Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тбилиси (груз. თბილისი, [ˌtbiˈliːsi] – «жылы қайнар») — Грузияның астанасы және ірі қаласы. () өзенінің бойында орналасқан. Тбилиси атауы алғашқы рет IV ғасырда айтылады, оның пайда болуын (груз. ტფილისი [Тпилиси]; тбили — «жылы») қалада жылы күкірт қайнарының пайда болуымен байланыстырады, 1936 жылға дейін орыс тілінде грек әдебиетінен. енген Тифлис атауын қолданып келді. 1936 жылдың 20 тамызынан бастап ресми түрде атаудық ұлттық айтылуына жақын болатын, Тбилиси деп атау қабылданды.
| Қала | |||||
| Тбилиси | |||||
| груз. თბილისი | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Статусы | Астана | ||||
| Мэр |
| ||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары | 41°43′00″ с. е. 44°48′00″ ш. б. / 41.71667° с. е. 44.80000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 41°43′00″ с. е. 44°48′00″ ш. б. / 41.71667° с. е. 44.80000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты | 455 | ||||
| Алғашқы дерек | |||||
| Бұрынғы атаулары | 1936 жылға дейін — Тифлис | ||||
| Жер аумағы | 720 км² | ||||
| Орталығының биiктігі | 100 м | ||||
| Уақыт белдеуі |
| ||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны | 1 083 800 адам (2017) | ||||
| Тығыздығы | 1533 адам/км² | ||||
| Агломерация | 1 158 677 | ||||
| Ұлттық құрамы | грузиндер (89,9 %), армяндар (4,8 %), әзірбайжандар (1,4 %), орыстар (1,2 %), күрт-езидтер (1,0 %), осетиндер (0,4 %) | ||||
| Этнохороним | Тбилиситер | ||||
| Ресми тілі | |||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| Телефон коды | +995 32 | ||||
| Пошта индексі | 0100–0199 | ||||
| Автомобиль коды | GEO | ||||
| Басқалары | |||||
| Награды |
| ||||
| tbilisi.gov.ge | |||||
Тбилиси шекарасы | |||||
 Ортаққордағы санаты: Тбилиси | |||||
Қала 726 км² аумақты құрайды және онда 108 24 00 тұрғын өмір сүреді.
Б.з.V ғасырда Иберия патшасы негізін қалаған және астана болған Тбилиси Гүржістанның маңызды өндірістік, әлеуметтік, мәдени орталығы болып табылады. Қала, сол сияқты, ғаламдық энергетикалық және сауда-саттық жобалардың транзиттік орталығы болып табылады. Еуропа мен Азияның қиылысында стратегиялық орналасу Тбилисиді бірнеше мәрте Кавказдағы әр алуан күштердің қақтығысына алып келді. Руставели атындағы кең алаңнан бастап, ертеректегі Ортағасырдағы ауданының сақталған тар көшелерінен қаланың тарихын оның сәулет өнері арқылы тануға болады.
Қаланың тұрғылықты халқы әр алуан, тарихи Тбилиси әр түрлі ұлттар мен мәдениеттің, діннің және этникалық топтардың мекені болып табылады.Тбилисидің басым тұрғындары православ, келушілері болғанымен, ежелгі ауданында шіркеуінен бірнеше жүз метрлік қашықтықта , шіркеулер, мешіттер бір-бірімен қатар салынған.
Тбилисиде бір халықаралық әуежай орналасқан. Әулие Үштік Кафедральді Соборы, Сиони, Метехи, Нарикала Кафедральді Соборы, Гүржістан парламентінің ғимараты, Руставели алаңы, Анчисхати, Мтацминда (Әулие тау)Тбилис операсы, Кашвети, Әлем Көпірі шіркеуі Тбилисидің ерекше туристік бағыттары болып саналады.
Атауы
1936 жылға дейін қала орыс тілінде Тифлис, ал грузин тілінде ტფილისი ([Тпилиси] (бұрынғы грузин атауы). Өзінің атауын ол жылы серный қайнарларының болуынан алды(грузин тілінен аударғанда, «тбили» ( «тпили») , яғни, «жылы»).
Физико-географиялық сипаттамасы
Географиялық жағдайы
Тбилиси Кур өзенінің аңғарында тау алдиына іргелес 30 км созылып жатқан тар алапта орналасқан Тбилисс шұңқырында орналасқан.
Климаты
Ұзақ ыстық жазымен, қысқа жылы көктемімен және жұмсақ қысымен жұмсақ-континентальді климат боп келеді.
- Жылдық орта есеппен алынған температура — +12,9 °C
- Жылдық орта есеппен алынған желдің жылдамдығы — 1,5 м/с
- Жылдық орта есеппен алынған ауа ылғалдылығы — 67 %
- Өте жоғары температура: кем дегенде -24,4 ° (1883 жылғы 21 қаңтар); максимум + 42.0 ° (17 шілде 1882 жыл.)
| Тбилиси ауа райы | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Көрсеткіш | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
| Абсолюттық максимум, °C | 19,5 | 22,4 | 28,7 | 34,4 | 35,1 | 40,2 | 42,0 | 40,6 | 37,9 | 33,3 | 27,2 | 22,8 | 42,0 |
| Орташа максимум, °C | 7,7 | 12,9 | 18,9 | 21,9 | 23,1 | 28,1 | 31,2 | 30,9 | 26,4 | 19,8 | 12,8 | 8,4 | 18,9 |
| Орташа температура, °C | 2,3 | 3,1 | 7,2 | 12,7 | 17,2 | 21,7 | 24,9 | 24,7 | 20,2 | 14,2 | 7,9 | 3,7 | 13,3 |
| Орташа минимум, °C | −0,8 | 0,0 | 3,2 | 8,4 | 12,4 | 16,5 | 19,8 | 19,5 | 15,4 | 10,4 | 4,9 | 1,3 | 9,3 |
| Абсолюттық минимум, °C | −24,4 | −14,8 | −12,8 | −3,8 | 1,0 | 6,3 | 9,3 | 8,9 | 8,0 | −6,4 | −7,1 | −20,5 | −24,4 |
| Жауын-шашын нормасы, мм | 18,9 | 34 | 30,3 | 50,5 | 77,6 | 76 | 44,9 | 47,5 | 35,6 | 37,5 | 29,9 | 21 | 495,5 |
| Дерекнама: World Climate, ДМҰ | |||||||||||||
Фауна
фауна қаланың өте алуан төңірегі болып, осындай түлкі, қорқау қасқыр сияқты жануарлар бар. Көптеген рептилиялар мен құстар. Табиғи кешендерді қорғау және биоалуантүрлілікті сақтау үшін аймақта Тбилиси ұлттық паркі ашылды.
Хайуанаттар әлемі
Қала төңірегіндегі хайуанаттар әлемі әралуан, түлкілер, жолақ қорқаулар, шиебөрі, қасқырлар кездеседі. Бауырымен жорғалаушылар мен құстар да көп. Аймақта табиғи кешенді қорғау және сақтау мақсатында Тбилиси ұлттық саябағы құрылды.
Экономикасы
Мәліметтер бойынша Тбилисидегі жұмыссыздар саны тұрғындардың 29,6 % құрайды (2009).
Транспорты
Тбилисиде метрополитен жұмыс істейді.
2006 жылға дейін қалада троллейбус және трамвай жол тораптары қызмет тетті. Тбилиси қаласында Гүржістанның басты әуежайы "Новоалексеевка" халықаралық әуежайы орналасқан.
Тбилиси Гүржістан Темір Жолының аса маңызды теміржол торабы, елдің ірі транспорттық орталығы болып табылады.
Жергілікті танымал тұлғалар
- — кеңестік және грузиндік киноактриса, Грузин ССРінің халық әртісі.
- (1936—1999) — кеңестік, россиялық режиссёр және актёр, РФ-ның өнеріне еңбегі сіңген қайраткер.
- — выдающийся грузинский поэт-романтик. үздік грузин ақын-романтик.
- — Ұлы княз, четвёртый сын Ұлы князь Михаила Николаевич пен Ольга Федорқызының төртінші ұлы , Николай немересі.
- (1853—1926) — орыс қолбасшысы, атты әскер генералы.
- — граф, ресей мемлекеттік қайраткері, Ресей қаржысының министрі (1892—1903), министрлер комитетінің төрағасы, Ресей империясы министрлер кеңесінің төрағасы (1905—1906).
- (1962) — кеңес, грузин және ресей әншісі, актриса, сазгер.
- — тарихшы, академик АН СССРКСРО ғылым академиясының академигі, Тбилиси мемлекеттік университетінің негізін қалаушы.
- — кеңес және грузин эстрадалық әншісі, киноактёр, сценарист, кинорежиссёр, әндердің ауторы.
- — ресей әскери қолбасшысы, генерал-лейтенант, Порт-Артур қорғанысының батыры.
- — кеңестік танымал футболисі, шабуылшы, КСРО-ға еңбегі сіңген спорт шебері.
- — ғалым, өнертапқыш, ғылым докторы, КСРО мемлекеттік сыйлығының иегері.
- — кеңестік театр режиссёрі и педагог, КСРО , Грузия, Дағыстан халық әртісі, өнертану докторы, КСРО-ның Сахалиндік, Лениндік және мемлекеттік сыйлығының иегері.
- (1934) — суретші, мүсінші, Ресей көркемдік академиясының президенті, Ресей Федерациясы мен Грузияның халық суретшісі.
- — балеттің кеңестік әртісі, балетмейстер, педагог, Сталиндік (1941, 1948, 1951) и Лениндік (1958) сыйлықтың иегері, КСРО халық әртісі.
- (1944) — грузиндік танымал, орыс суретшісі.
- (1937—2008) — кеңестік және грузиндік актриса, Грузин ССРінің халық әртісі (1976), Армян ССРінің халық әртісі (1979).
Топографиялық карталар
- Карта|http://mapk38.narod.ru/map1/ik38078.html K-38-78 Тбилиси. Масштаб: 1:100 000. Состояние местности на 1982 ж. Издание 1983 ж.
- Карта|http://mapk38.narod.ru/map1/ik38090.html K-38-90 Марнеули. Масштаб: 1:100 000. Состояние местности на 1982 ж. Издание 1983 ж.
Дереккөздер
- Тбилиси қаласының мәрінін ресми сайты
- კონსპექტი საქართველოს ისტორიიდან შედგენილი ა. ქუთათელაძისგან. რვეული I. თბილისი, სტამბა წიგნების გამომცემელ ქართველთა ამხანაგობისა, 1900. გვერდი 38.
- მოსე ჯანაშვილი "საქართველოს საქართველოს დედა-ქალაქი ტფილისი". ქუთაისი, ღამბაშიძის სტამბა, 1899. გვერდი 8.
- 2014 General Population Census Results — Total population by regions and ethnicity (ағыл.)
- Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь, М., «Русские словари», 1998, с. 412 — ISBN 5-89216-029-7
- Distribution of population age of 15 and older by economic status and regions in 2009(қолжетпейтін сілтеме) // Geostat.ge
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tbilisi gruz თბილისი ˌtbiˈliːsi akp zhyly kajnar Gruziyanyn astanasy zhәne iri kalasy ozeninin bojynda ornalaskan Tbilisi atauy algashky ret IV gasyrda ajtylady onyn pajda boluyn gruz ტფილისი Tpilisi tbili zhyly kalada zhyly kүkirt kajnarynyn pajda boluymen bajlanystyrady 1936 zhylga dejin orys tilinde grek әdebietinen engen Tiflis atauyn koldanyp keldi 1936 zhyldyn 20 tamyzynan bastap resmi tүrde ataudyk ulttyk ajtyluyna zhakyn bolatyn Tbilisi dep atau kabyldandy ҚalaTbilisigruz თბილისიTu EltanbasyӘkimshiligiEl Gruziya GruziyaStatusyAstanaMerTarihy men geografiyasyKoordinattary41 43 00 s e 44 48 00 sh b 41 71667 s e 44 80000 sh b 41 71667 44 80000 G O Ya Koordinattar 41 43 00 s e 44 48 00 sh b 41 71667 s e 44 80000 sh b 41 71667 44 80000 G O Ya Қurylgan uakyty455Algashky derek379 zhylBuryngy ataulary1936 zhylga dejin TiflisZher aumagy720 km Ortalygynyn biiktigi100 mUakyt beldeuiTurgyndaryTurgyny1 083 800 adam 2017 Tygyzdygy1533 adam km Aglomeraciya1 158 677Ұlttyk kuramygruzinder 89 9 armyandar 4 8 әzirbajzhandar 1 4 orystar 1 2 kүrt ezidter 1 0 osetinder 0 4 EtnohoronimTbilisiterResmi tiligruzinSandyk identifikatorlaryTelefon kody 995 32Poshta indeksi0100 0199Avtomobil kodyGEOBaskalaryNagradytbilisi gov ge agyl TbilisiTbilisi shekarasyOrtakkordagy sanaty Tbilisi Қala 726 km aumakty kurajdy zhәne onda 108 24 00 turgyn omir sүredi B z V gasyrda Iberiya patshasy negizin kalagan zhәne astana bolgan Tbilisi Gүrzhistannyn manyzdy ondiristik әleumettik mәdeni ortalygy bolyp tabylady Қala sol siyakty galamdyk energetikalyk zhәne sauda sattyk zhobalardyn tranzittik ortalygy bolyp tabylady Europa men Aziyanyn kiylysynda strategiyalyk ornalasu Tbilisidi birneshe mәrte Kavkazdagy әr aluan kүshterdin kaktygysyna alyp keldi Rustaveli atyndagy ken alannan bastap erterektegi Ortagasyrdagy audanynyn saktalgan tar koshelerinen kalanyn tarihyn onyn sәulet oneri arkyly tanuga bolady Қalanyn turgylykty halky әr aluan tarihi Tbilisi әr tүrli ulttar men mәdeniettin dinnin zhәne etnikalyk toptardyn mekeni bolyp tabylady Tbilisidin basym turgyndary pravoslav kelushileri bolganymen ezhelgi audanynda shirkeuinen birneshe zhүz metrlik kashyktykta shirkeuler meshitter bir birimen katar salyngan Tbiliside bir halykaralyk әuezhaj ornalaskan Әulie Үshtik Kafedraldi Sobory Sioni Metehi Narikala Kafedraldi Sobory Gүrzhistan parlamentinin gimaraty Rustaveli alany Anchishati Mtacminda Әulie tau Tbilis operasy Kashveti Әlem Kopiri shirkeui Tbilisidin erekshe turistik bagyttary bolyp sanalady Atauy1936 zhylga dejin kala orys tilinde Tiflis al gruzin tilinde ტფილისი Tpilisi buryngy gruzin atauy Өzinin atauyn ol zhyly sernyj kajnarlarynyn boluynan aldy gruzin tilinen audarganda tbili tpili yagni zhyly Fiziko geografiyalyk sipattamasyGeografiyalyk zhagdajy Tbilisi Kur ozeninin angarynda tau aldiyna irgeles 30 km sozylyp zhatkan tar alapta ornalaskan Tbiliss shunkyrynda ornalaskan Klimaty Tbilisidin eski oralymy Ұzak ystyk zhazymen kyska zhyly koktemimen zhәne zhumsak kysymen zhumsak kontinentaldi klimat bop keledi Zhyldyk orta eseppen alyngan temperatura 12 9 C Zhyldyk orta eseppen alyngan zheldin zhyldamdygy 1 5 m s Zhyldyk orta eseppen alyngan aua ylgaldylygy 67 Өte zhogary temperatura kem degende 24 4 1883 zhylgy 21 kantar maksimum 42 0 17 shilde 1882 zhyl Tbilisi aua rajyKorsetkish Қan Akp Nau Sәu Mam Mau Shil Tam Қyr Қaz Қar Zhel ZhylAbsolyuttyk maksimum C 19 5 22 4 28 7 34 4 35 1 40 2 42 0 40 6 37 9 33 3 27 2 22 8 42 0Ortasha maksimum C 7 7 12 9 18 9 21 9 23 1 28 1 31 2 30 9 26 4 19 8 12 8 8 4 18 9Ortasha temperatura C 2 3 3 1 7 2 12 7 17 2 21 7 24 9 24 7 20 2 14 2 7 9 3 7 13 3Ortasha minimum C 0 8 0 0 3 2 8 4 12 4 16 5 19 8 19 5 15 4 10 4 4 9 1 3 9 3Absolyuttyk minimum C 24 4 14 8 12 8 3 8 1 0 6 3 9 3 8 9 8 0 6 4 7 1 20 5 24 4Zhauyn shashyn normasy mm 18 9 34 30 3 50 5 77 6 76 44 9 47 5 35 6 37 5 29 9 21 495 5Dereknama World Climate DMҰFauna fauna kalanyn ote aluan toniregi bolyp osyndaj tүlki korkau kaskyr siyakty zhanuarlar bar Koptegen reptiliyalar men kustar Tabigi keshenderdi korgau zhәne bioaluantүrlilikti saktau үshin ajmakta Tbilisi ulttyk parki ashyldy Hajuanattar әlemi Қala toniregindegi hajuanattar әlemi әraluan tүlkiler zholak korkaular shiebori kaskyrlar kezdesedi Bauyrymen zhorgalaushylar men kustar da kop Ajmakta tabigi keshendi korgau zhәne saktau maksatynda Tbilisi ulttyk sayabagy kuryldy EkonomikasyMәlimetter bojynsha Tbilisidegi zhumyssyzdar sany turgyndardyn 29 6 kurajdy 2009 TransportyTbiliside metropoliten zhumys istejdi 2006 zhylga dejin kalada trollejbus zhәne tramvaj zhol toraptary kyzmet tetti Tbilisi kalasynda Gүrzhistannyn basty әuezhajy Novoalekseevka halykaralyk әuezhajy ornalaskan Tbilisi Gүrzhistan Temir Zholynyn asa manyzdy temirzhol toraby eldin iri transporttyk ortalygy bolyp tabylady Zhergilikti tanymal tulgalar kenestik zhәne gruzindik kinoaktrisa Gruzin SSRinin halyk әrtisi 1936 1999 kenestik rossiyalyk rezhissyor zhәne aktyor RF nyn onerine enbegi singen kajratker vydayushijsya gruzinskij poet romantik үzdik gruzin akyn romantik Ұly knyaz chetvyortyj syn Ұly knyaz Mihaila Nikolaevich pen Olga Fedorkyzynyn tortinshi uly Nikolaj nemeresi 1853 1926 orys kolbasshysy atty әsker generaly graf resej memlekettik kajratkeri Resej karzhysynyn ministri 1892 1903 ministrler komitetinin toragasy Resej imperiyasy ministrler kenesinin toragasy 1905 1906 1962 kenes gruzin zhәne resej әnshisi aktrisa sazger tarihshy akademik AN SSSRKSRO gylym akademiyasynyn akademigi Tbilisi memlekettik universitetinin negizin kalaushy kenes zhәne gruzin estradalyk әnshisi kinoaktyor scenarist kinorezhissyor әnderdin autory resej әskeri kolbasshysy general lejtenant Port Artur korganysynyn batyry kenestik tanymal futbolisi shabuylshy KSRO ga enbegi singen sport sheberi galym onertapkysh gylym doktory KSRO memlekettik syjlygynyn iegeri kenestik teatr rezhissyori i pedagog KSRO Gruziya Dagystan halyk әrtisi onertanu doktory KSRO nyn Sahalindik Lenindik zhәne memlekettik syjlygynyn iegeri 1934 suretshi mүsinshi Resej korkemdik akademiyasynyn prezidenti Resej Federaciyasy men Gruziyanyn halyk suretshisi balettin kenestik әrtisi baletmejster pedagog Stalindik 1941 1948 1951 i Lenindik 1958 syjlyktyn iegeri KSRO halyk әrtisi 1944 gruzindik tanymal orys suretshisi 1937 2008 kenestik zhәne gruzindik aktrisa Gruzin SSRinin halyk әrtisi 1976 Armyan SSRinin halyk әrtisi 1979 Topografiyalyk kartalarKarta http mapk38 narod ru map1 ik38078 html K 38 78 Tbilisi Masshtab 1 100 000 Sostoyanie mestnosti na 1982 zh Izdanie 1983 zh Karta http mapk38 narod ru map1 ik38090 html K 38 90 Marneuli Masshtab 1 100 000 Sostoyanie mestnosti na 1982 zh Izdanie 1983 zh DerekkozderTbilisi kalasynyn mәrinin resmi sajty კონსპექტი საქართველოს ისტორიიდან შედგენილი ა ქუთათელაძისგან რვეული I თბილისი სტამბა წიგნების გამომცემელ ქართველთა ამხანაგობისა 1900 გვერდი 38 მოსე ჯანაშვილი საქართველოს საქართველოს დედა ქალაქი ტფილისი ქუთაისი ღამბაშიძის სტამბა 1899 გვერდი 8 2014 General Population Census Results Total population by regions and ethnicity agyl Pospelov E M Geograficheskie nazvaniya mira Toponimicheskij slovar M Russkie slovari 1998 s 412 ISBN 5 89216 029 7 Distribution of population age of 15 and older by economic status and regions in 2009 kolzhetpejtin silteme Geostat ge