Зер – алтын, күміс, мыс сияқты түсті металдардың созылған, сымға тартылған жіптері, өзара өрілген, тоқылған талшықтары және сол талшықтарды араластырып тоқыған мата сияқты бұйымдардың ортақ атауы.
Зердің қолданылуына байланысты атаулары
Дәстүрлі ортада зердің «алтын» мағынасында қолданылуы бірте-бірте қолданыстан шықты. Сөйтіп, зер алтын, күміс, мыстан созылған жіптерді, өзара өрілген талшықтардан тоқылған қымбат мата сияқты бұйымдардың атауы ғана болып қалды. Сонымен бірге, аталмыш бұйымдарды оқа, ноқа, таспа деп те атай береді. Зергерлік ісінде алтын оқаны – алтын зер, күміс оқаны – ақ зер, күміс зер деген. Сондай-ақ зердің қара зер, таспа зер, зер таспа, жұмсақ зер, бұрама зер, қос иректі зер деген атаулары кездеседі. Тігіншілік өнерінде зерлеп тігу, зер төгу, зер тоқу, зер шаю, зер шегу, зер салып тігу, зер шашақ салу сияқты көркемдеп тігу тәсілдеріне байланысты атаулар қолданылады.
Зербап
Алтын түсті зерлі матаны, паршаны халық арасында зербап деп атайды. Бұлай атау парсы тіліндегі зәрбафт деген сөзден шыққан. Зербапты киім-кешек, тұтыну бұйымдарын тігуде қолданған. Сондай-ақ ауқатты адамдардың кебініне де зербапты пайдаланған.
Зер жіп
Сымға тартқан алтынның жіңішке талшықтарын зер жіп деп те атайды. Осындай жіпті кесте мен тігіншілікте, киім-кешек және т.б. тұтыну бұйымдарын әшекейлеуде жиі қолданған. Әсіресе, ауқатты адамдар зер жіппен баскиімді, бой киімді, тіпті, аяқкиімді де зерлеп кестелеген.
Зер таспалы шапанды шенді шекпен деп қолдану да ұшырасты. Шапанға басылған таспалар адамның әлеуметтік мәртебесін (шенін, қызмет дәрежесін) білдірді.
Зер кесте
Зер жіптермен тігілген кестені зер кесте дейді. Зермен кесте тігу зер төгу немесе зер шегу деп те аталады. Зер төгу арқылы түрлі ұлттық ою-өрнектерді тігетін болған. Ауқатты адамдар тұтынатын бұйымдары мен киім-кешегіне, тұтыну бұйымдарына алтындалған жіптен зер төгіп, кесте тігетін болған. Халық сенімі бойынша, қымбат бұйымдар сәнділікпен қатар молшылық шақырады деп есептелген.
Алтын жіпті үнемді пайдалану үшін барқыт пен шұғаның бетіне ою салып, алдымен тығыз кестемен тігіп алады. Ал алтын жіпті матадан өткізбей, тек ойылған оюдың бетіне ғана бастырылады. Кестенің арасы кетпеуі үшін алтын жіптің үстінен көзге көрінбейтін жібек жіппен қабып тігеді. Тұрмыста алтын жіппен кестеленген ою алтын өрнек деп аталған.
Зер шашақ
Зер жіптен түйіп шашақ, шоқ жасайды. Ондай шашақ жасауды зер шашақ төгу деп атайды. Зер шашақты баскиімге, төсек орынға, сырт киімге, кілемді жиектеуге қолданған. Этномәдени ортада жиегіне зерден шашақ салып әшекейленген түкті кілем – зер кілемді ауқатты адамдар, хандар пайдаланған. Алтын жіптен кілемге салынған шашақты – зербарақ деп атаған.
Дереккөздер
- ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Үш ғасыр жырлайды. Алматы, 1965;
- Ибатов А. Қутбтың «Хусрау уа Шырын» поэмасының сөздігі (XIV ғ.). Алматы: Ғылым, 1974;
- Оңдасынов Н.Д. Парсыша-қазақша түсіндірме сөздік. Алматы: Қазақстан, 1974;
- Қазақтың зергерлік бұйымдары. Алматы, 1981;
- Рүстемов Л.З. Араб-иран кірме сөздерінің қазақша-орысша түсіндірме сөздігі. Алма-Ата: Мектеп, 1989;
- Шойбеков Р.Н. Қазақ зергерлік өнерінің лексикасы. Алматы: Қазақстан, 1993;
- Шойбеков Р.Н. Қолөнер бұйымдарының жасалу материалына байланысты қалыптасқан атаулар. Қазақстанның ғылыми әлемі. Шымкент, 2006. №4. 56-60-бб.;
- Қазақтың дәстүрлі киім-кешегі. Ғылыми каталог (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде). Ғылыми редактор және жоба жетекшісі Нұрсан Әлімбай. Алматы: Өнер, 2009;
- Казахские коллекции МАЭ РАН (Краткое предварительное описание). СПб., 2010;
- Ғасырлар тарихын мәңгі сақтаймыз. Алматы: ҚРОММ, 2011;
- ҚР МОМ – материалдарынан;
- ОМЭЭ – материалдарынан.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zer altyn kүmis mys siyakty tүsti metaldardyn sozylgan symga tartylgan zhipteri ozara orilgen tokylgan talshyktary zhәne sol talshyktardy aralastyryp tokygan mata siyakty bujymdardyn ortak atauy Sәukeledegi zer zhippen tigilgen oyu ornek zhәne zer zhipten zhasalgan shashak ҚR ҰM korynan Sәukele tәzhinin on bojyna tutasymen zer zhippen kogeris zhәne zoomorftyk ornekter kestelengen Keste үstinen eki katar etip shynzhyr salpynshak bekitilgen Ony үsh katarly shynzhyrdan kishkentaj gana koztasy bar kujmaga bekitip zhasagan Sәukele ak shugamen tystalyp kyzyl zhibekpen astarlangan Tobeldirigin ajnaldyra monshaktary bar shashak tigilgen Milygynyn zhiegin zer okamen ajnaldyra komkergen Tobesine zer shashak tigilgen uzyndygy 35 sm milyk shenberi 55 sm Zerdin koldanyluyna bajlanysty ataularyDәstүrli ortada zerdin altyn magynasynda koldanyluy birte birte koldanystan shykty Sojtip zer altyn kүmis mystan sozylgan zhipterdi ozara orilgen talshyktardan tokylgan kymbat mata siyakty bujymdardyn atauy gana bolyp kaldy Sonymen birge atalmysh bujymdardy oka noka taspa dep te ataj beredi Zergerlik isinde altyn okany altyn zer kүmis okany ak zer kүmis zer degen Sondaj ak zerdin kara zer taspa zer zer taspa zhumsak zer burama zer kos irekti zer degen ataulary kezdesedi Tiginshilik onerinde zerlep tigu zer togu zer toku zer shayu zer shegu zer salyp tigu zer shashak salu siyakty korkemdep tigu tәsilderine bajlanysty ataular koldanylady ZerbapAltyn tүsti zerli matany parshany halyk arasynda zerbap dep atajdy Bulaj atau parsy tilindegi zәrbaft degen sozden shykkan Zerbapty kiim keshek tutynu bujymdaryn tigude koldangan Sondaj ak aukatty adamdardyn kebinine de zerbapty pajdalangan Zer zhipZer zhippen oyulangan barkyt kebis ҚR ҰM korynan Қyzyl barkytpen tystalyp zer zhippen ornektelgen biik oksheli әjel adamnyn kebisi Barkyttyn on bojy zer zhippen kogeris zhәne zoomorftyk ornektermen kestelengen Kebistin turky 23 sm sirisinin biiktigi 5 sm okshesi 3 sm tabanynyn eni 5 8 sm Symga tartkan altynnyn zhinishke talshyktaryn zer zhip dep te atajdy Osyndaj zhipti keste men tiginshilikte kiim keshek zhәne t b tutynu bujymdaryn әshekejleude zhii koldangan Әsirese aukatty adamdar zer zhippen baskiimdi boj kiimdi tipti ayakkiimdi de zerlep kestelegen Zer taspaly shapandy shendi shekpen dep koldanu da ushyrasty Shapanga basylgan taspalar adamnyn әleumettik mәrtebesin shenin kyzmet dәrezhesin bildirdi Zer kesteӨniri etek zheni zerlengen beshpent ҚR ҰM korynan Zhagasyna bir zheni men onirine eki katar etip ajnaldyra kyzylsary zertaspa basylgan Eki katar zertaspanyn arasyna zhәne etegin ajnaldyra zer zhiptermen kogeris ornek kestelegen zhalpy uzyndygy 95 sm zheninin uz 47 sm eni 16 24 sm eki iininin aralygy 37 sm eteginin shalgajy 161 sm onirinin eni eteginde 36 sm Zer zhiptermen tigilgen kesteni zer keste dejdi Zermen keste tigu zer togu nemese zer shegu dep te atalady Zer togu arkyly tүrli ulttyk oyu ornekterdi tigetin bolgan Aukatty adamdar tutynatyn bujymdary men kiim keshegine tutynu bujymdaryna altyndalgan zhipten zer togip keste tigetin bolgan Halyk senimi bojynsha kymbat bujymdar sәndilikpen katar molshylyk shakyrady dep eseptelgen Altyn zhipti үnemdi pajdalanu үshin barkyt pen shuganyn betine oyu salyp aldymen tygyz kestemen tigip alady Al altyn zhipti matadan otkizbej tek ojylgan oyudyn betine gana bastyrylady Kestenin arasy ketpeui үshin altyn zhiptin үstinen kozge korinbejtin zhibek zhippen kabyp tigedi Turmysta altyn zhippen kestelengen oyu altyn ornek dep atalgan Zer shashakZer shashakty tosekayak ҚR ҰM korynan Tosekayaktyn etegine zerli shashak salyngan Қyzyl konyr barkyttan tigilgen tosekayaktyn betine eki katar etip zertaspa basylgan zhәne altyn zhippen kogeris ornekteri tigilgen uzyndygy 180 sm eni 55 sm Zer zhipten tүjip shashak shok zhasajdy Ondaj shashak zhasaudy zer shashak togu dep atajdy Zer shashakty baskiimge tosek orynga syrt kiimge kilemdi zhiekteuge koldangan Etnomәdeni ortada zhiegine zerden shashak salyp әshekejlengen tүkti kilem zer kilemdi aukatty adamdar handar pajdalangan Altyn zhipten kilemge salyngan shashakty zerbarak dep atagan DerekkozderҚAZAҚTYҢ ETNOGRAFIYaLYҚ KATEGORIYaLAR ҰҒYMDAR MEN ATAULARYNYҢ DӘSTҮRLI ZhҮJESI Enciklopediya Almaty RPK SLON 2012 ill ISBN 978 601 7026 17 23 tom K Қ 736 bet ISBN 978 601 7026 21 9ӘdebietterҮsh gasyr zhyrlajdy Almaty 1965 Ibatov A Қutbtyn Husrau ua Shyryn poemasynyn sozdigi XIV g Almaty Ғylym 1974 Ondasynov N D Parsysha kazaksha tүsindirme sozdik Almaty Қazakstan 1974 Қazaktyn zergerlik bujymdary Almaty 1981 Rүstemov L Z Arab iran kirme sozderinin kazaksha oryssha tүsindirme sozdigi Alma Ata Mektep 1989 Shojbekov R N Қazak zergerlik onerinin leksikasy Almaty Қazakstan 1993 Shojbekov R N Қoloner bujymdarynyn zhasalu materialyna bajlanysty kalyptaskan ataular Қazakstannyn gylymi әlemi Shymkent 2006 4 56 60 bb Қazaktyn dәstүrli kiim keshegi Ғylymi katalog kazak orys agylshyn tilderinde Ғylymi redaktor zhәne zhoba zhetekshisi Nursan Әlimbaj Almaty Өner 2009 Kazahskie kollekcii MAE RAN Kratkoe predvaritelnoe opisanie SPb 2010 Ғasyrlar tarihyn mәngi saktajmyz Almaty ҚROMM 2011 ҚR MOM materialdarynan OMEE materialdarynan