Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Итаю (лат. Mellivora capensis) – сусарлар тұқымдасына жататын жыртқыш сүтқоректі аң.
| Итаю | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
 (IUCN3.1) | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Mellivora capensis (, 1776) | ||||||||||||||||
 Ареал |
Негізінен Африкада, Азияда, Түрікменстанда мекендейді, ал Қазақстанда Батыс Үстірт құмдары мен Қарынжарық ойысында кездеседі. Дене тұрқы 68 – 75 см, құйрығының ұызндығы 17 – 20 см. Аяқтары қысқа, табаны жалпақ, жер қазуға бейімделген ұзын, өткір тырнақтары бар. Терісін сирек, қатты түктер жапқан. Бауыры қара-қоңыр, арқасы ашық түсті келеді. Итаюдың тіршілігі аз зерттелген. Негізінен кешке қарай не түнде белсенді тіршілік етеді. Қыс қатты суық болғанда ұзақ мерзімге қысқы ұйқыға кетеді. Жылына 1 рет көбейеді. Қыркүйек – қазан айларында ұйығып, 7 айдан кейін аналығы 1 – 2 бала табады. Итаю – қорек талғамайтын жануар. Олар омыртқасыздармен және омыртқалылармен (кесіртке, ұсақ құстар, қоян, құмтышқан, т.б.), өсімдік тамырымен, жемісімен қоректенеді. Әсіресе, Итаю – тасбақалардың жауы, оларды інінен қазып алып жейді. Қазақстанда 1983 жылдан бері 10 – 15 дарабасы ғана тіркелген. Өте сирек кездесетін аң болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген (1996).
Статусы
I-шы санат. Өте сирек түр Шектеулі территорияда бірен-сарандары кездеседі.
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы
Туыстың Әлемдік фаунадағы бірден-бір өкілі Қазақстанда оның таралу аймағының солтүстік шекарасы өтеді.
Таралуы
Оңтүстік, Оңтүстік-батыс Үстірт, Маңғыстау облысындағы Қарындарықайпаты.
Мекендейтін жерлері
Оңтүстік Үстіртте – шыңдардың тілімделген терең шатқаулары, жотадағы жазықтардың шыңдары мен сайлары. Оңтүстік-батыс Үстіртте – сексеуілдері және алуан түрлі шөптес өсімдіктері бар, шұңқыры, сайы, қуысы жеткілікті ойлы-қырлы жазықтар. Қарынжарықта –Кендірлі соры мен Қаясанирек жарларымен тектесетін, ұзын суайрықтары, сайлар кесіп өтетін, баялыш, қараған, сексеуіл, курчавка өскен жазық учаскелер.
Саны
Бірен-сарандары кездеседі. 1983 жылдан бастап, бірінші табылуы, 10-15 аң есепке алынған. Қазақстандағы саны бірнеше ондықтан аспауы мүмкін.
Негізгі шектеуші факторлар
Кездейсоқ кездескенде адамдардың өлтіруі, ірі жыртқыштарға салынған қақпанға түсу.
Биологиялық ерекшеліктері
Өте нашар зерттелген. Ымыртта-түнде, ал салқын кездерде күндіз де белсенді. Қыста суық кенеттен түскен жағдайда, қысқа мерзімді ұйқыға кетеді. Өзі қазған жай індерде, немесе несіз құмтышқандары мен басқа аңдардың індерін кеңейтіп, сонда тұрады. Жылына бір рет көбейеді, қыркүйек-қазанда ұйығады. Буаздылық – 7 айдай, күшіктері наурыз-сәуірде пайда болады. 1-2 күшік туады. Қорегінің құрамында омыртқасы мен майда омыртқалы жануарлар (кесірткелер, майда құстар, құмтышқандары, кіртілер, құм қояндары, тасбақалар) кездеседі. Өсімдіктің тамыры мен жемісін жейді. Жаулары – қасқырлар, қойшылардың иттері. Бәсекелестері – түлкі, шұбар мысық, басқа жыртқыштар.
Қолда өсіру
Ашхабад хайуанаттар паркінде ұсталады.
Қабылданған қорғау шаралары
Үстірт қорығында, Кендерлі-Қаясан мемлекеттік қорық аймағында қорғалады.
Қорғауды керек ететін шаралар
Итаюдың кездесетін көп жері Үстірт қорығына жақын орналасқан. Бұл учаскелерді осы қорықтың құрамына қосу керек, өйткені бұл жерлерде төрт жолақты абжылан, жорға дуадақ, қарақал, қарақұйрық мекендейді.
Зерттеу үшін ұсыныстар
Жүйелі түрде түрдің экологиясын, таралуын және санын зерттеу.
Дереккөздер
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том
- Steve Jackson Honey Badger.... Тексерілді, 6 шілде 2011.
- 1. Коринфский, 1986; 2. Плахов, 1988; 3. Плахов, 1991; 4. Плахов, 1996; 5. Сапоженков и др., 1963.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Itayu lat Mellivora capensis susarlar tukymdasyna zhatatyn zhyrtkysh sүtkorekti an Itayu IUCN3 1 Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerSaby ZhyrtkyshtarTukymdasy Susarlar tukymdasyKishi tukymdasy MellivorinaeTegi Mellivora 1780 Tүri M capensisMellivora capensis 1776 Areal Negizinen Afrikada Aziyada Tүrikmenstanda mekendejdi al Қazakstanda Batys Үstirt kumdary men Қarynzharyk ojysynda kezdesedi Dene turky 68 75 sm kujrygynyn uyzndygy 17 20 sm Ayaktary kyska tabany zhalpak zher kazuga bejimdelgen uzyn otkir tyrnaktary bar Terisin sirek katty tүkter zhapkan Bauyry kara konyr arkasy ashyk tүsti keledi Itayudyn tirshiligi az zerttelgen Negizinen keshke karaj ne tүnde belsendi tirshilik etedi Қys katty suyk bolganda uzak merzimge kysky ujkyga ketedi Zhylyna 1 ret kobejedi Қyrkүjek kazan ajlarynda ujygyp 7 ajdan kejin analygy 1 2 bala tabady Itayu korek talgamajtyn zhanuar Olar omyrtkasyzdarmen zhәne omyrtkalylarmen kesirtke usak kustar koyan kumtyshkan t b osimdik tamyrymen zhemisimen korektenedi Әsirese Itayu tasbakalardyn zhauy olardy ininen kazyp alyp zhejdi Қazakstanda 1983 zhyldan beri 10 15 darabasy gana tirkelgen Өte sirek kezdesetin an bolgandyktan korgauga alynyp Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen 1996 StatusyI shy sanat Өte sirek tүr Shekteuli territoriyada biren sarandary kezdesedi Genofondysyn saktau үshin taksonnyn manyzyTuystyn Әlemdik faunadagy birden bir okili Қazakstanda onyn taralu ajmagynyn soltүstik shekarasy otedi TaraluyOntүstik Ontүstik batys Үstirt Mangystau oblysyndagy Қaryndarykajpaty Mekendejtin zherleriOntүstik Үstirtte shyndardyn tilimdelgen teren shatkaulary zhotadagy zhazyktardyn shyndary men sajlary Ontүstik batys Үstirtte sekseuilderi zhәne aluan tүrli shoptes osimdikteri bar shunkyry sajy kuysy zhetkilikti ojly kyrly zhazyktar Қarynzharykta Kendirli sory men Қayasanirek zharlarymen tektesetin uzyn suajryktary sajlar kesip otetin bayalysh karagan sekseuil kurchavka osken zhazyk uchaskeler SanyBiren sarandary kezdesedi 1983 zhyldan bastap birinshi tabyluy 10 15 an esepke alyngan Қazakstandagy sany birneshe ondyktan aspauy mүmkin Negizgi shekteushi faktorlarKezdejsok kezdeskende adamdardyn oltirui iri zhyrtkyshtarga salyngan kakpanga tүsu Biologiyalyk erekshelikteriItayu Өte nashar zerttelgen Ymyrtta tүnde al salkyn kezderde kүndiz de belsendi Қysta suyk kenetten tүsken zhagdajda kyska merzimdi ujkyga ketedi Өzi kazgan zhaj inderde nemese nesiz kumtyshkandary men baska andardyn inderin kenejtip sonda turady Zhylyna bir ret kobejedi kyrkүjek kazanda ujygady Buazdylyk 7 ajdaj kүshikteri nauryz sәuirde pajda bolady 1 2 kүshik tuady Қoreginin kuramynda omyrtkasy men majda omyrtkaly zhanuarlar kesirtkeler majda kustar kumtyshkandary kirtiler kum koyandary tasbakalar kezdesedi Өsimdiktin tamyry men zhemisin zhejdi Zhaulary kaskyrlar kojshylardyn itteri Bәsekelesteri tүlki shubar mysyk baska zhyrtkyshtar Қolda osiruAshhabad hajuanattar parkinde ustalady Қabyldangan korgau sharalaryҮstirt korygynda Kenderli Қayasan memlekettik koryk ajmagynda korgalady Қorgaudy kerek etetin sharalarItayudyn kezdesetin kop zheri Үstirt korygyna zhakyn ornalaskan Bul uchaskelerdi osy koryktyn kuramyna kosu kerek ojtkeni bul zherlerde tort zholakty abzhylan zhorga duadak karakal karakujryk mekendejdi Zertteu үshin usynystarZhүjeli tүrde tүrdin ekologiyasyn taraluyn zhәne sanyn zertteu Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IV tom Steve Jackson Honey Badger Tekserildi 6 shilde 2011 1 Korinfskij 1986 2 Plahov 1988 3 Plahov 1991 4 Plahov 1996 5 Sapozhenkov i dr 1963 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet