Дешті-қыпшақ мемлекеті (парсы: دشت قپچاق, қырымтат. Deşt-i Qıpçaq, қыр. Дештэ-кыпчак, қаз. Дешті Қыпшақ, Қыпшақ даласы, башқ. Ҡыпcаҡ далаһы; тат. Дәштекыпчак, Dəşteqıpçaq; өзб. dashti-qipchoq; парсы тілінен аударғанда «Қыпшақ дала») (1219 ж.) — ежелгі түркі мемлекеттілігінің дәстүрлерін жалғастырған әрі дамытқан, орталықтандырылған ерте феодалдық мемлекет.
Қазақстан аумағында қыпшақтардың этникалық қауымының қалыптасуының ұзақ процесі үш кезеңнен тұрады.
- Бірінші кезең қимақ тайпалық одағының негізінің құрылуымен байланысты. Бұл кезеңде, VII ғасыр екінші жартысынан VIII ғасыр соңына дейін, қыпшақтар маңызды рөл атқарады. Осы уақытта қыпшақтар мен арасында тығыз мәдени байланыс орнықты.
- Екінші кезең — VIII ғасыр соңынан XI ғасыр басына дейін. Атаулы кезеңде қыпшақтар шығыста Алтай мен Ертіске дейінгі, батыста таулары мен Еділге дейінгі кең аумақты жайлай бастады. Осы кезеңде «Дешті-Қыпшақ» («Қыпшақ даласы») ұғымы қалыптасты. Алғаш рет бұл ұғымды парсылық өзінің «Диуан» деген еңбегінде қолданды. Ертіс пен Днестрге дейінгі кең аймақты алып жатқан тарихи-географиялық аумагын шартты түрде Еділ бойымен екі үлкен бірлестікке бөлуге болады: династиялық ру билейтін және хан тұқымы басқаратын .
- Үшінші кезең — XI ғасыр басынан XIII ғасыр басына дейін — хан династиясымен заңды деп танылған қыпшақ хандарының қуатының өсуімен байланысты.
қандық-туысқандық байланыстар негізінде емес, аумақтық-шаруашылық қатынастар принципі бойынша біріккен көптеген рулар мен тайпалар негізінде қалыптасты. Дешті-Қыпшақ мемлекетіндегі этникалық қатынастардың дамуы және оның тереңдей түсуі, сондай-ақ халықтың қалыптасуының деңгейі белгілі бір дәрежеде Шығыс ұлыс қыпшақтарының тайпалық құрамы бойынша анықталған. Мұнда қатал иерархиялық жүйе болды, қоғам әлеуметтік және сословиелік тұрғыда бөлшектенген, билік мұраға қалдырылған. Шаманизм кеңінен тарады.
Дереккөздер
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Deshti kypshak memleketi parsy دشت قپچاق kyrymtat Dest i Qipcaq kyr Deshte kypchak kaz Deshti Қypshak Қypshak dalasy bashk Ҡypcaҡ dalaһy tat Dәshtekypchak Desteqipcaq ozb dashti qipchoq parsy tilinen audarganda Қypshak dala 1219 zh ezhelgi tүrki memlekettiliginin dәstүrlerin zhalgastyrgan әri damytkan ortalyktandyrylgan erte feodaldyk memleket XI ayagy XII gasyrlar basyAziya kartasy XII gasyr Қypshak elderi zhәne korshileri Қazakstan aumagynda kypshaktardyn etnikalyk kauymynyn kalyptasuynyn uzak procesi үsh kezennen turady Birinshi kezen kimak tajpalyk odagynyn negizinin kuryluymen bajlanysty Bul kezende VII gasyr ekinshi zhartysynan VIII gasyr sonyna dejin kypshaktar manyzdy rol atkarady Osy uakytta kypshaktar men arasynda tygyz mәdeni bajlanys ornykty Ekinshi kezen VIII gasyr sonynan XI gasyr basyna dejin Atauly kezende kypshaktar shygysta Altaj men Ertiske dejingi batysta taulary men Edilge dejingi ken aumakty zhajlaj bastady Osy kezende Deshti Қypshak Қypshak dalasy ugymy kalyptasty Algash ret bul ugymdy parsylyk ozinin Diuan degen enbeginde koldandy Ertis pen Dnestrge dejingi ken ajmakty alyp zhatkan tarihi geografiyalyk aumagyn shartty tүrde Edil bojymen eki үlken birlestikke boluge bolady dinastiyalyk ru bilejtin zhәne han tukymy baskaratyn Үshinshi kezen XI gasyr basynan XIII gasyr basyna dejin han dinastiyasymen zandy dep tanylgan kypshak handarynyn kuatynyn osuimen bajlanysty kandyk tuyskandyk bajlanystar negizinde emes aumaktyk sharuashylyk katynastar principi bojynsha birikken koptegen rular men tajpalar negizinde kalyptasty Deshti Қypshak memleketindegi etnikalyk katynastardyn damuy zhәne onyn terendej tүsui sondaj ak halyktyn kalyptasuynyn dengeji belgili bir dәrezhede Shygys ulys kypshaktarynyn tajpalyk kuramy bojynsha anyktalgan Munda katal ierarhiyalyk zhүje boldy kogam әleumettik zhәne soslovielik turgyda bolshektengen bilik muraga kaldyrylgan Shamanizm keninen tarady DerekkozderSayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet