Баспа машинасы

Баспа машинасы — баспа қалыбынан мәтіннің, әр түрлі суреттің, т.б. (кітаптың, газеттің, журналдың) көп рет қайталап алуға арналған полиграфиялық машина. Оның негізгі бөліктері: баспа және бояу аппараттары, қағазды беріп тұратын және дайын өнімді шығаратын құрылғылар, машинаны қозғалысқа келтіретін тетіктер. Баспа машинасы басып шығару тәсіліне қарай: шығыңқы (немесе баспаханалық), жайпақ (немесе литографиялық), офсеттік және ойыңқы, ал қағазға бояу түсіруіне сәйкес: бір бояулы, екі бояулы және көп бояулы болып бөлінеді. Сондай-ақ, ол баспа қалыбы мен бетінің түріне қарай: жазық баспалы және ротациялы болып ажыратылады. Алғашқы тигельді қол станогы 15 ғасырдың 1-жартысында, ал тұңғыш Баспа машинасы 1808 жылы жасалды. Онда баспа қалыбы орналастырылған талер мен теңселмелі тигель өзара әрекетке түседі. Жайпақ Баспа машинасын 1812—1814 жылдары (Лондон) жасады. Оның жұмыс істеу принципі жазық бетке орналасқан баспа қалыбы мен оған қағазды басып тұратын цилиндр беттің өзара қозғалысына негізделген. Жайпақ Баспа машинасы баспа қалыбы бекітілген талерден және оны қайталамалы-ілгерілемелі қозғалысқа келтіретін жетекші құрылғыдан, қағазды қалыпқа басып тұратын айналмалы цилиндрден, қағаз беретін құрылғыдан, қалыпқа бояу жағатын бояғыш аппараттан және дайын ізтаңбаны машинадан шығарып алатын құрылғыдан тұрады. Жайпақ Баспа машинасының бір айналымды, тоқталмалы цилиндрлі және цилиндрлі реверсивті (кері бағытта) қозғалатын түрлері болады. Сондай-ақ, оның екі түрлі бояумен бояйтын екі айналымды машинасы да бар. Ротациялы Баспа машинасының алғашқы түрін У. Буллок (АҚШ) 1863 жылы құрастырды. Оның жұмысы екі цилиндр арқылы орындалады. Цилиндрдің біреуіне баспа қалыбы орналасқан, екіншісі қағаз басуға арналған. Бұл машина баспаның шығыңқы, ойыңқы тәсілдерінің қай-қайсысын болса да орындай алады. Бет саны көп газет шығару үшін ротациялы баспа машинасында бірнеше баспа қалыбы, қағаз беретін құрылғы және бүктеу секциялары біріктіріледі. Ондай агрегаттардың жұмыс өнімд. өте жоғары (6, 8, 10, 12 және одан да көп бетпен газет шығара алады). Жайпақ баспалы ротациялы Баспа машинасы парақтық және рулонды болып бөлінеді. Практикада офсеттік ротациялы Баспа машинасы (қара Офсеттік баспа) көп тараған. Мұнда ізтаңба қалыптық цилиндрден офсеттік цилиндрге, одан қағазға түсіріледі. Офсеттік рулонды машинаның жұмыс өнімділік сағатына 15 мың ізтаңба, ал парақтық машинаның өнімд. 10 мың ізтаңба. Ойыңқы баспа тәсілімен жұмыс істейтін ротациялы Баспа машинасының жұмыс өнімді парақтық машинада 6 мың ізтаңбаға, ал рулонды машинада 18—20 мың ізтаңбаға дейін жетеді. Қазіргі уақытта Германия, Жапония, Италия, АҚШ, Канада, т.б. елдерде осы заманға сай техникамен жабдықталған Баспа машинасылары шығарылады. Бұл Баспа машинасылары технологиялық процестерді компьютерлік басқару жүйесімен және өнім сапасын автоматты түрде реттейтін техникалық құрал-жабдықтармен толықтырылған. Соңғы шығарылған Баспа машинасының жұмыс істеу өнімділік рулонды Баспа машинасында 100 мың айн./сағ., ал, парақтық Баспа машинасында 20 мың айн./сағ. Олар 6—10 түрлі бояулы өнім шығара алады. Қазақстанның баспаханалары техниканың соңғы жетістіктеріне сай өнімділігі жоғары және сапалы баспа машиналарымен жабдықталған.

Балтимор баспа машинасы

Дереккөздер

1. Қазақ Энциклопедиясы

• Тюрин А.А., Печатные машины, М., 1966;
• Захаров А.Г., Фуфаевский Д.А., Офсетные машины и работа на них, М., 1972.