Касситерит– оксидтер класының минералы. Химиялық формуласы SnO2. Тетрагональдық сингонияда кристалданып, дипирамидальды, түтікше, ине тәрізді кристалдар түзеді. Түсі қоңыр, қара, кейде сарғыш қызыл. Қатты 6 – 7, меншікті салмағы 7 г/см3, алмастай жылтыр. Касситериттің кен орындары пегматиттерде, скарндарда, жоғары температуралы кварц желілерінде және кенқайраңдарда кездеседі. Қазақстанда касситериттің кен орындары Қалба-Нарын, Көкшетау, Шу-Іле тауларында, кенқайраңдары Оңтүстік Алтай, Солтүстік Қазақстан аймақтарында, Ұлытау тауларында бар. Касситерит маңызды қалайы кентасы.
Кристалдық құрылысы рутилдің структурасына ұқсас.
Кристалдық бейнесі
депкі пайда болған касситерит кристалдары қуыстарда жиі кездеседі. Әдетте оның кристалдары ұсақ, бірақ кейде ірілері де кездеседі, оның мөлшері 10 см-ге барады (салмағы бірнеше килограмм). Кристалдық бейне формалары дипирамидалық , пирамидалы-призмалық немесе сояу тәрізді, кейде инеліктей жіңішке болады. Кристалдарының қоспақтары да, рутилдікіне сәйкес, бүгілген иін бейнелі болып келеді. Тұтас түйірлі немесе радиал-сәулелі агрегатты массалары сирек кездеседі. Әдетте касситерит кристалдары майда сеппе түрде немесе формасы бұрмаланған түйір түрінде байқалады. Кейде оның гидротермалық желілердің қуысында әдемі друза түрде пайда болғандары байқалады.
Коллоид ерітінділерден пайда болатын кейбір жағдайларда касситерит қабаттасып қабарып ескен тұтас масса түрінде кездеседі. Оның формасы кейде тарамданған бұтақты ағаш Tapisflee болып келеді.
Жаратылысы
Касситерит кендері көбінесе магмалық жыныстарға, оның ішінде қышқыл граниттерге байланысты. Ол граниттің өз ішінде сирек кездеседі, көбінесе оның пневматолиттік өзгерген жерлерінде — грейзендер арасында және пегматит арасымда болады. Кейбір жағдайларда касситерит контактылық метасоматикалық және гидротермалық кендерде кездеседі. Гидротермалық (гипортермалық ) кварцты касситерит немесе сульфидты касситерит желілері көп кездеседі. Касситерит тотығу-бұзылу зоналарына төзімді минерал, сондықтан онын кендері шашыранды болып кездеседі. Кейбір қалайылы минералдар бұзылып касситеритке айналады, ал экзогендікте болады.
Қолданылуы
Касситериттен қалайы өндіріледі. Қалайы металл қаңылтыр жасауға, қола жез жасауға, жалату, ұстату ісінде, тағы басқа қолданылады.
Касситерит кендері
КСРО-да Шығыс және Солтүстік-шьғыс Сібірде (Байкал көлінің оңтүстік-шығысындағы Онон өзенінің құяр жеріндегі Завитинск кені); (Қазақстан) кездеседі.
Шет елдерде касситерит кені Бирмада, Сиамда, Боливияда, Тасманияда (Австралия), Нигерияда (Африка) бар.
Сілтемелер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9,
- Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kassiterit oksidter klasynyn mineraly Himiyalyk formulasy SnO2 Tetragonaldyk singoniyada kristaldanyp dipiramidaldy tүtikshe ine tәrizdi kristaldar tүzedi Tүsi konyr kara kejde sargysh kyzyl Қatty 6 7 menshikti salmagy 7 g sm3 almastaj zhyltyr Kassiterittin ken oryndary pegmatitterde skarndarda zhogary temperaturaly kvarc zhelilerinde zhәne kenkajrandarda kezdesedi Қazakstanda kassiterittin ken oryndary Қalba Naryn Kokshetau Shu Ile taularynda kenkajrandary Ontүstik Altaj Soltүstik Қazakstan ajmaktarynda Ұlytau taularynda bar Kassiterit manyzdy kalajy kentasy Kassiterit Kristaldyk kurylysy rutildin strukturasyna uksas Kassiterit kristaldaryKristaldyk bejnesidepki pajda bolgan kassiterit kristaldary kuystarda zhii kezdesedi Әdette onyn kristaldary usak birak kejde irileri de kezdesedi onyn molsheri 10 sm ge barady salmagy birneshe kilogramm Kristaldyk bejne formalary dipiramidalyk piramidaly prizmalyk nemese soyau tәrizdi kejde ineliktej zhinishke bolady Kristaldarynyn kospaktary da rutildikine sәjkes bүgilgen iin bejneli bolyp keledi Tutas tүjirli nemese radial sәuleli agregatty massalary sirek kezdesedi Әdette kassiterit kristaldary majda seppe tүrde nemese formasy burmalangan tүjir tүrinde bajkalady Kejde onyn gidrotermalyk zhelilerdin kuysynda әdemi druza tүrde pajda bolgandary bajkalady Kolloid eritindilerden pajda bolatyn kejbir zhagdajlarda kassiterit kabattasyp kabaryp esken tutas massa tүrinde kezdesedi Onyn formasy kejde taramdangan butakty agash Tapisflee bolyp keledi ZharatylysyKassiterit kenderi kobinese magmalyk zhynystarga onyn ishinde kyshkyl granitterge bajlanysty Ol granittin oz ishinde sirek kezdesedi kobinese onyn pnevmatolittik ozgergen zherlerinde grejzender arasynda zhәne pegmatit arasymda bolady Kejbir zhagdajlarda kassiterit kontaktylyk metasomatikalyk zhәne gidrotermalyk kenderde kezdesedi Gidrotermalyk giportermalyk kvarcty kassiterit nemese sulfidty kassiterit zhelileri kop kezdesedi Kassiterit totygu buzylu zonalaryna tozimdi mineral sondyktan onyn kenderi shashyrandy bolyp kezdesedi Kejbir kalajyly mineraldar buzylyp kassiteritke ajnalady al ekzogendikte bolady ҚoldanyluyKassiteritten kalajy ondiriledi Қalajy metall kanyltyr zhasauga kola zhez zhasauga zhalatu ustatu isinde tagy baska koldanylady Kassiterit kenderiKSRO da Shygys zhәne Soltүstik shgys Sibirde Bajkal kolinin ontүstik shygysyndagy Onon ozeninin kuyar zherindegi Zavitinsk keni Қazakstan kezdesedi Shet elderde kassiterit keni Birmada Siamda Boliviyada Tasmaniyada Avstraliya Nigeriyada Afrika bar Siltemeler Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 Kristallografiya mineralogiya petrografiya Bul kitap Abaj atyndagy Қazaktyn memlekettik pedagogty institutynyn geografiya fakultetinde okylgan lekciyalardyn negizinde zhazyldy 1990 ISBN 2 9 3 254 69