Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жеңіл атлетика, спорттың ең көп тараған түрі. Оған әр түрлі қашықтықта жүгіру мен , ұзындық пен биіктікке , лақтыру, жеңіл атлетикалық енеді. Жеңіл атлетикалық жарыстар ашық және жабық (манеж) өтетін жеке, командалық және эстафеталық болып бөлінеді. Халықаралық әуесқойлық жеңіл атлетика федерациясы (ИААФ) 1912 жылы құрылған. Оған қазір 200-ге жуық ұлттық ассоциациялар біріккен. Олимпиялық ойындар 1896 жылдан (1-Олимпиялық ойын), дүниежүзілік чемпионат 1983 жылдан өткізіліп келеді. Жеңіл атлетика ойындары өте көнеден белгілі. Ол ежелгі Олимпия ойындарының бағдарламасына енген.
Жеңіл атлетиканың Қазақстанда дамуы
Қазақстанда алғашқы ресми жеңіл атлетикалық жарыс — Бүкілқазақстандық 1-спартакиада 1928 жылы Петропавл қаласында өтті. Республикада жеңіл атлетикадан тұңғыш рет КСРО-ның спорт шебері атағын алды (1943). Қазақстанның жеңіл атлеттері Олимпия ойындарында, дүниежүзілік чемпионаттар мен халықаралық жарыстарда жоғары нәтижелерді көрсетіп, жеңімпаздар мен жүлдегерлер атанды. Олар: Е.Кадяйкин, Ұ.Қосанов, Ә.Тұяқов, В.Савинков, Л.Кононова, С.Исабаев, Б.Күреңкеев, В.Муравьев, В.Савин, В.Солдатенко, Л.Микитенко, А.Бадранков, т.б. Қазақстандықтар арасында Олимпиялық ойындарға тұңғыш қатысқан спортшы Е.Кадяйкин болды. Тәуелсіз елімізге тұңғыш алтын медальді 2000 жылы Сиднейде (Австралия) өткен 27-Олимпиялық ойындарда кедергі арқылы жүгіруші О.Шишигина әкелді.
Тарихы
Жеңіл атлетиканың тарихы ежелгі дүние дәуіріндегі халықтардың іс әрекетінен басталады. Табиғи қозғалыстар, яғни, жүру, тұру, секіру адам бұлшық еттерінің қозғалысы адамзат пайда болған дәуірден бастау алады. Мәліметтерге сүйенсек, жеңіл атлетикадан жарыс біздің эрамызға дейінгі 776 жылы өткізілген. Бұл туралы Ежелгі Грек олимпиада ойындары туралы жазбаларда анық жазылған.
Сол замандарда жарыс тек ұзын-сонар алаңда жүгіру жарысымен шектелген. Ерлер мен әйелдар арасындағы бәсеке жеке-жеке өткізіліпті.
Гректер жұдырық түйістіретін спорт түрі мен күресті ауыр атлетикаға жатқызған. Бұрынғы атлеттердің жетістігі жүгіру шапшаңдығымен өлшенген. Бізге алғашқы олимпиадалық чемпиондардың Ежелгі Грекиядан шыққаны белгілі. Бұл шара біздің эрамызға дейінгі 776 жылы өткізілген. Онда атлеттер тек жүгіру спорт түрінен бақ сынаған. Додаға 192 метрді бағындырған жалғыз атлет жеңімпаз аталған екен. Жеңіс тұғырынан көрінген азамат Элида қаласында жай ғана даяшы болған. Ал, жеңіл атлетика алғаш рет Англияда ұйымдастырылған. 1837 жылдары жарысқа түскендер 2 метр қашықтықта жүгірген. Оған қатысушылар Регби қаласындағы колледжде білім алып жатқан жастар болған. Итон, Оксфорд, Кембридж, Лондондағы оқу орындарында да спорттық жарыстан жиі өтіп тұрған.
Кейіннен бағдарламаға қысқа қашықтықта жүгіру, ұзындықта және биіктіктен секіру сынды шарттар енгізіді. 1865 жылы Лондон атлетика клубы құрылды. Бұның негізінде тұңғыш рет жеңіл атлетикадан ел чемпионаты өтті
1880 жылы Англияда Британ империясының шеңберінде әуесқойлар атлет қауымдастығы негізін қалады. Ал, АҚШ-та 1868 жылы Нью-Йорк қаласында алғашқы атлет клубы ашылды. Сол жылдары Америкада атлетиканың дамуына үлес қосқандардың басым дені университет ошақтары болды. 1880-90 жылы жеңіл атлетика жеке дара спорт түрі ретінде күллі Еуропаға кең таралды.
1896 жылы өткен олимпиада ойындары жеңіл атлетиканың дамуына орсан жол ашты. Сол жылы Афинада өткен І олимпиада ойындарына жеңіл атлетиканың 12 түрі енгізілді. Додада америкалық жеңіл атлеттер барлық жүлдені қанжығаларына байлады. Алайда, олардың қуанышы ұзаққа бармады. Өйткені, 1952 жылдан бастап олимпиада ойындарына қатыса бастаған КСРО атлеттері олардың бірден-бір қарсылары болды.
1996 жылы Атлантада өткен олимпиада ойындарында өнер көрсеткен атлеттердің саны 2000-ға жетті. Әйелдер арасындағы жарыс 1928 жылдан бастау алады. Нәзік жандар 1999 жылы жаздық әлем чемпионатында және 2000 жылы Сидней олимпиадасында жақсы нәтиежеге қол жеткізе білді.
1968 жылы Мехикода өткен жарыста американлық спортшы Боб Бимон— 8 м 90 см ұзындықтан секіруден әлем рекортын жаңартқан. Бұны күллі әлем «21 ғасырдың ең биік көрсеткіші» деп бағалады. Араға 20 жыл салып Сеулде өткен олимпиадада 100 және 200 м қашықтықтан жүгіруден америкалық желаяқ Флоренс Гриф фит- Джойнер рекорттық көрсеткішті бағындырды. Оның бұл жетістігі 14 жыл қатарынан сақталып тұрды.
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы,3 том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhenil atletika sporttyn en kop taragan tүri Ogan әr tүrli kashyktykta zhүgiru men uzyndyk pen biiktikke laktyru zhenil atletikalyk enedi Zhenil atletikalyk zharystar ashyk zhәne zhabyk manezh otetin zheke komandalyk zhәne estafetalyk bolyp bolinedi Halykaralyk әueskojlyk zhenil atletika federaciyasy IAAF 1912 zhyly kurylgan Ogan kazir 200 ge zhuyk ulttyk associaciyalar birikken Olimpiyalyk ojyndar 1896 zhyldan 1 Olimpiyalyk ojyn dүniezhүzilik chempionat 1983 zhyldan otkizilip keledi Zhenil atletika ojyndary ote koneden belgili Ol ezhelgi Olimpiya ojyndarynyn bagdarlamasyna engen Zhenil atletikadan 2003 zhylgy elem chempionaty Stad de Frans stadiony Zhenil atletikanyn Қazakstanda damuyҚazakstanda algashky resmi zhenil atletikalyk zharys Bүkilkazakstandyk 1 spartakiada 1928 zhyly Petropavl kalasynda otti Respublikada zhenil atletikadan tungysh ret KSRO nyn sport sheberi atagyn aldy 1943 Қazakstannyn zhenil atletteri Olimpiya ojyndarynda dүniezhүzilik chempionattar men halykaralyk zharystarda zhogary nәtizhelerdi korsetip zhenimpazdar men zhүldegerler atandy Olar E Kadyajkin Ұ Қosanov Ә Tuyakov V Savinkov L Kononova S Isabaev B Kүrenkeev V Muravev V Savin V Soldatenko L Mikitenko A Badrankov t b Қazakstandyktar arasynda Olimpiyalyk ojyndarga tungysh katyskan sportshy E Kadyajkin boldy Tәuelsiz elimizge tungysh altyn medaldi 2000 zhyly Sidnejde Avstraliya otken 27 Olimpiyalyk ojyndarda kedergi arkyly zhүgirushi O Shishigina әkeldi TarihyZhenil atletikanyn tarihy ezhelgi dүnie dәuirindegi halyktardyn is әreketinen bastalady Tabigi kozgalystar yagni zhүru turu sekiru adam bulshyk etterinin kozgalysy adamzat pajda bolgan dәuirden bastau alady Mәlimetterge sүjensek zhenil atletikadan zharys bizdin eramyzga dejingi 776 zhyly otkizilgen Bul turaly Ezhelgi Grek olimpiada ojyndary turaly zhazbalarda anyk zhazylgan Sol zamandarda zharys tek uzyn sonar alanda zhүgiru zharysymen shektelgen Erler men әjeldar arasyndagy bәseke zheke zheke otkizilipti Grekter zhudyryk tүjistiretin sport tүri men kүresti auyr atletikaga zhatkyzgan Buryngy atletterdin zhetistigi zhүgiru shapshandygymen olshengen Bizge algashky olimpiadalyk chempiondardyn Ezhelgi Grekiyadan shykkany belgili Bul shara bizdin eramyzga dejingi 776 zhyly otkizilgen Onda atletter tek zhүgiru sport tүrinen bak synagan Dodaga 192 metrdi bagyndyrgan zhalgyz atlet zhenimpaz atalgan eken Zhenis tugyrynan koringen azamat Elida kalasynda zhaj gana dayashy bolgan Al zhenil atletika algash ret Angliyada ujymdastyrylgan 1837 zhyldary zharyska tүskender 2 metr kashyktykta zhүgirgen Ogan katysushylar Regbi kalasyndagy kolledzhde bilim alyp zhatkan zhastar bolgan Iton Oksford Kembridzh Londondagy oku oryndarynda da sporttyk zharystan zhii otip turgan Kejinnen bagdarlamaga kyska kashyktykta zhүgiru uzyndykta zhәne biiktikten sekiru syndy sharttar engizidi 1865 zhyly London atletika kluby kuryldy Bunyn negizinde tungysh ret zhenil atletikadan el chempionaty otti 1880 zhyly Angliyada Britan imperiyasynyn shenberinde әueskojlar atlet kauymdastygy negizin kalady Al AҚSh ta 1868 zhyly Nyu Jork kalasynda algashky atlet kluby ashyldy Sol zhyldary Amerikada atletikanyn damuyna үles koskandardyn basym deni universitet oshaktary boldy 1880 90 zhyly zhenil atletika zheke dara sport tүri retinde kүlli Europaga ken taraldy 1896 zhyly otken olimpiada ojyndary zhenil atletikanyn damuyna orsan zhol ashty Sol zhyly Afinada otken I olimpiada ojyndaryna zhenil atletikanyn 12 tүri engizildi Dodada amerikalyk zhenil atletter barlyk zhүldeni kanzhygalaryna bajlady Alajda olardyn kuanyshy uzakka barmady Өjtkeni 1952 zhyldan bastap olimpiada ojyndaryna katysa bastagan KSRO atletteri olardyn birden bir karsylary boldy 1996 zhyly Atlantada otken olimpiada ojyndarynda oner korsetken atletterdin sany 2000 ga zhetti Әjelder arasyndagy zharys 1928 zhyldan bastau alady Nәzik zhandar 1999 zhyly zhazdyk әlem chempionatynda zhәne 2000 zhyly Sidnej olimpiadasynda zhaksy nәtiezhege kol zhetkize bildi 1968 zhyly Mehikoda otken zharysta amerikanlyk sportshy Bob Bimon 8 m 90 sm uzyndyktan sekiruden әlem rekortyn zhanartkan Buny kүlli әlem 21 gasyrdyn en biik korsetkishi dep bagalady Araga 20 zhyl salyp Seulde otken olimpiadada 100 zhәne 200 m kashyktyktan zhүgiruden amerikalyk zhelayak Florens Grif fit Dzhojner rekorttyk korsetkishti bagyndyrdy Onyn bul zhetistigi 14 zhyl katarynan saktalyp turdy DerekkozderҚazak enciklopediyasy 3 tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet