajlardyn manyzy tomendep sezimderdin fiziologiyasyna basa den kojylady Ashu orkokirektik kore almau sekildi sezimderdi sipattau үshin kabynu isu kannyn nemese ottin tasuy sekildi anatomiyalyk ugymdar koldanylady Muzalardyn ozine shabyt beruin Statius tipti calor bezgegi ustau degen sozben surettejdi Kone zamannyn da zhana zamannyn da neoklassicisteri takyryp pen tildegi ushkarylykty ajyptasa da sol akyndar europalyk Renessans zamanynda ote tanymal boldy tipti odan kejingi zamanda agylshyn modernist akyndarynyn kyzygushylygyn tugyzdy 1 shi gasyrdyn ayagyna karaj poeziyanyn bundaj formasyna karsy zhauap retinde baskalaj үrdis pajda boldy Trayannyn zhәne tusyndagy shygarmalarynda bajsaldylyk dәstүrshildik basym TүsiniktemelerBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz