Беріліс қозғалысты әдетте айналмалы қозғалысты жетекші элементтен мысалы автомобиль қозғалтқышы жетектелуші элементке мы

Беріліс - қозғалысты (әдетте айналмалы қозғалысты) жетекші элементтен (мысалы, автомобиль қозғалтқышы) жетектелуші элементке (мысалы, автомобиль доңғалағы) жеткізуге арналған механизм. Беріліс арқылы: әр түрлі жетектерде жылдамдықтарды арттыруға (немесе азайтуға); жылдамдықтарды сатылы немесе сатысыз реттеуге; қозғалыс бағыттарын өзгертуге; бір қозғалтқышпен бірнеше механизмдерді қозғалысқа келтіруге; күш пен айналдыру моментін өзгертуге; қозғалыс түрлерін өзара түрлендіруге болады. Берілістің негізгі сипаттамалары: берілетін күштер мен бұраушы моменттер, бұрыштық жылдамдық, жетектелуші буын (қозғалыстағы) мен жетектегі буынның жылдамдықтарының қатынасы (беріліс саны), пайдалы әсер коэфициенті.

Беріліс механикалық, гидравликалық, пневматикалық және электрлік болып ажыратылады. іліністі (тісті беріліс, шынжырлы беріліс, бұралаңды беріліс т.б.) және үйкелісті (белбеулі беріліс, фрикциялы беріліс, т.б.) пайдалануға негізделген. Олар беріліс қатынасы тұрақты немесе өзгермелі, қуаты шағын және орташа жетектерде, сондай-ақ, станоктардың, автомобильдердің, тракторлардың, беріліс қораптары мен вариаторларында қолданылады. Гидравликалық беріліс пен электрлік беріліс үлкен қуатты жеткізуге мүмкіндік береді. Мұндай берілістер техниканың әр түрлі саласында, әсіресе, ауыр көлік машиналарының жетектерінде қолданылады. Пневматикалық беріліс шығар жердегі буынның айналу жиілігі үлкен болған жағдайда (мысалы, ішкі бетті ажарлауыш станоктарда 30000 айн./мин-қа дейін жетеді) пайдаланылады. Техника мен өндірісте, көбінесе, электромеханикалық, гидропневматикалық сияқты аралас беріліс қолданылады.

Беріліс түрлері

Сатысыз беріліс - беріліс санының сатыланбай реттелуі.
Бүйірлік беріліс - әдетте айналдырушы иінді күш бір бөлігін алу үшін бір реткі өтпеш білікті конустық берілісте түрып, жетекші доңғалақ жетегіне бүйір бойымен берілетін күштік беріліс бүйірінің ықшамсызбасында колданылатын автомобиль берілісі.
Велосипед берілісі - велосипед жүргізушінің аяқ күшінен жетекші артқы доңғалакка күш беретін беріліс.
Гидродинамикалық беріліс - айналдырушы иінді күш сұйықтың қозғалыс мөлшерінің өзгееруі арқылы берілетін қалакты деңгелектерден тұратын сатысыз беріліс.
Гидрокөлемді беріліс - көлемді сорап, көлемді гидроқозғағыш және құбырлардан құрастырылған гидроберіліс.
Гипоидты беріліс - осьтері бір-бірімен түйспейтін тісті конустық беріліс.
Басты беріліс - жетекші дөңғалаққа қажет мәнге дейін бұрыштық жылдамдықты азайтуға және айналдырушы иінді күшті ұлғайтуға арналған көліктік құралдың күштік берілісіндегі беріліс.
Басты қос беріліс - қос тісті доңғалақтан тұратын басты беріліс.
Екі ағымды беріліс - параллель түрде жалғанган сатылы және сатысыз берілістен тұратын және күштік ағым нүктесінде орналасқааны дифференциал қызметін атқаратын беріліс.
Карданды жабық беріліс - құбырдың қорғаныс құндақтың ішінде орнатылған карданды беріліс.
Тісті беріліс - қозғалыс буыны болып, айналмалы немесе ілгерілмелі жұп жасайтын тісті доңғалақ берілісі.
Карданды беріліс - егер екі агрегаттың білік өстері озара орналасу жагдайларын өзгерсе немесе бір сызық бойында жатпаса, қозғалысты бір агрегаттан екіншіге беруге арналған беріліс; екі және одан да көп карданды білікті карданды топсадан тұрады.
Доңғалақты беріліс - басты берілістің бір бөлігі ретіндегі және көліктің құралдың жетекші доңғалағының жанында орналасқан тісті беріліс.
Соңғы беріліс - жетекші доңғалаққа кажет мәнге дейін айналдыру иінді күшін көбейтіп. бұрыштық жылдамдықты азайту үшін қолданылатын трактордық берілісі.
Конустық беріліс - конустық тісті доңғалақты беріліс.
Механикалық беріліс - іліністі (мыс, тісті, бағалы), үйкелісті (мыс., фрикциялы) немесе инерцияны (мыс., инерциялық) қолдануға негізделген беріліс.
Көп буынды карданды беріліс - екі және одан да көп карданды біліктен және аралық тіректен тұратын карданды беріліс.
Басты жалқы беріліс – бір жұп тісті доңғалақтан тұратын басты беріліс.
Бір буынды кардандық беріліс - бір карданды біліктен тұратын кардандық беріліс.
Ашық карданды беріліс - қорғаныс құндағы жоқ кардандық беріліс.
Планетарлық беріліс - планетарлы механизмдерден тұратын беріліс.
Арттырушы беріліс - қарастырылып отырганга қараганда, беріліс саны азырақ болатын беріліс.
Төмендетуші беріліс - қарастырылып отырганга караганда, беріліс саны кобірек беріліс.
Өтпелі беріліс - карданды беріліс арқылы артқы жетекші белдікпен жалғастырылған өтпелі білігі бар басты беріліс- (әдетге, автомобильдің ортаңғы жетекші белдігінде).
Тура беріліс - беріліс саны бірге тең болатын кайпту құралдын беріліс корабындағы беріліс; үш білікті беріліс қорабында оны тікелей жетекті білікті жетекшімен жалғастыру арқылы алады.
Алшақтатылған басты беріліс - тістідоңғалақтарынын бір жұбы орталық редукторды, ал екіншісі доңғалақты болып келетін.

жетекші доңғалаққа орнатылған кос басты беріліс.

Сыртқа тарамдалған беріліс - сатылы берілістегі күш ағымының тарамдалған қос ағымды беріліс; сатысыз беріліс екі параллельді тарамның бірінде орналасып, ол арқылы қуаттың бір бөлігі гана беріледі де жалпы пэктің артуын камтамасыз етеді.
Ішке тарамдалған беріліс - сатысыз берілістегі күш ағымының тарамдалған екі орамды берілісі; сатылы беріліс екі паралельді тарамның бірінде орналасады да бұл екі-ұш берілістен кейін одан жоғары мәнді пэк аймағының кеңейуіне мұмкіндік туады.
Аралас тарамды беріліс - күш ағымының сатылы және сатысыз берілсінде тарамдалатын екі ағымды беріліс.
Басты орталық беріліс - тісті доңғалақтарының екі жұбы да, орталық редукторды құрайтын қос басты беріліс.
Шынжырлы беріліс – екі жұлдызшадан тұрып, олар арқылы шексіз шынжырлар өтетін беріліс.
Қырықаяқты беріліс - бұрамадан және оған косылған қырықаяқ дөңгелектен тұратың тоғысқан осьті тісті беріліс.

Дереккөздер

“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9

[2] Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.