Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
«Айман — Шолпан» — драмалық комедия. «Айман — Шолпан» жырының өн бойында әдемі юмор жатыр. Осы ерекшелікті терең ұққан Әуезов халық жырының материалын комедия жазу үшін сәтімен пайдаланды.
Қазақтың тұңғыш музыкалық театрының шымылдығы «Айман — Шолпан» комедиясымен ашылды. Пьесадағы сюжет жыр сюжетінің негізінен ауытқымайды. Драматург тартысты тереңдетіп, образдарды айқындап, идеяны ұштап, жаңа бояулар, соны өрнектер қосқан. Пьесадағы 17 кейіпкердің жетеуі жырда бар, өзгелерін автор қиялы, шығармашылық мақсат тудырған. Жырдағы тартыс Маман мен Көтібардың сәнді үйге таласуынан басталса, пьесадағы тартыс Әлібек, Маман байлардың Көтібарды адам санатына қоспай, намысына тиюінен өрбиді. Жырда жоқ, драматург қиялынан туған кейіпкер — Жарас барлық күлкілі ситуациялардың бел ортасында жүреді. Комедияда Әуезовтың образ, тамаша тип жасаумен бірге, шеберліктің биік деңгейіне жеткендігін, халықтық фольклор мен классикалық дәстүрді терең үштастыра білетін жаңашыл қаламгер екендігін танытты. Халық жырында нобайы ғана көрінген персонаждар комедияда тереңдетіліп, характерлік даралық сипаттарын тапқан. Әсіресе Айман мен Шолпан образдарының ерекшеленуі драматург шеберлігін көрсетеді.
Кейіпкерлері
- Айман — байыпты, байсалды, ақылды.
- Шолпан — ерке, тентек, тапқыр, өткір тілді.
- Пьесада жаңа бояулармен толысқан, жан-жақты ашылған кейіпкерлердің бірі - Арыстан ақын-сері тұлғасында бой көрсетеді.
- Жарас қулықпен, тапқырлықпен ширата түсетін коллизиялардың шешілуі жеткен кезде сахнаға ақылды, ойлы ақын Арыстан шығады. Сондықтан бұл екі образ бірін-бірі толықтырып тұр. Әлібектің Айманды, Арыстанның Шолпанды алуында кездейсоқтық емес, заңдылық жатыр.
Айман — Шолпан жыры мен комедиясының айырмашылығы
Жыр негізінен он бір буынды қара өлең, 7-8 буынды жыр өлшемінен тұрса, комедияда ақ өлең, қара сөз аралас келеді. Жырдағы жеке тіркестер, троп түрлері пьесада кеңінен пайдаланылған. Жыр мен комедия арасындағы негізгі ұқсастық — сюжет, композиция, идея деңгейіндегі пафостағы ұқсастық. Әуезов шығармашылық кемел шағына келгенде, ертеде жазған көптеген туындыларына қайтадан оралып, жаңа нұсқалар, редакциялар жасады. Осындай мақсатпен 1956 жылы автор «Айман — Шолпанның» екінші редакциясын жасады. Алдымен өзбек саудагері, ұлық, биші, әнші орыс әйелі секілді қосалқы кейіпкерлер көркемдік мақсат атқарып тұрмағандықтан, ықшамдау, лаконизм шарттары ескеріліп, екінші нұсқада қысқарып қалды. Стиль талаптарының негізінде қара сөз атаулы түгелдей-ақ өлеңге көшті. Комедияның 1-актісі жаңадан жазылды. Қыз көре келген жігіттер қақтығысы жырда да, алғашқы нұсқада да жоқ. Ал Шөмекей тойы 2-актіге ауысты. Жеке сценалар әр жерде орын ауыстырылған. Жантық - Балпық ақындардың айтысы арасында енді Әлібек пен Арыстан әр түрлі сөз қосып, тартысты күшейтіп, ширатып отырады. Жеке репликалар тұтасып, монологқа ұласқан мысалдар бар. Алғашқы вариантта қосалқы кейіпкер, Көтібар қасында жүретін елеусіз шал екінші нұсқада характерлік даралығы бар халық өкілінің бейнесінде көрінеді. Комедия финалында Көтібар далаға жүгіре шығып, аспанға мылтық атып, айдапаға жүгіре қашады. Дәурені етіп, күні біткен заманның өкілі жаңа толқын жастарға не қайратымен қарсы турады? Еріксіз күлкіге айналып отыр. Комедия қазақ театрының сахнасынан түспейтін классикалық шығармалардың бірі болып қалды. Сахналық шешім, актерлер ойыны жөнінде көптеген пікір жазылды.
«Айман — Шолпан» комедиясын 1934 жылы Ж.Шанин сахнаға шығарса, соңғы қойылымдар ішінде режиссер Ә. Мәмбетовтің еңбегі ерекше. Комедия 1934 жылы жеке кітап болып шықты, 1937 жылы «Әдебиет майданы» журналының 5-санында жарияланды, кейін Әуезовтің 6 томдық, 12 томдық шығармалар жинағына енгізілді.
Спектакльдің қойылымы
1934 жылы 13 қаңтарда композитор И. Б. Коцыхтың өңдеуімен көптеген халық әндері мен күйлері енгізіліп, «Айман — Шолпан» музыкалық комедия үлгісінде қойылды. Ж.Шанин мен Қ. Жандарбековтің халық өнерінің тамаша туындыларын қиюын тауып, шебер пайдалануы арқасында қойылым қазақ халқының ұлттық болмысын кеңінен танытқан көркем дүние болып шықты. Ән мен өлең, би мен хор, ақындар айтысы т.б. бір сахналық арнада тоғысып, синтетикалық өнердің көркемдік шарттарына толық жауап берді. Спектакльдің премьерасы драма театрының үйінде өтті. Қазақ музыка театры дүниеге осылай келді. 30-жылдардың орта шенінде ұйымдаса бастаған облыстық қазақ театрларының репертуарынан «Айман — Шолпан» берік орын алды.
1935 жылы О. Беков пен Ш. Ғатаулин Семейде комедияны сахнаға шығарды. Қойылымның музыкалық жағына басшылық еткен композитор Л. Хамиди ән-музыкаларын қайта қарап, кейбіреулерін ықшамдап, қызықты да әсерлі етуге куш салды. Қазақ академиялық драма театрының сахнасына комедия тұңғыш рет 1960 жылы қойылды. Режиссер Ә. Мәмбетов өмір болмысы мен кейіпкерлер бейнелерін әдейі әсерлеу үлгісімен шешкен. Халық ойындары, тұрмыс-салт көріністері де пайдаланылып, А.Жұбановтың әуенді музыкасы қойылымның мазмұнын тереңдете түскен. 1958 жылы Семей театрының Алматыда көрсеткен спектаклі халық ойындары мен бидің ұтымды қойылып, көрерменге етене таныс әндердің шебер орындалуынан көп ұтты. Кейбір театрлар комедияның өздеріне жақын, жеңіл меңгерілетін жағынан келген. Қарағанды ұжымындағы Айман мен Шолпан рөліндегі Ә. Абылаева мен Р. Омарханова драмалық шеберліктерінің үстіне, өншілік өнерімен қойылым рухын биіктете түскен. Торғай мен Жетісай театрлары ән мен биге, хор жағына баса көңіл бөлген. Көп қойылымдарда көмескі болып жүрген Жарас бейнесі торғайлықтардың сахнасында шынайы түрде шықты. Жамбыл театрының (1973, режиссері Ә. Құлданов) спектаклі өзгеше қойылған. Сахна шымылдығы ашылмастан бұрын төгілген ән мен музыка, би мен хор ерекше әсерге бөлейді. Халықтың көне бұйымдарымен безендірілген ұлт киімін киген актерлер көрермендерді шырқаған әсем өнімен, тамаша алтыбақан ойынымен, шат-шадыман көңілмен қарсы алуы - қойылымды тұтас өнер мерекесіне айналдырып жіберген.
Комедияға қайта оралғанда, оның халықтық түп-тамырынан жырақ кетіп, экспериментке баруы - кейбір театрларды сәтсіздікке ұрындырды. 80-жылдары театрларда бұрынғы музыкалық бағыт қайта жаңғырып, 1985 жылы Семейде (режиссері Е. Обаев), Павлодарда (1991, режиссері Е. Тәпенов), Ақтөбеде (1992, режиссері М. Бақытжанов) қойылған музыкалық спектакльдер көрермен қауымның ықыласына бөленді. Бұларда ұтымды режиссерлік шешімдермен бірге, ән мен би, хор, ариялар мен дуэттер спектакльдердің басты компоненттері болды. Актерлер драмалық қабілеттерімен бірге, тамаша әншілік өнерімен ерекше көрінді. Павлодар театрының спектаклі 1995 жылы Мысырда өткен фестивальда жоғары бағаланып, Шығыс әлемі ұлы Әуезовтің талант құдіретіне тағзым етті.
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ajman Sholpan dramalyk komediya Ajman Sholpan zhyrynyn on bojynda әdemi yumor zhatyr Osy erekshelikti teren ukkan Әuezov halyk zhyrynyn materialyn komediya zhazu үshin sәtimen pajdalandy Қazaktyn tungysh muzykalyk teatrynyn shymyldygy Ajman Sholpan komediyasymen ashyldy Pesadagy syuzhet zhyr syuzhetinin negizinen auytkymajdy Dramaturg tartysty terendetip obrazdardy ajkyndap ideyany ushtap zhana boyaular sony ornekter koskan Pesadagy 17 kejipkerdin zheteui zhyrda bar ozgelerin avtor kiyaly shygarmashylyk maksat tudyrgan Zhyrdagy tartys Maman men Kotibardyn sәndi үjge talasuynan bastalsa pesadagy tartys Әlibek Maman bajlardyn Kotibardy adam sanatyna kospaj namysyna tiyuinen orbidi Zhyrda zhok dramaturg kiyalynan tugan kejipker Zharas barlyk kүlkili situaciyalardyn bel ortasynda zhүredi Komediyada Әuezovtyn obraz tamasha tip zhasaumen birge sheberliktin biik dengejine zhetkendigin halyktyk folklor men klassikalyk dәstүrdi teren үshtastyra biletin zhanashyl kalamger ekendigin tanytty Halyk zhyrynda nobajy gana koringen personazhdar komediyada terendetilip harakterlik daralyk sipattaryn tapkan Әsirese Ajman men Sholpan obrazdarynyn erekshelenui dramaturg sheberligin korsetedi KejipkerleriAjman bajypty bajsaldy akyldy Sholpan erke tentek tapkyr otkir tildi Pesada zhana boyaularmen tolyskan zhan zhakty ashylgan kejipkerlerdin biri Arystan akyn seri tulgasynda boj korsetedi Zharas kulykpen tapkyrlykpen shirata tүsetin kolliziyalardyn sheshilui zhetken kezde sahnaga akyldy ojly akyn Arystan shygady Sondyktan bul eki obraz birin biri tolyktyryp tur Әlibektin Ajmandy Arystannyn Sholpandy aluynda kezdejsoktyk emes zandylyk zhatyr Ajman Sholpan zhyry men komediyasynyn ajyrmashylygyZhyr negizinen on bir buyndy kara olen 7 8 buyndy zhyr olsheminen tursa komediyada ak olen kara soz aralas keledi Zhyrdagy zheke tirkester trop tүrleri pesada keninen pajdalanylgan Zhyr men komediya arasyndagy negizgi uksastyk syuzhet kompoziciya ideya dengejindegi pafostagy uksastyk Әuezov shygarmashylyk kemel shagyna kelgende ertede zhazgan koptegen tuyndylaryna kajtadan oralyp zhana nuskalar redakciyalar zhasady Osyndaj maksatpen 1956 zhyly avtor Ajman Sholpannyn ekinshi redakciyasyn zhasady Aldymen ozbek saudageri ulyk bishi әnshi orys әjeli sekildi kosalky kejipkerler korkemdik maksat atkaryp turmagandyktan ykshamdau lakonizm sharttary eskerilip ekinshi nuskada kyskaryp kaldy Stil talaptarynyn negizinde kara soz atauly tүgeldej ak olenge koshti Komediyanyn 1 aktisi zhanadan zhazyldy Қyz kore kelgen zhigitter kaktygysy zhyrda da algashky nuskada da zhok Al Shomekej tojy 2 aktige auysty Zheke scenalar әr zherde oryn auystyrylgan Zhantyk Balpyk akyndardyn ajtysy arasynda endi Әlibek pen Arystan әr tүrli soz kosyp tartysty kүshejtip shiratyp otyrady Zheke replikalar tutasyp monologka ulaskan mysaldar bar Algashky variantta kosalky kejipker Kotibar kasynda zhүretin eleusiz shal ekinshi nuskada harakterlik daralygy bar halyk okilinin bejnesinde korinedi Komediya finalynda Kotibar dalaga zhүgire shygyp aspanga myltyk atyp ajdapaga zhүgire kashady Dәureni etip kүni bitken zamannyn okili zhana tolkyn zhastarga ne kajratymen karsy turady Eriksiz kүlkige ajnalyp otyr Komediya kazak teatrynyn sahnasynan tүspejtin klassikalyk shygarmalardyn biri bolyp kaldy Sahnalyk sheshim akterler ojyny zhoninde koptegen pikir zhazyldy Ajman Sholpan komediyasyn 1934 zhyly Zh Shanin sahnaga shygarsa songy kojylymdar ishinde rezhisser Ә Mәmbetovtin enbegi erekshe Komediya 1934 zhyly zheke kitap bolyp shykty 1937 zhyly Әdebiet majdany zhurnalynyn 5 sanynda zhariyalandy kejin Әuezovtin 6 tomdyk 12 tomdyk shygarmalar zhinagyna engizildi Spektakldin kojylymy1934 zhyly 13 kantarda kompozitor I B Kocyhtyn ondeuimen koptegen halyk әnderi men kүjleri engizilip Ajman Sholpan muzykalyk komediya үlgisinde kojyldy Zh Shanin men Қ Zhandarbekovtin halyk onerinin tamasha tuyndylaryn kiyuyn tauyp sheber pajdalanuy arkasynda kojylym kazak halkynyn ulttyk bolmysyn keninen tanytkan korkem dүnie bolyp shykty Әn men olen bi men hor akyndar ajtysy t b bir sahnalyk arnada togysyp sintetikalyk onerdin korkemdik sharttaryna tolyk zhauap berdi Spektakldin premerasy drama teatrynyn үjinde otti Қazak muzyka teatry dүniege osylaj keldi 30 zhyldardyn orta sheninde ujymdasa bastagan oblystyk kazak teatrlarynyn repertuarynan Ajman Sholpan berik oryn aldy 1935 zhyly O Bekov pen Sh Ғataulin Semejde komediyany sahnaga shygardy Қojylymnyn muzykalyk zhagyna basshylyk etken kompozitor L Hamidi әn muzykalaryn kajta karap kejbireulerin ykshamdap kyzykty da әserli etuge kush saldy Қazak akademiyalyk drama teatrynyn sahnasyna komediya tungysh ret 1960 zhyly kojyldy Rezhisser Ә Mәmbetov omir bolmysy men kejipkerler bejnelerin әdeji әserleu үlgisimen sheshken Halyk ojyndary turmys salt korinisteri de pajdalanylyp A Zhubanovtyn әuendi muzykasy kojylymnyn mazmunyn terendete tүsken 1958 zhyly Semej teatrynyn Almatyda korsetken spektakli halyk ojyndary men bidin utymdy kojylyp korermenge etene tanys әnderdin sheber oryndaluynan kop utty Kejbir teatrlar komediyanyn ozderine zhakyn zhenil mengeriletin zhagynan kelgen Қaragandy uzhymyndagy Ajman men Sholpan rolindegi Ә Abylaeva men R Omarhanova dramalyk sheberlikterinin үstine onshilik onerimen kojylym ruhyn biiktete tүsken Torgaj men Zhetisaj teatrlary әn men bige hor zhagyna basa konil bolgen Kop kojylymdarda komeski bolyp zhүrgen Zharas bejnesi torgajlyktardyn sahnasynda shynajy tүrde shykty Zhambyl teatrynyn 1973 rezhisseri Ә Қuldanov spektakli ozgeshe kojylgan Sahna shymyldygy ashylmastan buryn togilgen әn men muzyka bi men hor erekshe әserge bolejdi Halyktyn kone bujymdarymen bezendirilgen ult kiimin kigen akterler korermenderdi shyrkagan әsem onimen tamasha altybakan ojynymen shat shadyman konilmen karsy aluy kojylymdy tutas oner merekesine ajnaldyryp zhibergen Komediyaga kajta oralganda onyn halyktyk tүp tamyrynan zhyrak ketip eksperimentke baruy kejbir teatrlardy sәtsizdikke uryndyrdy 80 zhyldary teatrlarda buryngy muzykalyk bagyt kajta zhangyryp 1985 zhyly Semejde rezhisseri E Obaev Pavlodarda 1991 rezhisseri E Tәpenov Aktobede 1992 rezhisseri M Bakytzhanov kojylgan muzykalyk spektaklder korermen kauymnyn ykylasyna bolendi Bularda utymdy rezhisserlik sheshimdermen birge әn men bi hor ariyalar men duetter spektaklderdin basty komponentteri boldy Akterler dramalyk kabiletterimen birge tamasha әnshilik onerimen erekshe korindi Pavlodar teatrynyn spektakli 1995 zhyly Mysyrda otken festivalda zhogary bagalanyp Shygys әlemi uly Әuezovtin talant kudiretine tagzym etti Tagy karanyzAjman Sholpan operasyDerekkozderMuhtar Әuezov enciklopediyasy Almaty Atamura baspasy 2011 zhyl ISBN 978 601 282 175 8 Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz