Авраам Линкольн (ағылш. Abraham Lincoln [ˈeɪbrəhæm ˈlɪŋkən]; 12 ақпан 1809 — 15 сәуір 1865) — Америка мемлекет қайраткері, АҚШ-тың 16-шы Президенті (1861-1865) және Республикалық партиядан американдық құлдарды бірінші азат етуші, америка халқының ұлттық батыры.
Авраам Линкольн Abraham Lincoln | ||||
Лауазымы | ||||
---|---|---|---|---|
| ||||
4 наурыз 1861 жыл — 15 сәуір 1865 жыл | ||||
Вице-президент | (1861-1865) Эндрю Джонсон (1865) | |||
Ізашары | Джеймс Бьюкенен | |||
Ізбасары | Эндрю Джонсон | |||
Өмірбаяны | ||||
Партиясы | АҚШ Республикалық партиясы | |||
Дүниеге келуі | 12 ақпан 1809 Ходгенвилл, Кентукки, АҚШ | |||
Қайтыс болуы | 15 сәуір 1865 (56 жас) Вашингтон, АҚШ | |||
Жерленді | Оук-Ридж мүрдесі, | |||
Әкесі | Томас Линкольн | |||
Анасы | Нэнси Хэнкс | |||
Жұбайы | Мэри Тодд | |||
Балалары | ұлдары: , Эдвард, Уильям және Томас | |||
Қолтаңбасы | ||||
Авраам Линкольн Ортаққорда | ||||
өңдеу |
Отбасы
1840 жылы Линкольн Кентуккидегі (Мэри Тодд, 1818-1882) қызы Мэри Тоддпен кездесті және 1842 жылы 4 қарашада үйленді. Мәриям төрт ұл туды, олардың үшеуі ересек жасқа толғанға дейін бала кезінен қайтыс болды :
Роберт Тодд Линкольн (1843-1926). Линкольндердің үлкен ұлы. Американдық заңгер және әскери министр. Ол үш баласы бар Мэри Харлан Линкольнға үйленді. Эдвард Линкольн 1846 жылы 10 наурызда дүниеге келді және 1850 жылдың 1 ақпанында Спрингфилдд қаласында қайтыс болды. Уильям Линкольн 1850 жылы 21 желтоқсанда дүниеге келген және 1862 жылдың 20 ақпанында Вашингтонда әкесінің төрағалығы кезінде қайтыс болды. Томас Линкольн 1853 жылы 4 сәуірде дүниеге келген, 1871 жылы 16 шілдеде Чикагода қайтыс болды
Өмірбаяны
Кедей жанұясында өсті. Еңбекке ерте араласты. Жанұясының ауыр жағдайына байланысты мектепке небары бірер жыл шамасында барды, алайда сауаттылыққа үйреніп, кітапқа құмарлығы артты. Кәмелетке толған шағында дербес өмір сүруге бағыт алды, емтихан тапсырды және қорғаушылық тәжірибесіне рұқсат алады. Иллинойсте тағы үнділер көтерілісі кезінде жасаққа кіріп, капитан болып сайланды, алайда шабуылдарға қатыспады. Сол сияқты Иллинойс Заң шығару жиылысына, американ-мексика соғысына қарсы шыққан АҚШ Конгресінің мүше болды. 1858 жылы АҚШ сенаторлығына үміткер болды, алайда сайлау кезінде жеңіліс тапты.
Жаңа аймақтарда құлдықтың аясын кеңейтуге қарсы болып, құруды бастаушыларды бірі ретінде танымал, оның үміткері ретінде сайлауға қатысып, 1860 жылы жеңіске қол жеткізді. Оның сайлануы оңтүстік штаттардың бөлінуі мен пайда болуына себепкер болды. Өзінің ұлықтау рәсімі сәтіндегі сөзінде елдерді бірігуге шақырды, алайда қақтығыстардың алдын ала алмады.
Линкольн 1861-1865 жылдардағы Азамат соғысында Конфедерацияға жеңіліс алып келген әскери қимылдарды өзі бағыттап отырды. Оның президенттік қызметі атқарушы үкіметтің күш алуы мен АҚШ аймағында құлдықтың жойылуына алып келді. Линкольн үкіметке өзінің де қарсыластарын араластыра отырып, ортақ мақсатта жұмыс істеуге шақыра білді. Президент соғыс уақытында Ұлыбританияны және басқа еуропалық елдердің басып кіруінен қорғай білді. Оның президенттігі тұсында трансконтинентальді темір жол салынды, аграрлық мәселенің шешімін тапқан Гомстед-акт қабылданды. Линкольн үздік шешен еді, оның сөздері солтүстіктерді қанаттандырды және осы уақытқа дейін жарқын мұра болып қала берді. Соғыс аяқталған соң кек алуға бас тартуға ұлттық келісімге байланысты орынды Қайта Құруды ұсынды. Негр нәсілдінің американдық қоғам арасында ықпалының жүруінің жақтасы болды. 1865 жылы 14 сәуір айында Линкольн АҚШ-тың өлтірілген бірінші Президенті болып, театрда ауыр жараланды.
Президенттік уақытында қатал сынға ұшырағанымен, көпшілік мақұлдаған көзқарастар мен әлеуметтік пікірге сәйкес ол бәз-баяғы қалпында Американың маңдай алды және қалаулы президенттерінің бірі болып қала берді.
Балалық шағы
Линкольннің әкесі жағынан арғы аталары, 1637 жылы британдық Хорфолктегі Хингемнен Массачусетседегі Хингемге көшіп келген тоқымашы Сэмюэль Линкольнде (ағылш. Samuel Lincoln) жатыр. Линкольн 1809 жылы 12 ақпанда білім ала алмаған фермерлер – Кентукки штатында Гардин аймағындағы фермада кішкене бревенчатой үйде (Ходженвилл қалашығынан алыс емес жерде) мен Нэнси Хэнкстің жанұясында дниеге келді. Ол үндістер өлтірген атасының есімінің құрметіне сол есіммен аталды.Авраам жеті жасқа толғанда (1816 жыл) оның жанұясы Индианаға, сәл кейін Иллиноисқа жетті. Тоғыз жасында Авраам анасын жоғалтты, одан кейін әкесі жесір әйел Сара-Буш Джонстонға үйленеді.
Бірінші некеден ұш баласы болған өгей шешесі балалар білім алу керек деп есептейтін. Линкольн өзі кейін атап айтқанындайғ жанұяға көмегі қажет болу себебінен мектепке бірер ғана жыл барса да, жанұяда жазу мен есепті үйренген бірінші болды. Балалық шағынан бастап, соңғы өміріне дейін кітапқа құмарлығы шексіз болды. Деннис атты балалық шағындағы досы кейін жазғандарында «Эйба 12 жасқа толғанында, оны кітапсыз жүрген бір де бір уақытын көрмеген екен.... Түнгі уақыттарда үңгірде орындықты жығып алып, оған жарық төндірді, арқасымен жайғасып отырып алып оқыды. Бұл жас баланың осыншама оқуы ғажап болатын.» Линкольн балалық шағында Киелі кітап, , , Эзоп мысалын оқыған болатын. Саясаткер уақытында ол көпшілікті өз сөздерінде қолдана білген дәйексөздері бар Әулие жазуларды білгендігімен таң қалдыратын.
Оның жарқын мысалы Линкольннің жас елдің ары қарайғы өмірлік жағдайын «жартылай құлдық пен жартылай еркіндікте» қалдыру мүмкін еместігі болған лейтмотивті «Дом разделенный» сөзі болатын, соңында бұл сөз хрестоматиялық болды. Линкольн көршілеріне грамматика мен стилистика үлгісінде қаламын ұштауға көмек берді. Кей уақыттары ол сотқа қорғаушылар сөзін тыңдау мақсатымен 30 миль жол жүріп баратын болған. Авраам ерте жастан жаұясына егіс алқабы жұмыстарына көмек берді де, өсе келе әр алуан жұмыстарда: поштада, орман кесуші, жер өлшеуде, қайықшы болып жүріп ақы тапты. Аңшылық пен балық аулау ісіне өзінің адамгершілік танымына қарай қашқақтап жүретін. Физикалық жағынан өз тұрғыластарына қарағанда Авраам әлдеқайда дамыған болатын. Құлдық Линкольннің дұниетанымында аса маңызды орын алды.
Жастық шағы
1830 жылы Авраам Линкольннің жанұясы қайта көшті. Кәмелетке толған Линкольн жеке өмір жолын бастауға шешім қабылдады. Ол Миссисипи өзенімен төмен жүзіп, Линкольн еріксіз базарға келіп, өмір бойы құлдыққа жиіркенішін сақтаған Жаңа Орлеанда болу мүмкіндігіне қол жеткізген уақытша жұмыс тапты. Кейін ол Иллинойстағы Нью-Сейл ауылына қоныстанды. Ол жерде барлық бос уақыттарын өзін-өзі дамыту мен жергілікті мектептің мұғалімінен білім алуға арнады. Түн уақытында болашақ президент ай жарығымен кітаптар оқитын.
1832 жылы Линкльн Иллинойс заң шығару жиылысына мүшелікке дауысқа салды, алайда жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін ол ғылымды жүйелі түрде меңгере бастады. Алғашқы уақыттарда Линкольн ұста болуды қалаған болатын, кейін әлемдік сотпен таныстығынан кейін құқық ілімін қолға алды. Бұл уақыттарда ол өз серіктесімен сауда дүңгіршектерде табыс табуды көздеді, алайда жұмысы алға баспады. Президенттің биогафиясының ауторы Сэнберг: «... Линкольн оқу мен армандаумен айналысты. Оның басқа жұмыстары болмаған еді және ол өз ойымен күндеп отыра беретін, бірақ оны ешкім қозғамайтын. Осы іштей қозғалыссыз уаықттарда ақыл мен адамгершілік даму үрдісі жай және тапжылмай жүріп жатты.»
1832 жылы Иллинойста Миссисипи өзенінің ар жағына батысқа өз жерін қалдырып көшуді қаламаған үндістердің көтерілісі бұрқ етті. Линкольн жасаққа түсті де, капитан боп сайланды, алайда шабуылдарға араласпады. 1833 жылы Линкольн Нью-Сейлемге почмейстер болып орналасады. Осының арқасында ол білім алуға мүмкіндік берген бос уақыты да болған еді. Оның жаңа қызметі жіберетін бұрын саяси мазмұнды газеттерді оқуға жол ашты.
1833 жылы Линкольн жер өлшеуші қызметін иемденеді. Бұл жұмысқа келісім берген ол алты апта бойына Гибсонның «Топография ісінің теориясы мен практикасын» және Флинттің «Геометрия, тригонометрия және топография курстарын» жанын сала меңгерді. Нью-Сейлемде тұрған кездерінде Линкольнге үнемі қарыз алуына тура келетін. Қарыздарын тиянақты түрде қайтаруы әдетінен «Шыншыл Эйб» танымал деген атқа ие болды.
Саясаткер мен қорғаушының мансабының басталуы
1835 жылы (26 жасында) Линкольн вигаға қосылып кеткен, Иллинойс штатының Заңшығару жиылысына сайланды. Линкольн саяси аренаға түскен сәтінде АҚШ-тың президенті Эндрю Джексон болатын. Линкольн оның халыққа саяси қатынасындағы сүйенішін қолдады. Бірақ штаттардың экономикалық өмірін реттеудегі федералды орталық қарсылығының саясатын қабылдамады. Жиылыстың сессиясынан соң, бұрын білімді қолға алғанынан да шешімдірек қимыл жасады.
Өзі жеке даярлығымен, 1836 жылы Линкольн қорғаушы дәрежесіне емтихан тапсырады. Дәл осы жылы Заң шығару жиылысында астананы Вандейлииден 1837 жылы өзі көшіп барған Спрингфильд штатына ауыстыруға қол жеткізеді. Онда Уильям Батлермен «Стюарт пен Линкольн» фирмасында бірігеді. Жас заң шығарушы және қорғаушы өзінің шешен, сөзуар қабілеттерімен кіршіксіз бедел жинап алды. Көп жағдайда өзі сотта қорғаған тұрмысы төмен азаматтардан қаламақы алуға қарсылық білдіретін; адамдардың қиындығына көмектесуге штаттардың әр алуан шалғай жерлеріне барды.
1837 жылы Линкольн аболиционистер газетінің шығарушысын өлтіріп кеткен соң, Спрингфильдегі «Жас адамдар» лицейінде демократия, конституция, «негізін қалаушы - әкелер» мұрасының құндылығын атап өткен принциптік сөзімен шығады.
1840 жылы Линкольн Кентуккиде Мэри Тодд Мэри Тодд (ағылш. Mary Todd, 1818—1882) атты қызбен танысады да 1842 жылдың 4 қарашасында олар үйленді. Мэри төрт ұлды дүниеге әкеліп, оның үлкені - Роберт Линкольн барынша ұзақ өмір сүрген болатын. Эдвард Линкольн 1846 жылы 10 наурызда дүниеге келіп, Спрингфильде 1850 жылы 1 ақпанда қайтыс болады. Уильям Линкольн 1850 жылы 21 желтоқсанда туылып, 1862 жылы 20 ақпанда Вашингтонда өзінің әкесінің президенттігінің тұсында қайтты. Томас Линкольн 1853 жылы 4 сәуірде дүниеге келіп, 1871 жылы 16 шілдеде Чикаго қаласында қайтыс болды. Кейбір тарихшылар Линкольннің гомосексуалды немесе бисексуалдылығы мүмкіндігін айтқан болатын, ал кейбірі бұл деректі жоққа шығарады.
Президенттікке дейінгі саяси мансабы
1846 жылы Линкольн вига партиясының (1847—1849) Конгресс палатасының мүшесі боп сайланды. Вашингтонда аса ықпалы бар тұлға болмағанымен, америка-мексика соғысында Құрама Штаттар жағынан ақталмаған агрессия деп есептеп, Полк президентіне қарсы әрекеттерде белсенділік танытты.
Баршаға танымал американ-мексика соғысы Линкольннің абыройына зардабын тигізді және өкілдер Палатасына қайта сайлануға қарсылық білдіруге шешім қабылдады. 1849 жылы Линкольнге оның Орегон аймағына секретарь боп сайланғаны айтылды. Бұл ұсынысты қабылдау оның Иллинойстағы қарқынды көтеріліп келе жатқан мансабының соңы болар еді, сондықтан бекітуге қарсылық білдірді. Ликольн саяси қызметтен алыс кетіп, кейінгі жылдарында заң тәжірибесімен айналысты да, штаттың алдыңғы қатарлы қорғаушыларының бірі, «Иллинойс Сентрал» темір жолының заң кеңесшісі болды.
23 жыл уақыт бойы өзінің заң мансабында Линкольн 5100 іске қатынасты, әріптестерімен бірге штаттың Жоғарғы сотының алдында 400-ден астам сөз алды.
1856 жылы ол басқа вигалар сияқты 1854 жылы құрылған Республикалық партияға кірді, 1858 жылы құлиеленуге қарсы сөз алып АҚШ Сенатындағы орынға үміткерлікке выдвинут. Сайлауда оның қарсыласы демократ болды. Құлиелену мәселелерін қозғаған Линкольн мен Дуглас арасындағы пікірталасы кең танымал болды (кейбіреулер бұл дебатты «кішкене алып» (С. Дуглас) пен «үлкен ана сүті аузынан кетпеген бала» (Ликольн) арасындағы жанжал деп атады).
Линкольн аболюционист болмады. Алайда құлдыққа моральді таным тұрғысынан қарсы болды. Ол аграрлы Оңтүстік экономикасы жағдайында қашып құтыла алмастай зұлымдық деп есептеді. Дугластың өзінің қарсыласын радикализммен айыптаған ділелдеріне қарсылық білдіріп, Линкольн негр нәсіліне саяси және азаматтық құқық берілуіне жол бермеді. Құл иелену мәселесі оның ойы бойынша жеке штаттар құзіретіне енеді және федералды үкімет бұл мәселеге араласуға конституциялық құқығын болмады. Мұнымен бірге Линкольн құлиеленудің жаңа аймақтарда таралуына қарсы екендігін білдірді.
Сайлау кезінде Стивен Дуглас жеңіске жетті, алайда Линкольннің елдің ары қарайғы тірлігінде «жартылай құлдық пен жартылай еркіндік» жағдайының мүмкінсіздігін негіздеген «Айырық үй» құлиеленушілікке қарсы сөзі оның ауторына құлдыққа қарсы күрескер ретіндегі абыройын жасап, АҚШ-та кеңінен таралды. 1859 жылы қазан айында үкімет арсеналын қамтыған және оңтүстікте құлдар көтерілісін бастауды жоспарлаған Джон Браун көтерілісі бұрқ етті. Отряд әскермен қоршалып, атқыланған болатын. Линкольн Браун әрекетін құл иелену мәселесіндегі шешімді күштеу әрекеті деп айыптады.
Президентті сайлау мен ұлықтау
Құлиелену мәселесіндегі шамалы ұсыныс Линкольнді 1860 жылғы сайлауда Республикалық партия атынан президенттікке келісімді үміткер ретінде сайлауы айқындалды. Оңтүстік штаттар республикалықтар жеңісі жағдайында Одақ құрамынан кететінін айтып қорқытты. Демократиялық және республикалық екі партия үміткерлері бейнелеген құндылықтар үшін күрес жүргізді. Ликольннің тұлғасы американдықтарға еңбекқорлығымен, адалдығымен, әлеуметтік жинақылығымен танылды. Халық ортасынан шығып, «өзін-өзі жасаған» адам болды. 1860 жылы 6 қарашада халықтың сайлауға қатынасуы алғаш рет 80 % құрады. Ликольнге көп жағдайда екі үміткерді алға тартқан Демократиялық партияда жікке бөліну арқасында сайлауда өз қарсыластарын анықтап алып, бірінші рет өзінің жаңа партиясы атынан АҚШ президенті болуға сәті түсті. Ликольн сайлауда негізінен Солтүстіктің қолдауымен жеңіске жетті. Сайлау бюллетендерінде Линкольннің есімі тоғыз оңтүстік штаттары қолдамады және оған 996 аймақтың 2-уінен ғана жеңіп шығуғы мүмкіндік туды.
Сайлау
Одақтың бөлiнуi және Линкольннiң инаугурациясы
Линкольн құлдықтың таралуына қарсы болды және оның сайлауда жеңіске жетуі америка халқын ары қарайғы бөлінушілікке алып келді.Оның президенттікке ұлықтау рәсімі жасалмай тұрып-ақ 7 оңтүстік штат Оңтүстік Каролинаның бастамасымен АҚШ құрамынан шығатынын жариялады. Жоғарғы Оңтүстік (Делавэр, Мэриленд, Виргиния, Северная Каролина, Теннеси, Кентукки, Миссури и Арканзас) алғашқы уақытта сепаратистер үндеуін қайтарғанымен, кейін көтеріліске қосылып кетті. Іс басындағы президент Джеймс Бьюкенен мен сайланған президент Линкольн сецессияны тануға қарсылық білдірді.
1861 жылдың ақпанында Монтгомери (Алабама) Конституциялық конгресі Конфедеративті Америка Штаттарын құруға шақырды, ал президенті болып сол айда ант қабылдаған Джефферсон Дэвис сайланды. Мемлекеттің астанасы Ричмонд болды.
Ликольн 1861 жылдың 23 ақпанында Балтиморда мүмкін болатын қастандықтан сақтанып, Вашингтонға арнайы поезбен келді. 4 наурызда болған ұлықтау рәсімінде астананы тәртіп қорғаушы әскерге толтырды. Ұлықтау сәтіндегі өз сөзінде Линкольн: «Мен бұл штаттар одағы Конституциялық және әмбебап құқықтық таным тұрғысынан алғанда мәңгілік деп есептеймін.
Сол сияқты өз сөзінде Линкольн «құлдық институтын ол бар болған штаттарда функционированиеге тікелей немесе жанама түрде араласуға ешқандай мүддесі жоқ екенін» айтты. «Менің мұны жасуға құқығым жоқ, әрі мұны жасауға иілмеймін де.». Линкольн шиеленісті бейбіт шешіммен шешуге және Құрама Штаттар бірлігін қалпына келтіруге шақырды. Алайда шығыс жүзеге асырылып, Конфедерация әскери қимылға еселеп дайындап қойған болатын. АҚШ Конгресіндегі оңтүстік штаттардың өкілдерінің көпшілігі оны тастап, Оңтүстік жаққа өтіп кетті.
АҚШ-тағы Азаматтық соғыс
Қызметке келгеннен кейін Линкольн орын бөлудегі протекционистік жүйесін қолданды. 1861 жылдың көктемінде демократтар басқаруындағы орындардың 80 % -н республикалықтар отырды. Үкіметті құруда Линкольн өзінің қарсыластарын да енгізді: АҚШ Мемлекеттік секретары орнын Уильям Сьюард алды, әділет министрі - Эдвард Бейтс, қаржы министрі — Салмон Чейз.
- Линкольн ескерткішіі
- Спрингфилдегі Линкольн үйі.
- Линкольн мүсіні
-
- Көзі тірісіндегі маскасы
- Лондон Ситидегі Авраам Линкольн ескерткіші
- Рашмор тауындағы мүсіні
Әдебиеттер
- Бурова И. И., Силинский С. В. АҚШ. СПб., 2002
- Рубинштейн Л. Честный Эйб. — М., 1962.
- Сэндберг К. Линкольн. — М., 1961.
- Isaac N. Arnold. The Life of Abraham Lincoln. — 1885. (Книга написана другом и единомышленником Линкольна.) (ағыл.)
- Иванов Роберт. Дипломатия Авраама Линкольна.
- Бурова И. И., Силинский С. В. АҚШ. СПб., 2002
Дереккөздер
- Линкольн / ; сокр. пер. с ағылш. Б. Грибанова и Л. Шеффера. — Мәскеу : Молодая гвардия, 1961. — 700 с, стр. 371. Генри Дауэс:"Ни у одного человека не было такой политической проницательности, дававшей ему возможность собирать вокруг себя людей, искренне поддерживающих правительство, и соперников, имевших антогонистические теории, непримиримых врагов, которые в других условиях развалили бы любое другое правительство
- . т.1, стр. 230, из-во «Новый Мир», М., 1983.
- Бурова И. И., Силинский С. В. АҚШ. СПб., 2002 Мұрағатталған 2 тамыздың 2009 жылы.
- Американцы определили наилучшего президента АҚШ
- Независимая информация и аналитика из АҚШ (қолжетпейтін сілтеме)
- Линкольн на сайте "Когда? Где? Как?
- Линкольн / ; сокр. пер. с ағылш. Б. Грибанова и Л. Шеффера. — Мәскеу : Молодая гвардия, 1961. — 700 с, стр. 243 Лондонская газета «Морнинг кроникл» писала: «Авраам Линкольн, чей приход к власти приветствовали по эту сторону океана, проявил себя как человек ничтожный, без широкого кругозора, весьма посредственный».
- Линкольн / ; сокр. пер. с ағылш. Б. Грибанова и Л. Шеффера. — Мәскеу : Молодая гвардия, 1961. — 700 с, стр. 289 Уэнделл Филлипс: «У президента нет своего мнения. Он не произнёс ни единого слова, которое дало бы хоть малейшее представление о его намерениях в вопросе об отмене рабства. Вероятно, он человек честный; однако никого не интересует, честна ли черепаха или нет. У президента нет ни интуиции, ни предвидения, ни решимости».
- <Биография Авраама Линкольна на сайте www.presidents.h1.ru
- Биография Авраама Линкольна на сайте энциклопедии «Кругосвет»
Сілтемелер
- Геттисбергская речь А. Линкольна (рус.) и прижизненная фотография
- Первая инаугурационная речь
- Прокламация об освобождении негров
- Факты из жизни Линкольна.
- Биография и афоризмы Авраама Линкольна.
- Освободитель поневоле.
- Карикатуры на Авраама Линкольна, 1860—1865 Мұрағатталған 31 қазанның 2015 жылы.
- Карикатуры на Линкольна
- Биография Авраама Линкольна Мұрағатталған 27 тамыздың 2013 жылы.
- Исторические анекдоты об Аврааме Линкольне
- Биография Линкольна
- Убийство Линкольна Мұрағатталған 9 маусымның 2013 жылы.
- Авраам Линкольн
- Авраам Линкольн как оратор
- Abraham Lincoln Research Site (English) Мұрағатталған 11 наурыздың 2010 жылы.
- Abraham Lincoln Assassination (English) Мұрағатталған 4 наурыздың 2010 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Avraam Linkoln agylsh Abraham Lincoln ˈeɪbrehaem ˈlɪŋken 12 akpan 1809 15 sәuir 1865 Amerika memleket kajratkeri AҚSh tyn 16 shy Prezidenti 1861 1865 zhәne Respublikalyk partiyadan amerikandyk kuldardy birinshi azat etushi amerika halkynyn ulttyk batyry Avraam Linkoln Abraham LincolnLauazymyTu AҚSh tyn 16 prezidenti Tu4 nauryz 1861 zhyl 15 sәuir 1865 zhylVice prezident 1861 1865 Endryu Dzhonson 1865 Izashary Dzhejms ByukenenIzbasary Endryu DzhonsonӨmirbayanyPartiyasyAҚSh Respublikalyk partiyasyDүniege kelui 12 akpan 1809 1809 02 12 Hodgenvill Kentukki AҚShҚajtys boluy 15 sәuir 1865 1865 04 15 56 zhas Vashington AҚShZherlendi Ouk Ridzh mүrdesi Әkesi Tomas LinkolnAnasy Nensi HenksZhubajy Meri ToddBalalary uldary Edvard Uilyam zhәne TomasҚoltanbasyAvraam Linkoln Ortakkordaondeu Қurama Shtattyn Prezidenti Avraam LinkolnOtbasy1840 zhyly Linkoln Kentukkidegi Meri Todd 1818 1882 kyzy Meri Toddpen kezdesti zhәne 1842 zhyly 4 karashada үjlendi Mәriyam tort ul tudy olardyn үsheui eresek zhaska tolganga dejin bala kezinen kajtys boldy Robert Todd Linkoln 1843 1926 Linkolnderdin үlken uly Amerikandyk zanger zhәne әskeri ministr Ol үsh balasy bar Meri Harlan Linkolnga үjlendi Edvard Linkoln 1846 zhyly 10 nauryzda dүniege keldi zhәne 1850 zhyldyn 1 akpanynda Springfildd kalasynda kajtys boldy Uilyam Linkoln 1850 zhyly 21 zheltoksanda dүniege kelgen zhәne 1862 zhyldyn 20 akpanynda Vashingtonda әkesinin toragalygy kezinde kajtys boldy Tomas Linkoln 1853 zhyly 4 sәuirde dүniege kelgen 1871 zhyly 16 shildede Chikagoda kajtys boldyӨmirbayanyKedej zhanuyasynda osti Enbekke erte aralasty Zhanuyasynyn auyr zhagdajyna bajlanysty mektepke nebary birer zhyl shamasynda bardy alajda sauattylykka үjrenip kitapka kumarlygy artty Kәmeletke tolgan shagynda derbes omir sүruge bagyt aldy emtihan tapsyrdy zhәne korgaushylyk tәzhiribesine ruksat alady Illinojste tagy үndiler koterilisi kezinde zhasakka kirip kapitan bolyp sajlandy alajda shabuyldarga katyspady Sol siyakty Illinojs Zan shygaru zhiylysyna amerikan meksika sogysyna karsy shykkan AҚSh Kongresinin mүshe boldy 1858 zhyly AҚSh senatorlygyna үmitker boldy alajda sajlau kezinde zhenilis tapty Zhana ajmaktarda kuldyktyn ayasyn kenejtuge karsy bolyp kurudy bastaushylardy biri retinde tanymal onyn үmitkeri retinde sajlauga katysyp 1860 zhyly zheniske kol zhetkizdi Onyn sajlanuy ontүstik shtattardyn bolinui men pajda boluyna sebepker boldy Өzinin ulyktau rәsimi sәtindegi sozinde elderdi biriguge shakyrdy alajda kaktygystardyn aldyn ala almady Linkoln 1861 1865 zhyldardagy Azamat sogysynda Konfederaciyaga zhenilis alyp kelgen әskeri kimyldardy ozi bagyttap otyrdy Onyn prezidenttik kyzmeti atkarushy үkimettin kүsh aluy men AҚSh ajmagynda kuldyktyn zhojyluyna alyp keldi Linkoln үkimetke ozinin de karsylastaryn aralastyra otyryp ortak maksatta zhumys isteuge shakyra bildi Prezident sogys uakytynda Ұlybritaniyany zhәne baska europalyk elderdin basyp kiruinen korgaj bildi Onyn prezidenttigi tusynda transkontinentaldi temir zhol salyndy agrarlyk mәselenin sheshimin tapkan Gomsted akt kabyldandy Linkoln үzdik sheshen edi onyn sozderi soltүstikterdi kanattandyrdy zhәne osy uakytka dejin zharkyn mura bolyp kala berdi Sogys ayaktalgan son kek aluga bas tartuga ulttyk kelisimge bajlanysty oryndy Қajta Қurudy usyndy Negr nәsildinin amerikandyk kogam arasynda ykpalynyn zhүruinin zhaktasy boldy 1865 zhyly 14 sәuir ajynda Linkoln AҚSh tyn oltirilgen birinshi Prezidenti bolyp teatrda auyr zharalandy Prezidenttik uakytynda katal synga ushyraganymen kopshilik makuldagan kozkarastar men әleumettik pikirge sәjkes ol bәz bayagy kalpynda Amerikanyn mandaj aldy zhәne kalauly prezidentterinin biri bolyp kala berdi Balalyk shagyLinkoln dүniege kelgen үj Linkolnnin әkesi zhagynan argy atalary 1637 zhyly britandyk Horfolktegi Hingemnen Massachusetsedegi Hingemge koship kelgen tokymashy Semyuel Linkolnde agylsh Samuel Lincoln zhatyr Linkoln 1809 zhyly 12 akpanda bilim ala almagan fermerler Kentukki shtatynda Gardin ajmagyndagy fermada kishkene brevenchatoj үjde Hodzhenvill kalashygynan alys emes zherde men Nensi Henkstin zhanuyasynda dniege keldi Ol үndister oltirgen atasynyn esiminin kurmetine sol esimmen ataldy Avraam zheti zhaska tolganda 1816 zhyl onyn zhanuyasy Indianaga sәl kejin Illinoiska zhetti Togyz zhasynda Avraam anasyn zhogaltty odan kejin әkesi zhesir әjel Sara Bush Dzhonstonga үjlenedi Birinshi nekeden ush balasy bolgan ogej sheshesi balalar bilim alu kerek dep eseptejtin Linkoln ozi kejin atap ajtkanyndajg zhanuyaga komegi kazhet bolu sebebinen mektepke birer gana zhyl barsa da zhanuyada zhazu men esepti үjrengen birinshi boldy Balalyk shagynan bastap songy omirine dejin kitapka kumarlygy sheksiz boldy Dennis atty balalyk shagyndagy dosy kejin zhazgandarynda Ejba 12 zhaska tolganynda ony kitapsyz zhүrgen bir de bir uakytyn kormegen eken Tүngi uakyttarda үngirde oryndykty zhygyp alyp ogan zharyk tondirdi arkasymen zhajgasyp otyryp alyp okydy Bul zhas balanyn osynshama okuy gazhap bolatyn Linkoln balalyk shagynda Kieli kitap Ezop mysalyn okygan bolatyn Sayasatker uakytynda ol kopshilikti oz sozderinde koldana bilgen dәjeksozderi bar Әulie zhazulardy bilgendigimen tan kaldyratyn Onyn zharkyn mysaly Linkolnnin zhas eldin ary karajgy omirlik zhagdajyn zhartylaj kuldyk pen zhartylaj erkindikte kaldyru mүmkin emestigi bolgan lejtmotivti Dom razdelennyj sozi bolatyn sonynda bul soz hrestomatiyalyk boldy Linkoln korshilerine grammatika men stilistika үlgisinde kalamyn ushtauga komek berdi Kej uakyttary ol sotka korgaushylar sozin tyndau maksatymen 30 mil zhol zhүrip baratyn bolgan Avraam erte zhastan zhauyasyna egis alkaby zhumystaryna komek berdi de ose kele әr aluan zhumystarda poshtada orman kesushi zher olsheude kajykshy bolyp zhүrip aky tapty Anshylyk pen balyk aulau isine ozinin adamgershilik tanymyna karaj kashkaktap zhүretin Fizikalyk zhagynan oz turgylastaryna karaganda Avraam әldekajda damygan bolatyn Қuldyk Linkolnnin dunietanymynda asa manyzdy oryn aldy Zhastyk shagyZhastyk shaktagy Avraam Linkoln 1830 zhyly Avraam Linkolnnin zhanuyasy kajta koshti Kәmeletke tolgan Linkoln zheke omir zholyn bastauga sheshim kabyldady Ol Missisipi ozenimen tomen zhүzip Linkoln eriksiz bazarga kelip omir bojy kuldykka zhiirkenishin saktagan Zhana Orleanda bolu mүmkindigine kol zhetkizgen uakytsha zhumys tapty Kejin ol Illinojstagy Nyu Sejl auylyna konystandy Ol zherde barlyk bos uakyttaryn ozin ozi damytu men zhergilikti mekteptin mugaliminen bilim aluga arnady Tүn uakytynda bolashak prezident aj zharygymen kitaptar okityn 1832 zhyly Linkln Illinojs zan shygaru zhiylysyna mүshelikke dauyska saldy alajda zheniliske ushyrady Budan kejin ol gylymdy zhүjeli tүrde mengere bastady Algashky uakyttarda Linkoln usta boludy kalagan bolatyn kejin әlemdik sotpen tanystygynan kejin kukyk ilimin kolga aldy Bul uakyttarda ol oz seriktesimen sauda dүngirshekterde tabys tabudy kozdedi alajda zhumysy alga baspady Prezidenttin biogafiyasynyn autory Senberg Linkoln oku men armandaumen ajnalysty Onyn baska zhumystary bolmagan edi zhәne ol oz ojymen kүndep otyra beretin birak ony eshkim kozgamajtyn Osy ishtej kozgalyssyz uaykttarda akyl men adamgershilik damu үrdisi zhaj zhәne tapzhylmaj zhүrip zhatty 1832 zhyly Illinojsta Missisipi ozeninin ar zhagyna batyska oz zherin kaldyryp koshudi kalamagan үndisterdin koterilisi burk etti Linkoln zhasakka tүsti de kapitan bop sajlandy alajda shabuyldarga aralaspady 1833 zhyly Linkoln Nyu Sejlemge pochmejster bolyp ornalasady Osynyn arkasynda ol bilim aluga mүmkindik bergen bos uakyty da bolgan edi Onyn zhana kyzmeti zhiberetin buryn sayasi mazmundy gazetterdi okuga zhol ashty 1833 zhyly Linkoln zher olsheushi kyzmetin iemdenedi Bul zhumyska kelisim bergen ol alty apta bojyna Gibsonnyn Topografiya isinin teoriyasy men praktikasyn zhәne Flinttin Geometriya trigonometriya zhәne topografiya kurstaryn zhanyn sala mengerdi Nyu Sejlemde turgan kezderinde Linkolnge үnemi karyz aluyna tura keletin Қaryzdaryn tiyanakty tүrde kajtaruy әdetinen Shynshyl Ejb tanymal degen atka ie boldy Sayasatker men korgaushynyn mansabynyn bastaluyMeri Todd Avraam Linkolnnin zhubajy 1835 zhyly 26 zhasynda Linkoln vigaga kosylyp ketken Illinojs shtatynyn Zanshygaru zhiylysyna sajlandy Linkoln sayasi arenaga tүsken sәtinde AҚSh tyn prezidenti Endryu Dzhekson bolatyn Linkoln onyn halykka sayasi katynasyndagy sүjenishin koldady Birak shtattardyn ekonomikalyk omirin retteudegi federaldy ortalyk karsylygynyn sayasatyn kabyldamady Zhiylystyn sessiyasynan son buryn bilimdi kolga alganynan da sheshimdirek kimyl zhasady Өzi zheke dayarlygymen 1836 zhyly Linkoln korgaushy dәrezhesine emtihan tapsyrady Dәl osy zhyly Zan shygaru zhiylysynda astanany Vandejliiden 1837 zhyly ozi koship bargan Springfild shtatyna auystyruga kol zhetkizedi Onda Uilyam Batlermen Styuart pen Linkoln firmasynda birigedi Zhas zan shygarushy zhәne korgaushy ozinin sheshen sozuar kabiletterimen kirshiksiz bedel zhinap aldy Kop zhagdajda ozi sotta korgagan turmysy tomen azamattardan kalamaky aluga karsylyk bildiretin adamdardyn kiyndygyna komektesuge shtattardyn әr aluan shalgaj zherlerine bardy 1837 zhyly Linkoln abolicionister gazetinin shygarushysyn oltirip ketken son Springfildegi Zhas adamdar licejinde demokratiya konstituciya negizin kalaushy әkeler murasynyn kundylygyn atap otken principtik sozimen shygady 1840 zhyly Linkoln Kentukkide Meri Todd Meri Todd agylsh Mary Todd 1818 1882 atty kyzben tanysady da 1842 zhyldyn 4 karashasynda olar үjlendi Meri tort uldy dүniege әkelip onyn үlkeni Robert Linkoln barynsha uzak omir sүrgen bolatyn Edvard Linkoln 1846 zhyly 10 nauryzda dүniege kelip Springfilde 1850 zhyly 1 akpanda kajtys bolady Uilyam Linkoln 1850 zhyly 21 zheltoksanda tuylyp 1862 zhyly 20 akpanda Vashingtonda ozinin әkesinin prezidenttiginin tusynda kajtty Tomas Linkoln 1853 zhyly 4 sәuirde dүniege kelip 1871 zhyly 16 shildede Chikago kalasynda kajtys boldy Kejbir tarihshylar Linkolnnin gomoseksualdy nemese biseksualdylygy mүmkindigin ajtkan bolatyn al kejbiri bul derekti zhokka shygarady Prezidenttikke dejingi sayasi mansaby1846 zhyly Linkoln viga partiyasynyn 1847 1849 Kongress palatasynyn mүshesi bop sajlandy Vashingtonda asa ykpaly bar tulga bolmaganymen amerika meksika sogysynda Қurama Shtattar zhagynan aktalmagan agressiya dep eseptep Polk prezidentine karsy әreketterde belsendilik tanytty Barshaga tanymal amerikan meksika sogysy Linkolnnin abyrojyna zardabyn tigizdi zhәne okilder Palatasyna kajta sajlanuga karsylyk bildiruge sheshim kabyldady 1849 zhyly Linkolnge onyn Oregon ajmagyna sekretar bop sajlangany ajtyldy Bul usynysty kabyldau onyn Illinojstagy karkyndy koterilip kele zhatkan mansabynyn sony bolar edi sondyktan bekituge karsylyk bildirdi Likoln sayasi kyzmetten alys ketip kejingi zhyldarynda zan tәzhiribesimen ajnalysty da shtattyn aldyngy katarly korgaushylarynyn biri Illinojs Sentral temir zholynyn zan kenesshisi boldy 23 zhyl uakyt bojy ozinin zan mansabynda Linkoln 5100 iske katynasty әriptesterimen birge shtattyn Zhogargy sotynyn aldynda 400 den astam soz aldy 1856 zhyly ol baska vigalar siyakty 1854 zhyly kurylgan Respublikalyk partiyaga kirdi 1858 zhyly kulielenuge karsy soz alyp AҚSh Senatyndagy orynga үmitkerlikke vydvinut Sajlauda onyn karsylasy demokrat boldy Қulielenu mәselelerin kozgagan Linkoln men Duglas arasyndagy pikirtalasy ken tanymal boldy kejbireuler bul debatty kishkene alyp S Duglas pen үlken ana sүti auzynan ketpegen bala Likoln arasyndagy zhanzhal dep atady Linkoln abolyucionist bolmady Alajda kuldykka moraldi tanym turgysynan karsy boldy Ol agrarly Ontүstik ekonomikasy zhagdajynda kashyp kutyla almastaj zulymdyk dep eseptedi Duglastyn ozinin karsylasyn radikalizmmen ajyptagan dilelderine karsylyk bildirip Linkoln negr nәsiline sayasi zhәne azamattyk kukyk beriluine zhol bermedi Қul ielenu mәselesi onyn ojy bojynsha zheke shtattar kuziretine enedi zhәne federaldy үkimet bul mәselege aralasuga konstituciyalyk kukygyn bolmady Munymen birge Linkoln kulielenudin zhana ajmaktarda taraluyna karsy ekendigin bildirdi Sajlau kezinde Stiven Duglas zheniske zhetti alajda Linkolnnin eldin ary karajgy tirliginde zhartylaj kuldyk pen zhartylaj erkindik zhagdajynyn mүmkinsizdigin negizdegen Ajyryk үj kulielenushilikke karsy sozi onyn autoryna kuldykka karsy kүresker retindegi abyrojyn zhasap AҚSh ta keninen taraldy 1859 zhyly kazan ajynda үkimet arsenalyn kamtygan zhәne ontүstikte kuldar koterilisin bastaudy zhosparlagan Dzhon Braun koterilisi burk etti Otryad әskermen korshalyp atkylangan bolatyn Linkoln Braun әreketin kul ielenu mәselesindegi sheshimdi kүshteu әreketi dep ajyptady Prezidentti sajlau men ulyktauҚulielenu mәselesindegi shamaly usynys Linkolndi 1860 zhylgy sajlauda Respublikalyk partiya atynan prezidenttikke kelisimdi үmitker retinde sajlauy ajkyndaldy Ontүstik shtattar respublikalyktar zhenisi zhagdajynda Odak kuramynan ketetinin ajtyp korkytty Demokratiyalyk zhәne respublikalyk eki partiya үmitkerleri bejnelegen kundylyktar үshin kүres zhүrgizdi Likolnnin tulgasy amerikandyktarga enbekkorlygymen adaldygymen әleumettik zhinakylygymen tanyldy Halyk ortasynan shygyp ozin ozi zhasagan adam boldy 1860 zhyly 6 karashada halyktyn sajlauga katynasuy algash ret 80 kurady Likolnge kop zhagdajda eki үmitkerdi alga tartkan Demokratiyalyk partiyada zhikke bolinu arkasynda sajlauda oz karsylastaryn anyktap alyp birinshi ret ozinin zhana partiyasy atynan AҚSh prezidenti boluga sәti tүsti Likoln sajlauda negizinen Soltүstiktin koldauymen zheniske zhetti Sajlau byulletenderinde Linkolnnin esimi togyz ontүstik shtattary koldamady zhәne ogan 996 ajmaktyn 2 uinen gana zhenip shygugy mүmkindik tudy Sajlau Prezidenttikke үmitker Avraam Linkoln 1860 zhyl Tolyk makalasy Odaktyn bolinui zhәne Linkolnnin inauguraciyasy Ak үjdegi Linkolnnin resmi portreti Linkoln kuldyktyn taraluyna karsy boldy zhәne onyn sajlauda zheniske zhetui amerika halkyn ary karajgy bolinushilikke alyp keldi Onyn prezidenttikke ulyktau rәsimi zhasalmaj turyp ak 7 ontүstik shtat Ontүstik Karolinanyn bastamasymen AҚSh kuramynan shygatynyn zhariyalady Zhogargy Ontүstik Delaver Merilend Virginiya Severnaya Karolina Tennesi Kentukki Missuri i Arkanzas algashky uakytta separatister үndeuin kajtarganymen kejin koteriliske kosylyp ketti Is basyndagy prezident Dzhejms Byukenen men sajlangan prezident Linkoln secessiyany tanuga karsylyk bildirdi 1861 zhyldyn akpanynda Montgomeri Alabama Konstituciyalyk kongresi Konfederativti Amerika Shtattaryn kuruga shakyrdy al prezidenti bolyp sol ajda ant kabyldagan Dzhefferson Devis sajlandy Memlekettin astanasy Richmond boldy Likoln 1861 zhyldyn 23 akpanynda Baltimorda mүmkin bolatyn kastandyktan saktanyp Vashingtonga arnajy poezben keldi 4 nauryzda bolgan ulyktau rәsiminde astanany tәrtip korgaushy әskerge toltyrdy Ұlyktau sәtindegi oz sozinde Linkoln Men bul shtattar odagy Konstituciyalyk zhәne әmbebap kukyktyk tanym turgysynan alganda mәngilik dep eseptejmin Sol siyakty oz sozinde Linkoln kuldyk institutyn ol bar bolgan shtattarda funkcionirovaniege tikelej nemese zhanama tүrde aralasuga eshkandaj mүddesi zhok ekenin ajtty Menin muny zhasuga kukygym zhok әri muny zhasauga iilmejmin de Linkoln shielenisti bejbit sheshimmen sheshuge zhәne Қurama Shtattar birligin kalpyna keltiruge shakyrdy Alajda shygys zhүzege asyrylyp Konfederaciya әskeri kimylga eselep dajyndap kojgan bolatyn AҚSh Kongresindegi ontүstik shtattardyn okilderinin kopshiligi ony tastap Ontүstik zhakka otip ketti AҚSh tagy Azamattyk sogysTolyk makalasy Amerikadagy azamat sogysy Tolyk makalasy Қyzmetke kelgennen kejin Linkoln oryn boludegi protekcionistik zhүjesin koldandy 1861 zhyldyn kokteminde demokrattar baskaruyndagy oryndardyn 80 n respublikalyktar otyrdy Үkimetti kuruda Linkoln ozinin karsylastaryn da engizdi AҚSh Memlekettik sekretary ornyn Uilyam Syuard aldy әdilet ministri Edvard Bejts karzhy ministri Salmon Chejz Linkoln eskertkishii Springfildegi Linkoln үji Linkoln mүsini 1 cent akshasyndagy Linkoln sureti 2009 Kozi tirisindegi maskasy London Sitidegi Avraam Linkoln eskertkishi Rashmor tauyndagy mүsiniӘdebietterBurova I I Silinskij S V AҚSh SPb 2002 Rubinshtejn L Chestnyj Ejb M 1962 Sendberg K Linkoln M 1961 Isaac N Arnold The Life of Abraham Lincoln 1885 Kniga napisana drugom i edinomyshlennikom Linkolna agyl Ivanov Robert Diplomatiya Avraama Linkolna Burova I I Silinskij S V AҚSh SPb 2002DerekkozderLinkoln sokr per s agylsh B Gribanova i L Sheffera Mәskeu Molodaya gvardiya 1961 700 s str 371 Genri Daues Ni u odnogo cheloveka ne bylo takoj politicheskoj pronicatelnosti davavshej emu vozmozhnost sobirat vokrug sebya lyudej iskrenne podderzhivayushih pravitelstvo i sopernikov imevshih antogonisticheskie teorii neprimirimyh vragov kotorye v drugih usloviyah razvalili by lyuboe drugoe pravitelstvo t 1 str 230 iz vo Novyj Mir M 1983 Burova I I Silinskij S V AҚSh SPb 2002 Muragattalgan 2 tamyzdyn 2009 zhyly Amerikancy opredelili nailuchshego prezidenta AҚSh Nezavisimaya informaciya i analitika iz AҚSh kolzhetpejtin silteme Linkoln na sajte Kogda Gde Kak Linkoln sokr per s agylsh B Gribanova i L Sheffera Mәskeu Molodaya gvardiya 1961 700 s str 243 Londonskaya gazeta Morning kronikl pisala Avraam Linkoln chej prihod k vlasti privetstvovali po etu storonu okeana proyavil sebya kak chelovek nichtozhnyj bez shirokogo krugozora vesma posredstvennyj Linkoln sokr per s agylsh B Gribanova i L Sheffera Mәskeu Molodaya gvardiya 1961 700 s str 289 Uendell Fillips U prezidenta net svoego mneniya On ne proiznyos ni edinogo slova kotoroe dalo by hot malejshee predstavlenie o ego namereniyah v voprose ob otmene rabstva Veroyatno on chelovek chestnyj odnako nikogo ne interesuet chestna li cherepaha ili net U prezidenta net ni intuicii ni predvideniya ni reshimosti lt Biografiya Avraama Linkolna na sajte www presidents h1 ru Biografiya Avraama Linkolna na sajte enciklopedii Krugosvet SiltemelerGettisbergskaya rech A Linkolna rus i prizhiznennaya fotografiya Pervaya inauguracionnaya rech Proklamaciya ob osvobozhdenii negrov Fakty iz zhizni Linkolna Biografiya i aforizmy Avraama Linkolna Osvoboditel ponevole Karikatury na Avraama Linkolna 1860 1865 Muragattalgan 31 kazannyn 2015 zhyly Karikatury na Linkolna Biografiya Avraama Linkolna Muragattalgan 27 tamyzdyn 2013 zhyly Istoricheskie anekdoty ob Avraame Linkolne Biografiya Linkolna Ubijstvo Linkolna Muragattalgan 9 mausymnyn 2013 zhyly Avraam Linkoln Avraam Linkoln kak orator Abraham Lincoln Research Site English Muragattalgan 11 nauryzdyn 2010 zhyly Abraham Lincoln Assassination English Muragattalgan 4 nauryzdyn 2010 zhyly