Бояғыш заттар – түрлі материалдарды (мата, былғары, жүн, пластмасса, қағаз, т.б.) белгілі түске бояйтын қасиеті бар органикалық қосылыстар. Оптикалық ағартқыштар да Бояғыш заттарға жатады. Өсімдіктерден (кейде жануарлардан) алынатын табиғи Бояғыш заттарды адам өте ерте заманнан қолданып келеді (мысалы, , индиго, , т.б.).
- 1856 жылы алғашқы жасанды Бояғыш заттар алынды: поляк химигі Я. , ал ағылшын химигі У.Г. синтездеді. 1857 жылдан мовеин өнеркәсіптік жолмен өндіріле бастады. 1868 жылы неміс химиктері К.Гребе мен К.Т. синтездеді. Осыдан кейін бояғыш қасиеттері табиғи Бояғыш заттардан асып түсетін жасанды Бояғыш заттар синтезделе бастады.
- 20 ғасырдың басында жасанды Бояғыш заттар сапасы мен өндірілу көлемі жағынан табиғи Бояғыш заттарды ығыстырып шығарды. Синтетикалық Бояғыш заттар өндірісінің дамуына орыс химигі Н.Н. үлкен үлес қосты. Ол анилин алудың жаңа жолын тапты.
- Қазіргі кезде дүние жүзінде 10000-ға жуық Бояғыш заттар өндірістік жолмен шығарылады. Химикалық құрамына және құрылымына қарай Бояғыш заттар анилиндік, арилметандық, хинониминдік, күкірттік, индиголық, полициклдік, фталциандық, полиметиндік, полициклдік, т.б. болып; қолдану әдістеріне қарай Бояғыш заттар қышқылдық, тура, кубтық, күкірттік, негіздік, катиондық, активтік, тотықтырғыш, дисперсті, т.б. болып бөлінеді. Бояғыш заттардың түр-түсі оның күндізгі жарықтың белгілі бір спектрін жұтатындығына байланысты. Бояғыш заттар боялатын материалдармен химиялық байланыс түзеді, оның табиғаты әр түрлі (ковалентті, иондық, сутектік, хемоадсорбциялық) болуы мүмкін. Бояу процестері әр түрлі, көбінесе сулы ерітінділерде жүргізіледі, бірақ қазіргі кезде органикалық ерітінділер жиі пайдаланылып жүр. Көп жағдайда Бояғыш заттардың боялатын материалмен хим. байланысын тереңдету мақсатымен материалға әр түрлі тұздар сіңіріледі, кейде бояу түзілу процесі боялатын заттың өзінде жүреді, мысалы, ализаринмен, салқын әдіспен бояу. Боялған материалдың түсі қанық болу керек, бояу жарық әсерінен, әлсіз қышқылдар мен негіздердің ерітінділерінен, жуғаннан, үтіктегеннен өңін бермеуі керек. Бояғыш заттардың сыртқы мех. әсерге тұрақтылығы 5 балдық жүйемен, ал жарық әсеріне төзімділігі 8 балдық шкаламен өлшенеді. Бояғыш заттар медицинада, дәрі-дәрмек, фотореагент, биохимиялық зерттеулерде және аналитикалық химияда реагент, физ. қондырғыларда жарық өткізгіш ретінде жиі пайдаланылады. Бояғыш заттардың негізгі шикізаты – мұнай және көмір өңдеуден алынатын бензол, нафталин, антрацен, , т.б. ароматты және гетероциклді қосылыстар. Бояғыш заттар өндірісі деп аталады. Бояғыш заттарды алу технологиясы өте күрделі және бірнеше, кейде ондаған реакциялардың тізбегінен тұратын процесс, сондықтан Бояғыш заттардың құны бастапқы шикізат бағасынан ондаған есе артық болады. Бояғыш заттар саны мен сапасы белгілі бір дәрежеде қоғамның технол. дамуының көрсеткіші бола алады.
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Boyagysh zattar tүrli materialdardy mata bylgary zhүn plastmassa kagaz t b belgili tүske boyajtyn kasieti bar organikalyk kosylystar Optikalyk agartkyshtar da Boyagysh zattarga zhatady Өsimdikterden kejde zhanuarlardan alynatyn tabigi Boyagysh zattardy adam ote erte zamannan koldanyp keledi mysaly indigo t b 1856 zhyly algashky zhasandy Boyagysh zattar alyndy polyak himigi Ya al agylshyn himigi U G sintezdedi 1857 zhyldan movein onerkәsiptik zholmen ondirile bastady 1868 zhyly nemis himikteri K Grebe men K T sintezdedi Osydan kejin boyagysh kasietteri tabigi Boyagysh zattardan asyp tүsetin zhasandy Boyagysh zattar sintezdele bastady 20 gasyrdyn basynda zhasandy Boyagysh zattar sapasy men ondirilu kolemi zhagynan tabigi Boyagysh zattardy ygystyryp shygardy Sintetikalyk Boyagysh zattar ondirisinin damuyna orys himigi N N үlken үles kosty Ol anilin aludyn zhana zholyn tapty Қazirgi kezde dүnie zhүzinde 10000 ga zhuyk Boyagysh zattar ondiristik zholmen shygarylady Himikalyk kuramyna zhәne kurylymyna karaj Boyagysh zattar anilindik arilmetandyk hinonimindik kүkirttik indigolyk policikldik ftalciandyk polimetindik policikldik t b bolyp koldanu әdisterine karaj Boyagysh zattar kyshkyldyk tura kubtyk kүkirttik negizdik kationdyk aktivtik totyktyrgysh dispersti t b bolyp bolinedi Boyagysh zattardyn tүr tүsi onyn kүndizgi zharyktyn belgili bir spektrin zhutatyndygyna bajlanysty Boyagysh zattar boyalatyn materialdarmen himiyalyk bajlanys tүzedi onyn tabigaty әr tүrli kovalentti iondyk sutektik hemoadsorbciyalyk boluy mүmkin Boyau procesteri әr tүrli kobinese suly eritindilerde zhүrgiziledi birak kazirgi kezde organikalyk eritindiler zhii pajdalanylyp zhүr Kop zhagdajda Boyagysh zattardyn boyalatyn materialmen him bajlanysyn terendetu maksatymen materialga әr tүrli tuzdar siniriledi kejde boyau tүzilu procesi boyalatyn zattyn ozinde zhүredi mysaly alizarinmen salkyn әdispen boyau Boyalgan materialdyn tүsi kanyk bolu kerek boyau zharyk әserinen әlsiz kyshkyldar men negizderdin eritindilerinen zhugannan үtiktegennen onin bermeui kerek Boyagysh zattardyn syrtky meh әserge turaktylygy 5 baldyk zhүjemen al zharyk әserine tozimdiligi 8 baldyk shkalamen olshenedi Boyagysh zattar medicinada dәri dәrmek fotoreagent biohimiyalyk zertteulerde zhәne analitikalyk himiyada reagent fiz kondyrgylarda zharyk otkizgish retinde zhii pajdalanylady Boyagysh zattardyn negizgi shikizaty munaj zhәne komir ondeuden alynatyn benzol naftalin antracen t b aromatty zhәne geterocikldi kosylystar Boyagysh zattar ondirisi dep atalady Boyagysh zattardy alu tehnologiyasy ote kүrdeli zhәne birneshe kejde ondagan reakciyalardyn tizbeginen turatyn process sondyktan Boyagysh zattardyn kuny bastapky shikizat bagasynan ondagan ese artyk bolady Boyagysh zattar sany men sapasy belgili bir dәrezhede kogamnyn tehnol damuynyn korsetkishi bola alady Iirilgen zhipti boyagan kejin keuiptiru kerekDerekkozderҚazak EnciklopediyasyBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet