Есім Байғаскин (1893, бұрынғы Ақмола облысы Көкшетау уезі, 2-ауылы (қазіргі Амангелді ауданы) — 1937, Алматы) — Алаш қозғалысының қайраткері.
- 1919—1923 жылдары. кеңестердің Ақмола облысы атқару комитетінде қызмет етті.
- 1924 жылы Ташкенттегі оқуға түсті.
- 1925—1937 жылдары “Ақ жол” газетінде редактор болды.
- 1937 жылы саяси қуғын-сүргінге ұшырады.
Саяси өмірі
Алаш қозғалысына қатысқан қайраткер, отандық баспасөз және оқу-ағарту ісі ұйымдастырушыларының бірі.
- Ауыл молдасынан хат танығаннан кейін 1914-1918 жылдары оқиды. Осында жастардың «Бірлік» ұйымының жұмысына қатысады. Төңкерістер уақытында 1918 жылы 5-13 сәуірде Омбы қаласында өткен алашшыл жастардың тұңғыш сиезіне қатысады. Жаңадан өсіп келе жатқан С.Сәдуақасұлы, Қ.Кемеңгерұлы сынды катарлас қайраткерлермен достық байланыста болады. Ол аталған сиезде құрылған «Жас Азамат» ұйымына кіреді.
- Алаш қозғалысы қаркын алған жылдары Ақмола облыстық Алаш комитеті жұмысына атсалысады.
- Кеңес билігі толық орнағанда, Ақмола облыстық атқару комитетінде қызмет атқарады. Қазақ секциясының нұсқаушысы, халық ағарту бөлімінің қызметкері болады.
- 1924 жылы Түркістанға қоныс аударып, Ташкенттегі экономика факультетіне оқуға түседі. Оны 1928 жылы бітіріп шығады.
- Осында жүріп, «Ақ жол» газетімен, Қазақ халыққа білім беру институтымен тығыз байланыс орнатады. Аталған екі мекеменің бірінде журналист, бірінде оқытушы болды.
- 1925 жылы Мәскеуден Қ.Кемеңгерұлының жетекшілігімен шыққан «Қазақша-орысша тілмаш» сөздігін құрастыруға М.Бұралқыұлы, А.Байтасұлы, Ғ.Дәулетбекұлы, М.Сәрсенбайұлы сынды азаматтармен бірге қатысады.
- Оқуын тамамдаған соң «Средазбюрода», аудандық атқару комитетінде жауапты қызметтер атқарады.
- 1932 жылы Шымкентте жұмыс істейді, ал 1934 жылы Алматыға қоныс аударып, Алматы зооветеринарлық институттың (қазіргі Қазақ ұлттық аграрлық университеті) директоры қызметін атқарады. Осы кезде Алаш қайраткерлері жаппай репрессиялана бастағаны мәлім. Есімнің бұл шақта айтқан бір әңгімесі қазір аңыз болып айтылады.
Бірде ақын-жазушылар бір үйде бас қоса қалады. Сірә, бұл дәстүрлі соғым кезі. Ет желініп болады. Ол кезде бүгінгі майлық қағаз жоқ, сондықтан қолды алғаш газет-қағазбен сүртсе керек. Сонда «Социалды Қазақстанның» редакторы Ғабит Мүсірепов: «Қол сүртетін қағаздарың кәні?» депті. Осыны күткендей өжет Есім: «Социалды Қазақстанды әперіңдер!» деген екен. Мұнысы - Алаш қайраткерлерін күнде жалған айыппен жосықсыз сынап жатқан газетке берген бағасы-тын. Әлгі жауапты естіген ресмилсу Ғабит: «Ойт, алашординец!» деп, жатып кеп ашуланыпты |
(деректі жеткізген әйелі Хабибжамал). Бір кызығы, қайраткердің жары Құсни кейінірек «Социалистік Қазақстан» газетінде машинистка болып жұмыс істепті.
- Есім Байғасқаұлы 1937 жылы қазан айында тұтқынға алынып, кешікпей атылған. Гүлнар Міржақыпқызы Дулатованың дерегіне қарағанда, күйеуі ұсталғаннан кейін Құсни НКВД-ға жұбайымен жолыктыруды өтініп хат жазған. 5-6 айдан соң оны ерімен кездестірген. Сонда әйелі Есімнің әбден азапталғанын өз көзімен көрген. Ал, Құсниды шиеттей балаларынан бөліп «халық жауының әйелі» ретінде алғаш сол Есім жатқан түрмеге қамап, кейін «Карлагқа» айдаған.
Дереккөздер
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ж. ISBN 5-89800-123-9
- «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. 86-бет. ISBN 9965-32-715-7
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Esim Bajgaskin 1893 buryngy Akmola oblysy Kokshetau uezi 2 auyly kazirgi Amangeldi audany 1937 Almaty Alash kozgalysynyn kajratkeri 1919 1923 zhyldary kenesterdin Akmola oblysy atkaru komitetinde kyzmet etti 1924 zhyly Tashkenttegi okuga tүsti 1925 1937 zhyldary Ak zhol gazetinde redaktor boldy 1937 zhyly sayasi kugyn sүrginge ushyrady Sayasi omiriAlash kozgalysyna katyskan kajratker otandyk baspasoz zhәne oku agartu isi ujymdastyrushylarynyn biri Auyl moldasynan hat tanygannan kejin 1914 1918 zhyldary okidy Osynda zhastardyn Birlik ujymynyn zhumysyna katysady Tonkerister uakytynda 1918 zhyly 5 13 sәuirde Omby kalasynda otken alashshyl zhastardyn tungysh siezine katysady Zhanadan osip kele zhatkan S Sәduakasuly Қ Kemengeruly syndy katarlas kajratkerlermen dostyk bajlanysta bolady Ol atalgan siezde kurylgan Zhas Azamat ujymyna kiredi Alash kozgalysy karkyn algan zhyldary Akmola oblystyk Alash komiteti zhumysyna atsalysady Kenes biligi tolyk ornaganda Akmola oblystyk atkaru komitetinde kyzmet atkarady Қazak sekciyasynyn nuskaushysy halyk agartu boliminin kyzmetkeri bolady 1924 zhyly Tүrkistanga konys audaryp Tashkenttegi ekonomika fakultetine okuga tүsedi Ony 1928 zhyly bitirip shygady Osynda zhүrip Ak zhol gazetimen Қazak halykka bilim beru institutymen tygyz bajlanys ornatady Atalgan eki mekemenin birinde zhurnalist birinde okytushy boldy 1925 zhyly Mәskeuden Қ Kemengerulynyn zhetekshiligimen shykkan Қazaksha oryssha tilmash sozdigin kurastyruga M Buralkyuly A Bajtasuly Ғ Dәuletbekuly M Sәrsenbajuly syndy azamattarmen birge katysady Okuyn tamamdagan son Sredazbyuroda audandyk atkaru komitetinde zhauapty kyzmetter atkarady 1932 zhyly Shymkentte zhumys istejdi al 1934 zhyly Almatyga konys audaryp Almaty zooveterinarlyk instituttyn kazirgi Қazak ulttyk agrarlyk universiteti direktory kyzmetin atkarady Osy kezde Alash kajratkerleri zhappaj repressiyalana bastagany mәlim Esimnin bul shakta ajtkan bir әngimesi kazir anyz bolyp ajtylady Birde akyn zhazushylar bir үjde bas kosa kalady Sirә bul dәstүrli sogym kezi Et zhelinip bolady Ol kezde bүgingi majlyk kagaz zhok sondyktan koldy algash gazet kagazben sүrtse kerek Sonda Socialdy Қazakstannyn redaktory Ғabit Mүsirepov Қol sүrtetin kagazdaryn kәni depti Osyny kүtkendej ozhet Esim Socialdy Қazakstandy әperinder degen eken Munysy Alash kajratkerlerin kүnde zhalgan ajyppen zhosyksyz synap zhatkan gazetke bergen bagasy tyn Әlgi zhauapty estigen resmilsu Ғabit Ojt alashordinec dep zhatyp kep ashulanypty derekti zhetkizgen әjeli Habibzhamal Bir kyzygy kajratkerdin zhary Қusni kejinirek Socialistik Қazakstan gazetinde mashinistka bolyp zhumys istepti Esim Bajgaskauly 1937 zhyly kazan ajynda tutkynga alynyp keshikpej atylgan Gүlnar Mirzhakypkyzy Dulatovanyn deregine karaganda kүjeui ustalgannan kejin Қusni NKVD ga zhubajymen zholyktyrudy otinip hat zhazgan 5 6 ajdan son ony erimen kezdestirgen Sonda әjeli Esimnin әbden azaptalganyn oz kozimen korgen Al Қusnidy shiettej balalarynan bolip halyk zhauynyn әjeli retinde algash sol Esim zhatkan tүrmege kamap kejin Karlagka ajdagan Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zh ISBN 5 89800 123 9 Alash kozgalysy Almaty 2008 86 bet ISBN 9965 32 715 7 Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet