Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Иллинойс (ағылш. Illinois, /ˌɪlɨˈnɔɪ/) (қаз. оқылуы Илиной) — Америка Құрама Штаттарының орталық батысындағы штат. Алып жатқан аумағы бойынша 25 орында - 149 998 км², тұрғындар саны бойынша 5 орында. АҚШ Халық санағының бюросының ақпаратары бойынша, 2011 жылы халық саны 12 869 257 адамға жетеді. Штат астанасы - , ең ірі қаласы - Чикаго, қалған ірі қалалар - , , .
| АҚШ штаты | |||||
| Иллинойс | |||||
| |||||
 | |||||
| Штат ұраны | Штаттың егемендігі, халық бірлестігі ағылш. State sovereignty, national union | ||||
| Штат лақапаты | Линкольн жері (Land of Lincoln); Прерия Штаты (The Prairie State) | ||||
| Ең ірі қаласы | Чикаго | ||||
| Тұрғыны | 12,869,257 млн (2011 жыл) 5-ші орын (АҚШ б-ша) | ||||
| - тығыздығы | 89.4 адам/км² | ||||
| - барлығы | 149,998 км² | ||||
| - су беті | 5,981 км² (4.0/Negligible %) | ||||
| - ендік | 36° 58′ с. е. бойынша 42° 30′ с. е., 340 км | ||||
| - бойлық | 87° 30′ б. б. бойынша 91° 31′ б. б., 629 км | ||||
| Теңіз деңгейінен биіктігі | |||||
| - максимал биіктігі | Чарльз Моунд 376.4м | ||||
| - орташа биіктігі | 180 м | ||||
| - минимал биіктігі | 85 м | ||||
| Губернаторы | Pat Quinn (дем. партия) | ||||
| Вице-губернаторы | Sheila Simon (дем. партия) | ||||
| Заң шығару органы | Генералды Ассамблея | ||||
| - жоғарғы палатасы | Сенат | ||||
| - төменгі палатасы | |||||
| Сенат мүшелері | Дик Дурбин (дем. партия) Марк Кёрк (рес. партия) | ||||
|
| UTC−6, жазда UTC−5 | ||||
| Ресми сайты: | www.illinois.gov | ||||
 Ортаққордағы санаты: [{{localurl:commons:Category:www.illinois.gov}}?uselang=kk Иллинойс] | |||||
Атауы
Иллинойс - француздық католиктік миссионерлер мен зерттеушілер Иллинойстың таза американдықтарына берген атауының қазіргі жазылымы. Бұл атау бұрынғы жазбаларда әртүрлі жазылған.
Символикасы
Туы мен таңбасы
Қазіргі Иллинойс туында 181 жылы АҚШ-тың үлкен таңбасы қарап жасалған Иллинойс таңбасы бейнеленген.
Географиясы
Карталар
-
![image]()
Миссисипи оның Айовамен және Миссуримен батыс шекарасың құрайды. (Бұл картада тағыда оның оңтүстік шекарасы Огайо өзенімен шектелетіні көрсетілген) -
![image]()
Иллинойс өзені штаттың солтүстік бөлігі арқылы оңтүстік батысқа қарай ағады -
![image]()
Вабаш өзені Индианамен шығыс шекараның оңтүстік жағын құрайды -
![image]()
Огайо өзені оның Кентуккимен оңтүстік шекарасын құрайды -
![image]()
Иллинойс картасы
Шекарасы
| Көрші штаттар | ||
|---|---|---|
Солтүстік-батыс: Айова | Солтүстік: Висконсин | Солтүстік-шығыс: |
| Батыс:
Айова, Миссури |  | Шығыс: Вайоминг |
Оңтүстік-батыс Индиана | Оңтүстік: Кентукки | Оңтүстік-шығыс: Кентукки |
Әкімшілік бөлінісі
Административті Иллинойс 102 округке (ағылш. counties) бөлінеді. Оның 85-і тауншипке бөлінеді. Жалғыз ерекше бірде-бір тауншипке кірмейтін қала - Чикаго қаласы. Басқа 17 округ 261 арнайы ауданға (ағылш. precincts) бөлінеді. Муниципалиттер болып қалалар (ағылш. towns), ауылдар (ағылш. villages), біріккен қалалар (ағылш. incorporated towns) саналады.
Заңмен орнатылған қаланың ең кіші халқы – 2500 адам. Ауыл үшін бұл сан округтің аумағына және басқа да критерияларға байланысты. Ең аз дегенде 25000 адам тұратын қала автоматты түрде өзін-өзі басқаруға (ағылш. home-rule) құқық алады.
Экономикасы
Инвестициялар
2016 жылы венчурлы капиталисттер АҚШ экономикасына жалпы есеппен 62 миллиард доллар құйды. Осы сомма ішінен 1,1 миллиард доллар Иллинойсқа құйылды. Тура солай 2016 жылы федералды үкімет 461 миллиард доллар АҚШ-тағы контракттарға құртты. Бұл соммадан Иллинойстағы компаниялар шамамен 8,7 миллиард алды.
Энергия
Атомдық энергия
Иллинойстағы энергетика тарихы 1942 жылы Энрико Фермидың бастауымен Чикаго университетінде Чикаго Пайл-1-де, өздігінен шынжырлы реакция жасай алатын бірінші ядерлы реактордың жасалғанын басталды. 2006 жылы жағдайда Иллинойста барлығы 6 атом электростанциясы бар. Егер бір реакторлы «Клинтон» станциясын санамаса, олардың әрқайсында екі реактор орналасқан. Қазір Иллинойс АҚШ-тың жалпы атомдық энергиясының 12%-ын өндіреді, бұл кез келген штаттан көбірек.
Мұнай
Иллинойс орта батыс аумағында мұнай өңдеуші штат болып саналады. Штатта күніне шамамен 900000 баррель шикі мұнайды айдау бойынша жиынтық өнімділігі бар. Бірақ Иллинойста мұнай өте аз, АҚШ-та дәлелденген мұнай қорының 1% азырақ. Штаттың ішкі жылыту жүйесінің 81% Табиғи газды қолданады және 1% азырағы ғана мұнайды қолданады. 2005 жылғы жағдайда 28 000 баррель (4 500 м3) көлемінде мұнай күніне қазып, Иллинойс штаттардың арасында мұнай қазу бойынша 14 орын алады.
Қылмыстық
Иллинойс штатындағы қылмыстық құқық бұзушылық класс деп аталатын 6 санатқа бөлінеді. 4 класстық қылмыс ең жеңіл болып саналады. Одан кейін 3, 2 және 1 ілеседі. 5 класс X класс деп аталады және 6 классқа жататын аса ауыр қылмысты, бірінші дәрежелі кісі өлтіруді санамаса ол ең ауыр қылмыс болып саналады. Иллинойс өлім жазасын жазалар тізімнен алып тастаған 16 штат болды, бірақ ода қылмыстық құқық бұзушылық үшін өмір бойға бас бостандық алынуы мүмкін.
Спорт
Иллинойстағы шамамен барлық жоғарғы лигадағы спорттік командалар Чикагода орналасқан. Олардың ішінде:
- Чикаго Кабс (ағылш. Chicago Cubs) — бейсболдық команда. Үй стадионы — Чикагоның солтүстігіндегі Wrigley Field стадионы.
- Чикаго Уайт (ағылш. Chicago White Sox) — бейсболдық команда. Үй стандионы — Чикагоның оңтүстігіндегі US Cellular Field стадионы.
- Чикаго Берс (ағылш. Chicago Bears) — америкалық футбол бойынша команда. Солджер Филд стадионында негізделген.
- Чикаго Файр (ағылш. Chicago Fire) — футболдық команда. Үй стадионы — Тойота Парк стадионы.
- Чикаго Блэкгокс (ағылш. Chicago Blackhawks) — хоккейлік команда. Үй стадионы — Юнайтед Сентр.
- Чикаго Буллз (ағылш. Chicago Bulls) — баскетболдық команда. Үй стадионы — Юнайтед Сентр.
Соған қоса штатта көптеген Чикагода және одан басқа қалаларда кіші деңгейлік командалар бар. Иллинойстың автобандарында NASCAR, Champ car және Indycar ұйымдастырған автоколік жарыстары өткен.
Штатпен байланысты әйгілі адамдар
АҚШ президенттері
Авраам Линкольн — АҚШ-тың 16 президенті (1861-1865). Кентуккида туылған, Иллинойсқа 21 жасында көшіп келген. Иллинойстың генералды ассамблеясының өкілі және Иллинойстың жетінші округінен өкілдер палатасының мүшесі болған.
Улисс Грант — АҚШ-тың 18 президенті(1869-1877). Огайода туылып, әскер болған, бірақ Азаматтық соғыстың алдында Иллинойсқа көшіп, осы штаттан президенттікке үміткер болды.
Рональд Рейган — АҚШ-тың 40 президенті. Иллинойста туылған жалғыз президент. Саяси мансабын Калифорнияда бастап сол штаттың губернаторы атанып, президенттікке үміткер болған.
Барак Обама — АҚШ-тың 44 президенті. Гавайи штатында туылған. Кейін Иллинойс штатына көшіп келіп, сол жерден президенттік сайлауға үміткер болған.
Басқада саясаткерлер
Хиллари Клинтон - Чикагоның маңыңда туып өсті. Ол жалпы халықтық президенттік сайлауда үлкен саяси партияның атынан шыққан алғашқы әйел болды. Клинтон Нью-Йорк штатынан үміткер болған.
Дереккөздер
- Elevations and Distances in the United States. United States Geological Survey (2001). Тексерілді, 21 қазан 2011. (ағыл.)
- Fay, Jim Ilinois, Illini and Liniouek. The Illinois Prairie Information Page (May 11, 2010).
- Individual State Descriptions: 2007, 2007 Census of Governments, АҚШ санақ бюросы, 2012 жыл қарашасы, pp. 89–97, http://www2.census.gov/govs/cog/isd_book.pdf, retrieved 2015 жыл 25 мамыр (ағыл.)
- Census 2007. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2015 жыл 16 қараша. Тексерілді, 2015 жыл 16 қараша. (ағыл.)
- Pradhan, Nitin Illinois—Want to be a Pioneer in Growing Companies, Jobs, and Competitiveness? (August 28, 2017). (ағыл.)
- United States Department of Energy. Illinois Nuclear Industry Мұрағатталған 9 қарашаның 2004 жылы.. (ағыл.)
- Illinois — Profile Overview. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2015 жыл 16 мамыр. Тексерілді, 2015 16 мамыр. (ағыл.)
- United States Department of Energy. Petroleum Profile: Illinois Мұрағатталған 8 қазанның 2009 жылы.. Retrieved April 4, 2006. (ағыл.)
- Illinois—U.S. Energy Information Administration (EIA). Eia.gov (April 19, 2012). (ағыл.)
- United States Department of Energy. Petroleum Profile: Illinois. (ағыл.)
- Intermediate track hosts opening event of 10-race Chase in September. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2015 жыл 16 шілде. Тексерілді, 2015 жыл 16 шілде. (ағыл.)
- Chicagoland Speedway. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2015 жыл 16 қараша. Тексерілді, 2015 жыл 16 қараша. (ағыл.)
- Хозяева Белого дома – Власть – Коммерсантъ.(қолжетпейтін сілтеме) (орыс.)
- White McFeely — Б. 65–66. (ағыл.)
- Main Street Historic District, National Register of Historic Places Nomination Form, Illinois Historic Preservation Agency (April 1, 1982). (ағыл.)
- Хозяева Белого дома – Власть – Коммерсантъ.(қолжетпейтін сілтеме) (орыс.)
- O'Laughlin, Dania Edgewater Hospital 1929–2001. Edgewater Historical Society (Summer 2003).
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Illinojs agylsh Illinois ˌɪlɨˈnɔɪ kaz okyluy Ilinoj Amerika Қurama Shtattarynyn ortalyk batysyndagy shtat Alyp zhatkan aumagy bojynsha 25 orynda 149 998 km turgyndar sany bojynsha 5 orynda AҚSh Halyk sanagynyn byurosynyn akparatary bojynsha 2011 zhyly halyk sany 12 869 257 adamga zhetedi Shtat astanasy en iri kalasy Chikago kalgan iri kalalar AҚSh shtatyIllinojs agylsh State of IllinoisShtat urany Shtattyn egemendigi halyk birlestigi agylsh State sovereignty national unionShtat lakapaty Linkoln zheri Land of Lincoln Preriya Shtaty The Prairie State AstanasyEn iri kalasy ChikagoTurgyny 12 869 257 mln 2011 zhyl 5 shi oryn AҚSh b sha tygyzdygy 89 4 adam km Audany barlygy 149 998 km su beti 5 981 km 4 0 Negligible endik 36 58 s e bojynsha 42 30 s e 340 km bojlyk 87 30 b b bojynsha 91 31 b b 629 kmTeniz dengejinen biiktigi maksimal biiktigi Charlz Mound 376 4m ortasha biiktigi 180 m minimal biiktigi 85 mGubernatory Pat Quinn dem partiya Vice gubernatory Sheila Simon dem partiya Zan shygaru organy Generaldy Assambleya zhogargy palatasy Senat tomengi palatasySenat mүsheleri Dik Durbin dem partiya Mark Kyork res partiya UTC 6 zhazda UTC 5Resmi sajty www illinois govOrtakkordagy sanaty localurl commons Category www illinois gov uselang kk Illinojs AtauyIllinojs francuzdyk katoliktik missionerler men zertteushiler Illinojstyn taza amerikandyktaryna bergen atauynyn kazirgi zhazylymy Bul atau buryngy zhazbalarda әrtүrli zhazylgan SimvolikasyTuy men tanbasy Қazirgi Illinojs tuynda 181 zhyly AҚSh tyn үlken tanbasy karap zhasalgan Illinojs tanbasy bejnelengen GeografiyasyKartalar Missisipi onyn Ajovamen zhәne Missurimen batys shekarasyn kurajdy Bul kartada tagyda onyn ontүstik shekarasy Ogajo ozenimen shekteletini korsetilgen Illinojs ozeni shtattyn soltүstik boligi arkyly ontүstik batyska karaj agady Vabash ozeni Indianamen shygys shekaranyn ontүstik zhagyn kurajdy Ogajo ozeni onyn Kentukkimen ontүstik shekarasyn kurajdy Illinojs kartasyShekarasy Korshi shtattarSoltүstik batys Ajova Soltүstik Viskonsin Soltүstik shygys Batys Ajova Missuri Shygys VajomingOntүstik batys Indiana Ontүstik Kentukki Ontүstik shygys KentukkiӘkimshilik bolinisiIllinojstyn 102 administrativti okruginin kartasy Administrativti Illinojs 102 okrugke agylsh counties bolinedi Onyn 85 i taunshipke bolinedi Zhalgyz erekshe birde bir taunshipke kirmejtin kala Chikago kalasy Baska 17 okrug 261 arnajy audanga agylsh precincts bolinedi Municipalitter bolyp kalalar agylsh towns auyldar agylsh villages birikken kalalar agylsh incorporated towns sanalady Zanmen ornatylgan kalanyn en kishi halky 2500 adam Auyl үshin bul san okrugtin aumagyna zhәne baska da kriteriyalarga bajlanysty En az degende 25000 adam turatyn kala avtomatty tүrde ozin ozi baskaruga agylsh home rule kukyk alady EkonomikasyInvesticiyalar 2016 zhyly venchurly kapitalistter AҚSh ekonomikasyna zhalpy eseppen 62 milliard dollar kujdy Osy somma ishinen 1 1 milliard dollar Illinojska kujyldy Tura solaj 2016 zhyly federaldy үkimet 461 milliard dollar AҚSh tagy kontrakttarga kurtty Bul sommadan Illinojstagy kompaniyalar shamamen 8 7 milliard aldy Energiya Atomdyk energiya Illinojstagy energetika tarihy 1942 zhyly Enriko Fermidyn bastauymen Chikago universitetinde Chikago Pajl 1 de ozdiginen shynzhyrly reakciya zhasaj alatyn birinshi yaderly reaktordyn zhasalganyn bastaldy 2006 zhyly zhagdajda Illinojsta barlygy 6 atom elektrostanciyasy bar Eger bir reaktorly Klinton stanciyasyn sanamasa olardyn әrkajsynda eki reaktor ornalaskan Қazir Illinojs AҚSh tyn zhalpy atomdyk energiyasynyn 12 yn ondiredi bul kez kelgen shtattan kobirek Munaj Illinojs orta batys aumagynda munaj ondeushi shtat bolyp sanalady Shtatta kүnine shamamen 900000 barrel shiki munajdy ajdau bojynsha zhiyntyk onimdiligi bar Birak Illinojsta munaj ote az AҚSh ta dәleldengen munaj korynyn 1 azyrak Shtattyn ishki zhylytu zhүjesinin 81 Tabigi gazdy koldanady zhәne 1 azyragy gana munajdy koldanady 2005 zhylgy zhagdajda 28 000 barrel 4 500 m3 koleminde munaj kүnine kazyp Illinojs shtattardyn arasynda munaj kazu bojynsha 14 oryn alady ҚylmystykIllinojs shtatyndagy kylmystyk kukyk buzushylyk klass dep atalatyn 6 sanatka bolinedi 4 klasstyk kylmys en zhenil bolyp sanalady Odan kejin 3 2 zhәne 1 ilesedi 5 klass X klass dep atalady zhәne 6 klasska zhatatyn asa auyr kylmysty birinshi dәrezheli kisi oltirudi sanamasa ol en auyr kylmys bolyp sanalady Illinojs olim zhazasyn zhazalar tizimnen alyp tastagan 16 shtat boldy birak oda kylmystyk kukyk buzushylyk үshin omir bojga bas bostandyk alynuy mүmkin SportIllinojstagy shamamen barlyk zhogargy ligadagy sporttik komandalar Chikagoda ornalaskan Olardyn ishinde Chikago Kabs agylsh Chicago Cubs bejsboldyk komanda Үj stadiony Chikagonyn soltүstigindegi Wrigley Field stadiony Chikago Uajt agylsh Chicago White Sox bejsboldyk komanda Үj standiony Chikagonyn ontүstigindegi US Cellular Field stadiony Chikago Bers agylsh Chicago Bears amerikalyk futbol bojynsha komanda Soldzher Fild stadionynda negizdelgen Chikago Fajr agylsh Chicago Fire futboldyk komanda Үj stadiony Tojota Park stadiony Chikago Blekgoks agylsh Chicago Blackhawks hokkejlik komanda Үj stadiony Yunajted Sentr Chikago Bullz agylsh Chicago Bulls basketboldyk komanda Үj stadiony Yunajted Sentr Sogan kosa shtatta koptegen Chikagoda zhәne odan baska kalalarda kishi dengejlik komandalar bar Illinojstyn avtobandarynda NASCAR Champ car zhәne Indycar ujymdastyrgan avtokolik zharystary otken Shtatpen bajlanysty әjgili adamdarAҚSh prezidentteri Avraam Linkoln Uliss Grant Ronald Rejgan Barak Obama Avraam Linkoln AҚSh tyn 16 prezidenti 1861 1865 Kentukkida tuylgan Illinojska 21 zhasynda koship kelgen Illinojstyn generaldy assambleyasynyn okili zhәne Illinojstyn zhetinshi okruginen okilder palatasynyn mүshesi bolgan Uliss Grant AҚSh tyn 18 prezidenti 1869 1877 Ogajoda tuylyp әsker bolgan birak Azamattyk sogystyn aldynda Illinojska koship osy shtattan prezidenttikke үmitker boldy Ronald Rejgan AҚSh tyn 40 prezidenti Illinojsta tuylgan zhalgyz prezident Sayasi mansabyn Kaliforniyada bastap sol shtattyn gubernatory atanyp prezidenttikke үmitker bolgan Barak Obama AҚSh tyn 44 prezidenti Gavaji shtatynda tuylgan Kejin Illinojs shtatyna koship kelip sol zherden prezidenttik sajlauga үmitker bolgan Baskada sayasatkerler Hillari Klinton Chikagonyn manynda tuyp osti Ol zhalpy halyktyk prezidenttik sajlauda үlken sayasi partiyanyn atynan shykkan algashky әjel boldy Klinton Nyu Jork shtatynan үmitker bolgan DerekkozderElevations and Distances in the United States United States Geological Survey 2001 Tekserildi 21 kazan 2011 agyl Fay Jim Ilinois Illini and Liniouek The Illinois Prairie Information Page May 11 2010 Individual State Descriptions 2007 2007 Census of Governments AҚSh sanak byurosy 2012 zhyl karashasy pp 89 97 http www2 census gov govs cog isd book pdf retrieved 2015 zhyl 25 mamyr agyl Census 2007 Basty derekkozinen muragattalgan 2015 zhyl 16 karasha Tekserildi 2015 zhyl 16 karasha agyl Pradhan Nitin Illinois Want to be a Pioneer in Growing Companies Jobs and Competitiveness August 28 2017 agyl United States Department of Energy Illinois Nuclear Industry Muragattalgan 9 karashanyn 2004 zhyly agyl Illinois Profile Overview Basty derekkozinen muragattalgan 2015 zhyl 16 mamyr Tekserildi 2015 16 mamyr agyl United States Department of Energy Petroleum Profile Illinois Muragattalgan 8 kazannyn 2009 zhyly Retrieved April 4 2006 agyl Illinois U S Energy Information Administration EIA Eia gov April 19 2012 agyl United States Department of Energy Petroleum Profile Illinois agyl Intermediate track hosts opening event of 10 race Chase in September Basty derekkozinen muragattalgan 2015 zhyl 16 shilde Tekserildi 2015 zhyl 16 shilde agyl Chicagoland Speedway Basty derekkozinen muragattalgan 2015 zhyl 16 karasha Tekserildi 2015 zhyl 16 karasha agyl Hozyaeva Belogo doma Vlast Kommersant kolzhetpejtin silteme orys White McFeely B 65 66 agyl Main Street Historic District National Register of Historic Places Nomination Form Illinois Historic Preservation Agency April 1 1982 agyl Hozyaeva Belogo doma Vlast Kommersant kolzhetpejtin silteme orys O Laughlin Dania Edgewater Hospital 1929 2001 Edgewater Historical Society Summer 2003