Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ауған соғысы (пушт.: په افغانستان کې شوروی جګړه , парсы: جنگ شوروی در افغانستان) — КСРО Қарулы күштерінің Ауғанстанға басып кіріп, оның ішкі істеріне қол сұғуы салдарынан тұтанған соғыс. КОКП және КСРО басшылығы Ауғанстандағы 1978 жылғы сәуір төңкерісі нәтижесінде билікке келген “Халықтық-демократиялық үкіметті” қолдап, көршілес елдің социалистік бағытпен дамуын көздеп, “Интернационалдық әскери жәрдем береміз” деген желеумен оның ішкі істеріне араласты. Бұл “қырғи қабақ соғыс” кезеңі өткеннен кейінгі уақытта да КСРО-ның өзге елдерді өз ықпалына қарату саясатының айқын көрінісі еді. 1965 жылы қаңтарда Ауғанстанда Кеңес Одағы Мемлекеттік қауіпсіздік крмитеті (МХК) тыңшыларының қатысуымен жартылай астыртын қызмет атқарған халықтық-демократиялық партия (ХДП) құрылып, біраздан соң ол екіге бөлінген. “Хальк” тобын Н.М.Тараки, Х.Амин, ал “Парчам” тобын Б.Кармаль басқарды. 1977 жылы мамырда Мәскеудің нұсқауымен ХДП-ның екі тобы бірігіп, астыртын қимылдарын ұлғайта түсті. Мұхаммед Дауд үкіметі ХДП-ға қысым жасап, 1978 жылы 26 сәуірде оның басшыларын қамауға алды. Ертеңіне Кабулдағы әскери күштер көтеріліп, Дауд бала-шағасымен қазаға ұшырады. Сөйтіп Ауғанстанда ХДП билігі орнады. Жаңа үкімет КСРО-ның айтқанынан шықпай, бірден социализм негізін қалауға кірісті. Жер реформасын енгізу, діндарларды қудалау, ағарту саласындағы өзгерістер, кеңестік мамандарды көбірек пайдалану, жергілікті көшпелі тайпалардың әдет-ғұрпымен, салт-мүддесімен санаспау, т.б. бұқара халықтың наразылығын тудырды. 1978 жылы қазанда ірі қарулы қарсылықтар басталды. Ауған үкіметі КСРО-мен достық, тату көршілік және ынтымақтастық туралы шартқа отырып (желтоқсан, 1978), Мәскеуге арқа сүйеді. Алайда халық күресі одан әрі күшейе түсті. 1979 жылдың соңында 26 уәлаятта 18 көтеріліс өрті лаулады. Сондай жағдайда ХДП басшылары өзара тартысып, Кармаль тобы жеңіліп (1978, шілде-тамыз), оның өзін Чехословакияға елші етіп жібереді. Келесі жылғы қыркүйекте Тараки Аминнің қолынан қаза тауып, ХДП мен мемлекет басына Амин отырады. Бұл жағдайды Мәскеу өз мүддесіне қауіп ретінде қабылдайды. КСРО МХК Аминді қызметінен шеттетіп, “парчамшылдарды” билікке әкелуге әрекеттенді. 1979 жылы 12 желтоқсанда Кеңес Одағы басшыларының шағын тобы (Л.И. Брежнев, Ю.В. Андропов, М.А. Суслов, Д.Ф. Устинов, А.А. Громыко) Ауғанстанға кеңес әскерін енгізу туралы шешім қабылдады. Сөйтіп, 1979 жылы 27 желтоқсанда КСРО әскерлері Ауғанстан шекарасынан өтіп, онда 1989 жылдың 15 ақпанына дейін соғыс қимылдарын жүргізді.
| Ауған соғысы | ||||||
| Негізгі қақтығыс: , Қырғи қабақ соғысы | ||||||
[[Сурет:
| ||||||
| Дата | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Орын | ||||||
| Себеп | және басталуы; КСРО-ның Ауғанстандағы режимін қолдауға және өзінің оңтүстік шекараларын қорғауға деген ұмтылысы | |||||
| Нәтиже | : ; жалғасуы | |||||
| Қарсыластар | ||||||
| ||||||
| Қолбасшылары | ||||||
| ||||||
| Тараптар күші | ||||||
| ||||||
| Шығындар | ||||||
| ||||||
| Жалпы шығындар | ||||||
| ||||||
Қазақстан үлесі
Қазақстаннан Ауған соғысына 22000 адам қатысып, олардың 761-і қаза тапты. 21 адам хабарсыз кетті. Бүгінгі таңда Қазақ елінде 10000-ға жуық ауған ардагерлері бар. Олардың 3000-ы мүгедектер қатарында. Ауғандық ардагерлер қоғамы өкілдерінің сөзінше Кеңес заманында мемлекет тарапынан бұларға айтарлықтай көңіл бөлінді. Ал қазіргі кезде аталмыш жеңілдіктерден мүлдем алынып тасталды. Елбасының 1998 жылдың 28 сәуірінде шыққан жарлығы аталған жандарға берілетін қаржылық көмектің мөлшерін анықтап берді. Бүгінде ол 2 мың теңгеден сәл ғана асады.
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Augan sogysy pusht په افغانستان کې شوروی جګړه parsy جنگ شوروی در افغانستان KSRO Қaruly kүshterinin Auganstanga basyp kirip onyn ishki isterine kol suguy saldarynan tutangan sogys KOKP zhәne KSRO basshylygy Auganstandagy 1978 zhylgy sәuir tonkerisi nәtizhesinde bilikke kelgen Halyktyk demokratiyalyk үkimetti koldap korshiles eldin socialistik bagytpen damuyn kozdep Internacionaldyk әskeri zhәrdem beremiz degen zheleumen onyn ishki isterine aralasty Bul kyrgi kabak sogys kezeni otkennen kejingi uakytta da KSRO nyn ozge elderdi oz ykpalyna karatu sayasatynyn ajkyn korinisi edi 1965 zhyly kantarda Auganstanda Kenes Odagy Memlekettik kauipsizdik krmiteti MHK tynshylarynyn katysuymen zhartylaj astyrtyn kyzmet atkargan halyktyk demokratiyalyk partiya HDP kurylyp birazdan son ol ekige bolingen Halk tobyn N M Taraki H Amin al Parcham tobyn B Karmal baskardy 1977 zhyly mamyrda Mәskeudin nuskauymen HDP nyn eki toby birigip astyrtyn kimyldaryn ulgajta tүsti Muhammed Daud үkimeti HDP ga kysym zhasap 1978 zhyly 26 sәuirde onyn basshylaryn kamauga aldy Ertenine Kabuldagy әskeri kүshter koterilip Daud bala shagasymen kazaga ushyrady Sojtip Auganstanda HDP biligi ornady Zhana үkimet KSRO nyn ajtkanynan shykpaj birden socializm negizin kalauga kiristi Zher reformasyn engizu dindarlardy kudalau agartu salasyndagy ozgerister kenestik mamandardy kobirek pajdalanu zhergilikti koshpeli tajpalardyn әdet gurpymen salt mүddesimen sanaspau t b bukara halyktyn narazylygyn tudyrdy 1978 zhyly kazanda iri karuly karsylyktar bastaldy Augan үkimeti KSRO men dostyk tatu korshilik zhәne yntymaktastyk turaly shartka otyryp zheltoksan 1978 Mәskeuge arka sүjedi Alajda halyk kүresi odan әri kүsheje tүsti 1979 zhyldyn sonynda 26 uәlayatta 18 koterilis orti laulady Sondaj zhagdajda HDP basshylary ozara tartysyp Karmal toby zhenilip 1978 shilde tamyz onyn ozin Chehoslovakiyaga elshi etip zhiberedi Kelesi zhylgy kyrkүjekte Taraki Aminnin kolynan kaza tauyp HDP men memleket basyna Amin otyrady Bul zhagdajdy Mәskeu oz mүddesine kauip retinde kabyldajdy KSRO MHK Amindi kyzmetinen shettetip parchamshyldardy bilikke әkeluge әrekettendi 1979 zhyly 12 zheltoksanda Kenes Odagy basshylarynyn shagyn toby L I Brezhnev Yu V Andropov M A Suslov D F Ustinov A A Gromyko Auganstanga kenes әskerin engizu turaly sheshim kabyldady Sojtip 1979 zhyly 27 zheltoksanda KSRO әskerleri Auganstan shekarasynan otip onda 1989 zhyldyn 15 akpanyna dejin sogys kimyldaryn zhүrgizdi Augan sogysyNegizgi kaktygys Қyrgi kabak sogysy Suret 300px Data25 zheltoksan 1979 15 akpan 1989OrynAuganstanSebepzhәne bastaluy KSRO nyn Auganstandagy rezhimin koldauga zhәne ozinin ontүstik shekaralaryn korgauga degen umtylysyNәtizhe zhalgasuyҚarsylastar KSRO Қoldauymen GDR Kuba Siriya Үndistan Arab zhәne baska musylman zhalshylar men eriktiler Augan maoisteri Қoldauymen AҚSh Қytaj Pәkistan Iran Saud Arabiyasy Ұlybritaniya Franciya Mysyr Irak BAӘ Zhaponiya Izrail TүrkiyaҚolbasshylaryL I Brezhnev Yu V Andropov Gүlbeddin Hekmatiyar Burhanuddin RabbaniTaraptar kүshi80 104 myn әskeri adam 50 130 myn әskeri adam Kenesterdin mәlimetinshe 25 ten 140 mynnan asa adam D Krajldyn mәlimetinshe 400 mynga zheterlikShygyndar15 052 kaza bolgandar 53 753 zharakattangandar 417 iztүssiz zhogalgandar 18 myn kaza bolgandar 77 myn zharakattangandar 75 90 myn kaza bolgandar 75 mynnan asa zharakattangandar 6 myn kaza bolgandar 7 myn zharakattangandarZhalpy shygyndar670 mynnan 2 mln dejin adam kaza boldyBul үlgini koru talkylau ondeuKSRO әskerlerinin engizilui 1979 zhyldyn zheltoksany Auganstan Islam partiyasynyn modzhahedteri 1987 zhyl derekterteri bojynsha Auganstan oppoziciya kүshteri kyrkүjek 1985 zhyl Қazakstan үlesiTarazdagy opat bolgandarga eskertkish Қazakstannan Augan sogysyna 22000 adam katysyp olardyn 761 i kaza tapty 21 adam habarsyz ketti Bүgingi tanda Қazak elinde 10000 ga zhuyk augan ardagerleri bar Olardyn 3000 y mүgedekter katarynda Augandyk ardagerler kogamy okilderinin sozinshe Kenes zamanynda memleket tarapynan bularga ajtarlyktaj konil bolindi Al kazirgi kezde atalmysh zhenildikterden mүldem alynyp tastaldy Elbasynyn 1998 zhyldyn 28 sәuirinde shykkan zharlygy atalgan zhandarga beriletin karzhylyk komektin molsherin anyktap berdi Bүginde ol 2 myn tengeden sәl gana asady DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 H