Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Дэвид Юм (ағылш. David Hume, 26.4.1711, Эдинбург, Шотландия, – 25.8.1776, сонда) – ағылшын философы, тарихшы, экономист, көсемсөзші.
| Дэвид Юм | |
 | |
| Жалпы мағлұмат | |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Шығармашылығы | |
| Мектеп/дәстүр | |
| Бағыты | |
| Кезең | |
| Негізгі қызығушылығы | Метафизика, Эпистемология, Сана философиясы, Этика, Саясат, Эстетика, Дін философиясы |
| Ықпал еткендер | |
| Ықпалды жалғастырушылар | Адам Смит, , Иммануил Кант, , Джеймс Мэдисон, Александр Гамильтон, Огюст Конт, , Чарльз Дарвин, Бертран Рассел, , Джон Стюарт Милль, Альберт Эйнштейн, Альфред Джулс Айер, |
Ғылыми еңбектері
Юм жаңаеуропалық агностицизмнің негізгі қағидаттаран жүйелеп, позитивизмнің бастауында тұрды. Адам өзін қоршаған дүниені сезім мүшелерінің көмегімен, түйсіктерінің жиынтығы арқылы таниды деп мойындағанымен, материалдық дүниенің реалды өмір сүретіндігіне күмән келтіреді. Оның пікірінше, адамның ақылы сезім мүшелері беретін білімнен басқа білім бере алмайды, өзінің рухани тәжірибесінен басқаны қорыта алмайды. Юм ойынша, тәжірибе дегеніміз «әсерлер» ағыны, оның себептері түсініксіз және тәжірибені логикалық жолмен дәлелдеу мүмкін емес, сондықтан тәжірибелік білім дұрыс бола алмайды. 1739 – 40 ж. “Адам табиғаты жайлы трактатын” жариялады. Отанында Юм “Эссе” (1741) атты қоғамдық-саяси, моральдық-эстетикалық және эконикалық тақырыпқа арналған еңбегімен, ал, Францияда “Діннің негізгі тарихы” шығармасымен кеңінен танылды. Юмның таным теориясы Локтың материалистік таным теориясын, Берклидің субъетивті идеялизмін агностицизм және феноменология тұрғысынан қарастыруы негізінде қалыптасты. Психикалық детерменизм тұрғысынан ерік-жігер бостандығын жоққа шығарып, Беркли дамытқан субстанция сынын қолдана отырып, рухани субстанция ұғымын сынады. Социологияға байланысты пікірлерінде Юм “билік құдайдан” деген ежелден келе жатқан идеяға да, мемлекеттің шығуына байланысты өз заманындағы басқа пікірлерге де қарсы болды. Юмнің пікірінше қоғам отбасылардың ұлғайып өсуімен пайда болған саяси билік немесе халық бағынып үйренген “әскери билік”. Оның заңдылығын билікте ұзақ уақыт тұруымен және жеке меншікті қорғай білуімен анықтауға болады. Юмның позитивистік идеяларының ықпалымен 19 – 20 ғасырларда эмпириокритицизм, неопозитивизм, лингвистикалық философия сияқты позитивистік ілімдер дамыды.
Дереккөздер:
- Қазақ энциклопедиясы, 10 - том
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:David Hume |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Devid Yum agylsh David Hume 26 4 1711 Edinburg Shotlandiya 25 8 1776 sonda agylshyn filosofy tarihshy ekonomist kosemsozshi Devid YumZhalpy maglumatTugan kүni26 sәuir 7 mamyr 1711 1711 05 07 Tugan zheriEdinburg ShotlandiyaҚajtys bolgan kүni25 tamyz 1776 1776 08 25 65 zhas Қajtys bolgan zheriEdinburg ShotlandiyaAzamattygy Ұlybritaniya PatshalygyShygarmashylygyMektep dәstүrEmpirizm BagytyEmpirizmKezenAgartuNegizgi kyzygushylygyMetafizika Epistemologiya Sana filosofiyasy Etika Sayasat Estetika Din filosofiyasyYkpal etkenderDzhon Lokk Dzhordzh Berkli Frensis Hatcheson Isaak NyutonYkpaldy zhalgastyrushylarAdam Smit Immanuil Kant Dzhejms Medison Aleksandr Gamilton Ogyust Kont Charlz Darvin Bertran Rassel Dzhon Styuart Mill Albert Ejnshtejn Alfred Dzhuls Ajer Ғylymi enbekteriYum zhanaeuropalyk agnosticizmnin negizgi kagidattaran zhүjelep pozitivizmnin bastauynda turdy Adam ozin korshagan dүnieni sezim mүshelerinin komegimen tүjsikterinin zhiyntygy arkyly tanidy dep mojyndaganymen materialdyk dүnienin realdy omir sүretindigine kүmәn keltiredi Onyn pikirinshe adamnyn akyly sezim mүsheleri beretin bilimnen baska bilim bere almajdy ozinin ruhani tәzhiribesinen baskany koryta almajdy Yum ojynsha tәzhiribe degenimiz әserler agyny onyn sebepteri tүsiniksiz zhәne tәzhiribeni logikalyk zholmen dәleldeu mүmkin emes sondyktan tәzhiribelik bilim durys bola almajdy 1739 40 zh Adam tabigaty zhajly traktatyn zhariyalady Otanynda Yum Esse 1741 atty kogamdyk sayasi moraldyk estetikalyk zhәne ekonikalyk takyrypka arnalgan enbegimen al Franciyada Dinnin negizgi tarihy shygarmasymen keninen tanyldy Yumnyn tanym teoriyasy Loktyn materialistik tanym teoriyasyn Berklidin subetivti ideyalizmin agnosticizm zhәne fenomenologiya turgysynan karastyruy negizinde kalyptasty Psihikalyk determenizm turgysynan erik zhiger bostandygyn zhokka shygaryp Berkli damytkan substanciya synyn koldana otyryp ruhani substanciya ugymyn synady Sociologiyaga bajlanysty pikirlerinde Yum bilik kudajdan degen ezhelden kele zhatkan ideyaga da memlekettin shyguyna bajlanysty oz zamanyndagy baska pikirlerge de karsy boldy Yumnin pikirinshe kogam otbasylardyn ulgajyp osuimen pajda bolgan sayasi bilik nemese halyk bagynyp үjrengen әskeri bilik Onyn zandylygyn bilikte uzak uakyt turuymen zhәne zheke menshikti korgaj biluimen anyktauga bolady Yumnyn pozitivistik ideyalarynyn ykpalymen 19 20 gasyrlarda empiriokriticizm neopozitivizm lingvistikalyk filosofiya siyakty pozitivistik ilimder damydy Derekkozder Қazak enciklopediyasy 10 tomOrtakkorda bugan katysty media fajldar bar Category David Hume