Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Абылайша/ Абылайқос/ Абылайдың қара қосы - жаугершілік заманда әскери жорықта, үдере көшкенде пайдаланылатын уақытша баспана түрі. Абылайша құрылымдық жағынан шаншыма қосқа өте жақын: сырықтары қара қостағыдай байланыстырылмай кішігірім шаңыраққа кигізіледі; керегесі болмайды, ал пошымы киіз үйге ұқсас, киіз жабыны түндік пен үзіктен тұрады, туырлығы болмайды, киіз есігі бар.
Шаңырақтың тоғынында сырықты өткізетін қаламдық тесігі қиғаштау тесіледі. Жерге шаншылатын түзу уықтарында иіні жоқ, әрі ұшына қарай сыптығыр (жіңішкелеу), әрі ұшталған қаламы бар, ал жерге шаншылатын жағы жуантық келеді. Шаншыма қостан айырмашылығы уық орнында жүретін сырықтары ұзын болғандықтан еңсесі биік, шаңырақ тоғынының шеңбері үлкенірек болғандықтан көлемі де үлкен болып келеді.
Киіз үйдің байырғы дәуірдегі прототипі болып табылатын уақытша баспананың бұл түрі Абылай тұсындағы жаугершілікпен байланысты қайта жаңғырып, яғни абылайша аталған көрінеді.
- жорық кезінде мұндай үйде сардарлар тұрған. Қазақ тарихының сынға түскен кезеңінде шешуші міндет атқарған қостың бұл түрі кейінгі кезеңде ерекше құрметке ие болған, ел қамы үшін қызмет етіп, қарекет етіп жүрген жандар тұтынуы оған қатысты өзіндік норманы қалыптастырған. Яғни мұнан кейінгі уақыттарда кез келген жолаушы иен далада қос кезіксе «Абылай тіккен қара қос, Абылайдың қосын аттамайық», - деп, міндетті түрде бұрылып ат басын тіреп, сәлем беріп, ас-суынан ауыз тиіп, өзінің алып жүрген қоржынындағы жол азығынан сыбаға қалдырып кететін болған.
XX ғ.-дың ортасынан бастап Абылайшаның да, шаншыма қостың да маңызы азая бастады. Дегенмен, мал шаруашылығының түрімен шұғылданатын қазақтар арасында ішінара сақталған. .
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет. ISBN 9965-893-73-Х
- Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
- Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Abylajsha Abylajkos Abylajdyn kara kosy zhaugershilik zamanda әskeri zhorykta үdere koshkende pajdalanylatyn uakytsha baspana tүri Abylajsha kurylymdyk zhagynan shanshyma koska ote zhakyn syryktary kara kostagydaj bajlanystyrylmaj kishigirim shanyrakka kigiziledi keregesi bolmajdy al poshymy kiiz үjge uksas kiiz zhabyny tүndik pen үzikten turady tuyrlygy bolmajdy kiiz esigi bar Shanyraktyn togynynda syrykty otkizetin kalamdyk tesigi kigashtau tesiledi Zherge shanshylatyn tүzu uyktarynda iini zhok әri ushyna karaj syptygyr zhinishkeleu әri ushtalgan kalamy bar al zherge shanshylatyn zhagy zhuantyk keledi Shanshyma kostan ajyrmashylygy uyk ornynda zhүretin syryktary uzyn bolgandyktan ensesi biik shanyrak togynynyn shenberi үlkenirek bolgandyktan kolemi de үlken bolyp keledi Kiiz үjdin bajyrgy dәuirdegi prototipi bolyp tabylatyn uakytsha baspananyn bul tүri Abylaj tusyndagy zhaugershilikpen bajlanysty kajta zhangyryp yagni abylajsha atalgan korinedi zhoryk kezinde mundaj үjde sardarlar turgan Қazak tarihynyn synga tүsken kezeninde sheshushi mindet atkargan kostyn bul tүri kejingi kezende erekshe kurmetke ie bolgan el kamy үshin kyzmet etip kareket etip zhүrgen zhandar tutynuy ogan katysty ozindik normany kalyptastyrgan Yagni munan kejingi uakyttarda kez kelgen zholaushy ien dalada kos kezikse Abylaj tikken kara kos Abylajdyn kosyn attamajyk dep mindetti tүrde burylyp at basyn tirep sәlem berip as suynan auyz tiip ozinin alyp zhүrgen korzhynyndagy zhol azygynan sybaga kaldyryp ketetin bolgan XX g dyn ortasynan bastap Abylajshanyn da shanshyma kostyn da manyzy azaya bastady Degenmen mal sharuashylygynyn tүrimen shugyldanatyn kazaktar arasynda ishinara saktalgan DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 H Қazak mәdenieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2005 ISBN 9965 26 095 8 Қazaktyn etnografiyalyk kategoriyalar ugymdar men ataularynyn dәstүrli zhүjesi Enciklopediya Almaty DPS 2011 ISBN 978 601 7026 17 2 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Osy makala kazak mәdenieti turaly bastama bolyp tabylady Buny tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektesuinizdi surajmyz