Бименбет Есенәліұлы

Бименбет Есенәліұлы, Бала би (шамамен 1817, Қызылорда облысы Шиелі ауданы — 1887) — би, шешен. Бала би әкесі Есенәліден он үш жасында жетім қалып, әкесінің інісі Арғынбайдың атын ерттеп, қасына ереді. Сөйтіп жүріп Арғынбай бидің тәлімін алады.

Шыққан тегі Орта жүз құрамындағы Қыпшақ ішіндегі Бұлтың руынан.

Жастайында әр қилы даудың шешімін айтып көзге түседі. Содан Бала би атанып кеткен екен. Датқа атанған уақытта өзінің дана билігімен, айттырмас шешендігімен халық санасын байытып, ұстамды да ұтымды сөзімен ерекшеленеді.

Бала би өмірінен мысалдар

• Бименбет бидің қоғамдық қызметін кезінде ақын Н. Бекежанов жырға қосқан. Досбол датқадан жасы үлкен, замандасы. Даудағы сөзді Бименбет бастап, Досбол түйіндеп отырған. Бименбет би қартайған шағында халқын жинап, төрт сұрақ береді де, ешкім таба алмаған соң:

“Жерден ауыр дегенім — ақыл, білім;

Судан терең дегенім — оқу, ғылым;

Оттан ыстық дегенім — фәни жалған, адамның өмірі;

Көктен биік дегенім — тәкәппардың көңілі” деп, жауабын өзі айтады.

• Досбол мен Бала би бір үйде түстеніп отырса керек. Үй иелері түстікке күріш бұқтырып, үстіне сары май салып әкеліп қояды. Бала би сонда сары майды өз жағына қарай жақындатуды ойлап:

- Досеке жасымыздан бірге өскен егіз едік. Атам өлді - келмедің, шешем өлді - келмедің, - деп күрішті бетіне өзіне қарай екі жол тартып қояды. Жолдасының қулығын сезе қойған Досбол: Рас-ау, мен сені ұмытайын деп жүр деймісің. Жүргіншілік көп. Ел іші былай ұйқы-тұйқы болған кез ғой, - деп сары май күрішті араластырып жіберіпті.

• Жақсы дос қандай болады дегенде Бала би айтыпты:

Екі жақсы дос болса, Іздегені дес болмас,

Біріне бірі өш болмас, Бұлақсыз сай тасқынмен көл болмас,

Бақ қонбайтын жігітке, Жаманның қанша айтқаны ем болмас.

Дереккөздер

1. Даланың дара ділмарлары. - Алматы: ЖШС "Қазақстан" баспа үйі", 2001
2. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том