Ақкенже Аймағамбетов

Ақкенже Аймағамбетов, кей құжаттарда Ақмағамбетов (1896 жыл, Семей облысы Семей уезі Шыңғыс болысы 4-ауыл (қазіргі Абай ауданы — 1932 жыл, Сырдария округі) — Алашорда жасақтары қатарында болған қазақ азаматы.

Дәулетті отбасында дүниеге келген. Ауыл мектебінен мұсылманша оқып білім алған. Әкесі дәулетті, мықты азамат болыпты. Ата дәулетінің арқасында жастайынан мұсылманша оқып, діни білім алып, рухы өр, жаны таза болып ержетеді. Азамат болып толысқан шағында Алаш қозғалысына қатысып, айтулы кайраткер болып танылады.

• 1917 жылдан кейін Қазақстанның әлеуметтік ісіне араласып, уездік, облыстық қазақ комитетінің жұмысына қолқабыс жасады, қаржылай жәрдем берді.
• 1918 жылы Семейде құрылған Алаш әскеріне көлікпен, қаражатпен жәрдем берген. Қызылдарға қарсы соғысқа шығып, қол бастаған. Турағұл Абайұлымен достық қарым-қатынаста болған. Мұқтаж шәкірттерге, аштыққа ұшыраған Жетісу, Сырдария қазақтарына мол жылу берген.
• 1928 жылы тәркіленіп, 200-ге жуық малы тартып алынған, отбасымен бірге (6 адам) Сырдария округіне жер аударылған.
• Шыңғыстағы «Талап» игілік ұйымына қолғабыс жасап, ақшалай жәрдем көрсеткен. Ұйым мүшелерінің көмегімен, Әуезовтің режиссерлігімен қойылған «Еңлік - Кебек» спектаклінде Кебектің рөлін ойнаған.

Алаш қозғалысындағы қызметі

Балуанға оң мен солдың бәрі бірдей, азаматқа елі үшін не істесе де көптік етпейді. Осыны жанымен сезінген Ақкенже өзі Алаш сарбазы болып қана қоймай, халықтыңрухын көтеру үшін жан сала қимылдайды. Алаш қозғалысына қатысқан қазақтарға, олардың отбасына, оқудағы қазақ балаларына азық-түлік беріп, қаржылай көмек көрсетіп отырады. Халқына жанашыр бола білді. Ашаршылыққа үшыраған Жетісу, Сырдария қазақтарына азық-түлік жеткізіп, қаражат бөліп, қиын-қыстау кезеңде қысылған жүртқа қол ұшын береді. Өзі Алашорданың сарбазы болған, оның үстіне халқы үшін малын, жанын аямай қызмет еткен Ақкенже отаршыл империяға, тоталитарлық билік жүйесіне үнамады. Ұнамай ғана қалған жоқ, олардың көзіне шыққан сүйелдей болды. Мүндай азаматтардан ертерек қүтылмаса, ерте ме, кеш пе еліне бас болып кетуі мүмкін екенін кеңес үкіметі жақсы түсінді. Үкіметке, оның отаршыл пиғылына қарсы шығу - елін сүйген көсемдердің үйымдастыруымен, солардың жетекшілігімен іске асатынын білген қызыл үкімет халықты «басынан» (көсемдеріжн) айырып алуды басты мақсат еткені белгілі. Сол қуғын-сүргін кезінде - 1928 жылы Ақкенже отбасымен Сырдария округіне жер аударылған. Ол жақта халі қандай болғанын кім білсін, ашаршылық кезде өздеріне көмек беріп, сүйеу болған жомарт азаматты Сыр елі білді ме, жоқ әлде «халық жауы» деген қылмыспен жер аударылып келгш бейтаныс азаматты сыртқа тепті ме, ол жагы белгісіз. Білген күнде де оған көмектесуге елдің мүмкіндігі мен батылдығы жете қоймас еді. Ел білетін шындық - Ақкенже Сыр өңірінен еліне оралмапты. 1932 жылы Сырдария округінде дүниеден өткен екен. Ол кезде небәрі 36 жаста еді. Ол түстағы қуғында жүріп өлген ел серкелерінің ажалы алладан емес, адамнан келетіні мәлім. Алаш зиялыларының бәрі де жер аударылды, бірі атылды, бірі атсыз-аяқсыз жоғалып кетті, бірі ауырып өлді. Көрінеу атып өлтірілгендерден басқасының өлімі жҰмбақ күйінде қала берді. Солардың бірі - Алаштың Ақкенжесі.

Дереккөздер

1. Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
2. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том
3. Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8
4. «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7
5. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8