Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Келес кесірткесі немесе Варандар (лат. Varanus) — Бауырымен жорғалаушылар класының Кесірткелер отрядының ішіндегі жыртқыштар тобына жататын Келес кесіртке тұқымдасының аттас тегі. Олар Африканың, Азияның, Австралияның субтропикалық, тропикалық аймақтарында кеңінен таралған жыртқыш.
| Келес | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ең алып келес кесірткесі | ||||||||||
| ||||||||||
| "Varanus niloticus |
Негізгі сипаттамасы
Келес кесіртке кесірткелердің варандар тұқымдасына жататын Орта Азия мен Қазақстанда таралған ең ірі кесіртке. Оның дене тұрқының ұзындығы 150- 170-см, салмағы 2,5- 3кг жетеді. Келес кесірткесінің денесінің бұлшық еттері өте жақсы жетілген, аяқтарындағы 5 саусақтары ұзын, ұшында ішке қарай иілген тырнақтары болады. Мойны жуан. Терісін қаптап тұратын қабыршақтарын сыртынан айналдыра ұсақ қабыршақтар сақина тәрізді қоршап тұрады. Басы көп қырлы қалқаншалармен қапталған. Құрсақ жағындағы төрт қырлы қалқаншалары көлденеңінен орналасқан. Көз қарашығы үлкен, қозғалмалы қабақтары болады. Құлақ тесігі ылғи да ашық жатады. Аузындағы тілінің ұшы жыланның тіліне ұқсас екі айыр. Тістері өткір, түскен тісінің орнына жаңа тіс шығады. Реңі онша ашық емес, көбінесе құмға ұқсас сұр түсті.
Тіршілік етуі
Келес кесіртке Қазақстанның оңтүстік өңіріндегі Қызылқұм мен Сырдария өзенінің өң жағалауындағы шөлді аумақтарда кездеседі, бірақ саны аз. Күндіз белсенді тіршілік етеді. Өте жылдам жүгіре алады. Үш жылда жыныстық жетіледі. Жылына бір рет 20- дай жұмыртқа салып көбейтеді. Биылғы салған жұмыртқадан келесі жылы көктемде жас ұрпақтары тіршілік ете бастайды. Келес кесіртке көбінесе ұсақ жорғалаушылармен, кемірушілермен, құс жұмыртқаларымен, балапандармен қоректенеді, кейде жәндіктерді де қорек етеді. Келес кесіртке өте сирек кездесетіндіктен, әрі саны аз болғандықтан Халықаралық табиғат қорғау одағының (МСОП) және Қазақстанның Қызыл кітабына (2008) тіркелген.
Варандар тұқымдасының ең үлкен түрі - Комодо келесі деп аталады. Бұл түрді ғалымдар 1912 жылы Индонезияның Малай топаралына жататын Комодо, Рнджа, Падар, Флорес аралдарынан табылды. Оның денесінің ұзындығы 3- 4м, салмағы 150- 250кг. жетеді. Ол жақсы жетілген құйрығының көмегімен жабайы бұғыларды, шошқаларды соғып өлтіре алады. Саны сирек болғандықтан МСОП-тың Қызыл кітабына тіркелген. Варандар тұқымдасының ең кішкентай түрі- қысқа құйрықты варан деп аталады. Оның денесінің ұзындығы 20см- дей.
Дереккөздер
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Keles kesirtkesi nemese Varandar lat Varanus Bauyrymen zhorgalaushylar klasynyn Kesirtkeler otryadynyn ishindegi zhyrtkyshtar tobyna zhatatyn Keles kesirtke tukymdasynyn attas tegi Olar Afrikanyn Aziyanyn Avstraliyanyn subtropikalyk tropikalyk ajmaktarynda keninen taralgan zhyrtkysh KelesEn alyp keles kesirtkesiDүniesi ZhanuarlarZhamagaty KesirtkelerTaby Tukymdasy Keles kesirtkeTegi Keles kesirtkesi Varanus niloticusNegizgi sipattamasyKeles kesirtke kesirtkelerdin varandar tukymdasyna zhatatyn Orta Aziya men Қazakstanda taralgan en iri kesirtke Onyn dene turkynyn uzyndygy 150 170 sm salmagy 2 5 3kg zhetedi Keles kesirtkesinin denesinin bulshyk etteri ote zhaksy zhetilgen ayaktaryndagy 5 sausaktary uzyn ushynda ishke karaj iilgen tyrnaktary bolady Mojny zhuan Terisin kaptap turatyn kabyrshaktaryn syrtynan ajnaldyra usak kabyrshaktar sakina tәrizdi korshap turady Basy kop kyrly kalkanshalarmen kaptalgan Қursak zhagyndagy tort kyrly kalkanshalary koldeneninen ornalaskan Koz karashygy үlken kozgalmaly kabaktary bolady Қulak tesigi ylgi da ashyk zhatady Auzyndagy tilinin ushy zhylannyn tiline uksas eki ajyr Tisteri otkir tүsken tisinin ornyna zhana tis shygady Reni onsha ashyk emes kobinese kumga uksas sur tүsti Tirshilik etuiKeles kesirtke Қazakstannyn ontүstik onirindegi Қyzylkum men Syrdariya ozeninin on zhagalauyndagy sholdi aumaktarda kezdesedi birak sany az Kүndiz belsendi tirshilik etedi Өte zhyldam zhүgire alady Үsh zhylda zhynystyk zhetiledi Zhylyna bir ret 20 daj zhumyrtka salyp kobejtedi Biylgy salgan zhumyrtkadan kelesi zhyly koktemde zhas urpaktary tirshilik ete bastajdy Keles kesirtke kobinese usak zhorgalaushylarmen kemirushilermen kus zhumyrtkalarymen balapandarmen korektenedi kejde zhәndikterdi de korek etedi Keles kesirtke ote sirek kezdesetindikten әri sany az bolgandyktan Halykaralyk tabigat korgau odagynyn MSOP zhәne Қazakstannyn Қyzyl kitabyna 2008 tirkelgen Varandar tukymdasynyn en үlken tүri Komodo kelesi dep atalady Bul tүrdi galymdar 1912 zhyly Indoneziyanyn Malaj toparalyna zhatatyn Komodo Rndzha Padar Flores araldarynan tabyldy Onyn denesinin uzyndygy 3 4m salmagy 150 250kg zhetedi Ol zhaksy zhetilgen kujrygynyn komegimen zhabajy bugylardy shoshkalardy sogyp oltire alady Sany sirek bolgandyktan MSOP tyn Қyzyl kitabyna tirkelgen Varandar tukymdasynyn en kishkentaj tүri kyska kujrykty varan dep atalady Onyn denesinin uzyndygy 20sm dej DerekkozderBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz