Вегенер гипотезасы

Вегенер гипотезасы (жорамалы) — аяғына шейін біртұтас болған Пангея деп аталатын алып материк мезозой эрасының бас шенінде бытшыт боп жарылып, жан-жаққа жылжып кеткен, осының нәтижесінде континенттер Жер шары бетінде қазіргідей болып орналасқан делінетін жорамал. Континенттердің пайда болуы жөніндегі гипотеза. Вегенер бойынша жер қабығының басталу тарихында материктер бір тұтас болып, олар жеңіл жыныстардан құралған. барысында, жердің айналу күшінің әсерінен жер қыртысында ажырау туғызатын күш пайда болады; міне мезозой дәуірінен бастап бірінші материк жарылып, одан Солтүстік Америка және Оңтүстік Америка бөлініп шығады; сол сияқты алғашқы материктен Африка, Үндістан, Антарктида, Аустралия бөлінеді.

Пангея бөлінуі

Вегене теориясы

Материктердің баяу жылжуының алғашқы ғылыми теориясын неміс метеорологы және геологы Альфред Вегенер тұжырымдаған. 1912 жылы ол материктердің геологиялық құрылымындағы көптеген ұқсастықтарды, сондай-ақ геологиялық өткендегі қазба флора мен фаунаның ортақтығын көрсетті. Алыс дәуірлердегі климаттың сәйкес келуі де күшті дәлел болды.

Вегенер гранитті жыныстардың жұқа қабаты жер бетінде алғаш рет пайда болды деп мәлімдеді. Уақыт өте келе гранит блоктары шамамен 570-280 миллион жыл бұрын болған бір үлкен пра-континентке - Пангеяға шоғырланды. Сонымен бірге бұл жерді қоршап тұрған пра-мұхит пайда болды. Содан кейін Пангея бөлініп, кішігірім бөліктерге бөлінуді жалғастырды. Сол жылдардағы бұл революциялық теория көптеген түсініксіз геологиялық фактілерді жай ғана түсіндірді.

Вегенер материктердің қозғалыс механизмін Жердің айналуы мен Жердің, Күн мен Айдың өзара тартылуы нәтижесінде тепкіш күштердің әрекетімен негіздеді. Осылайша ол Солтүстік Американың Еуропа мен Африкадан бөлінуін, Атлант мұхитының пайда болуын, сондай-ақ Американың екі континентінің алдыңғы бөлігіндегі Кордильера мен Анд тауларының орасан зор қатпарлы тау жоталарының қарқынды қалыптасуын түсіндірді. Тынық мұхиты платформасында алға жылжу.Материктердің полюстерден экваторға қарай жылжуы Жердің айналмалы қозғалысы нәтижесінде Еуропа мен Африканың соқтығысуына әкеліп соқтырды, нәтижесінде Африкада Атлас таулары, ал Альпі, Карпат, Динар таулары және Еуропадағы басқа тау жоталары. Гималай тауларының пайда болуы, өз кезегінде, Декан тауларының Азиямен соқтығысуы нәтижесінде болды. Бұл жас тау жоталары Вегенер бойынша жалпы танылған дрейф бағыттарына дерлік перпендикуляр құрлықтардың баяу қозғалысы нәтижесінде пайда болды.Ескі тау жоталары әртүрлі бағыттарға бағытталған, мұны Вегенер полюстердің де, Жердің айналу осінің сол уақыттағы ауытқу бағыты тәуелді болатын әртүрлі орналасуымен түсіндірді. Альфред Вегенердің гипотезасы «Мобилизм теориясы» деп аталды, мобильдіден - «қозғалыс», «мобильді».

Дереккөздер

1. Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакңией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.
2. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайышов — Алматы: "Мектеп" баспасы" ЖАҚ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2