Соңғы көш (роман)

Соңғы көш. (роман-дилогия) Көрнекті қаламгер, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Қабдеш Жұмаділовтің Шығыс Түркістан қазақтарының өмірінен жазылған «Соңғы көш» (1974-1981) роман-дилогиясы оқырман жұртшылыққа кеңінен танымал.

Қысқаша мазмұны. Бірінші кітап

Қ. Жұмадiлов – Шығыс Түркістан халқының романдағы қамтылған кезеңдегi тартқан жәбiр-жапасы роман желiсiнде халық трагедиясы суреттеледі. Шығыс Түркiстан республикасы кетiп, Қытайдағы жаңа өкiмет армиясының Тарбағатай аймағына кiруiнен бастайды да, алпысыншы жылдардағы ел басына төнген зобалаңмен аяқтайды. Қанағат ауылы – жазушының өз ауылы, ақын жiгiт Естай жазушының өз прототипi болса, басқа да Шығыс Түркiстан республикасын көзiмен көрген, оның азаттығы жолында күрескен тағдырлас тiрi куәлар – өзiнiң күнделiктi көрiп жүрген араласқан адамдары.

« Соңғы көш» роман-дилогиясындағы образдар жүйесі

• Естай-басты кейіпкер, Қанағат бидің ұлы
• Қанағат би-Естайдың әкесі, әділ би, мектеп салдырды, әкесі мешіт салған.
• Балжан бәйбіше-Естайдың анасы, елуге еркін іліне қоймаған, сұңғақ бойлы, нұр жүзді, сабырлы адам.
• Нұрғазы- Қанағат бидің інісі, қырыққа келгенше сақал қоймаған, бет аузы жып-жылмағай
• Ұзақ-Қанағаттың немере әпкесін алған, кәрі жезде
• Әбілғазы-Жұмықтоғастың жүзбегі, сөзге жүйрік, заңшыл
• Жақып ақсақал-сексенге таяп қалған,Қараменденің үлкені,еті қайтпаған, үйелмендей толық кісі. аппақ сақалы белуарына түскенқалың бурыл қасы көзін жауып тұратын, шойындай қара шал
• Әкпар-жасы қырықтың ішін аралап кетсе де, бет аузына қылтанақ шықпаған қара сұр, көсе жігіт.
• Шөншік- саудагер, мұртты, дүрдиген ерінді
• Лан-ке-майор, Шыңжаңдағы Гомидаң армиясының бұрынғы әскері,Шығыс Түркістандағы ішкі істерді жүргізетін Саяси басқарманың бастығы
• Дүрия- Естай ұнатқан қыз, Нұғыман байдың сұлу қызы
• Жасыбай-Аймақтың бұрынғы уәлиі, соңғы бай.
• Жолбарыс- Естайдың жолдасы, жауырыны қақпақтай, қол аяғы шомбал,білегінің бұлшық еті саптаяқтай бөлек жатыр, қайратты ұзын шашы таспадай таралып, желкесіне құлаған.Шегір көзді,төртбақ сары жігіт,туыс жұрағаттан жұрдай жалқы жігіт.

Романдағы елді мекен,жер-cу атаулары

Тарбағатай тауы, Майлы жайыр тауы, Орқашар биіктері, Арқарлы жазығы,Еміл өзені,Шәуешек, Шығыс Түркістан атауын жойып Шыңжаң "жаңа өлке" деп атаған, қазақтар "жамбыл" атаған Қытай қорғаны,Үрімжі,Қытай, Құлжа, Түркстан,Нұра

Роман-дилогиядағы тарихи оқиғалар

Соңғы көш» роман-дилогиясының негiзгi арқауы Ресей империясы Қазақстанды толық жаулап алғаннан кейiн (1731-1868), ата мекенiнен бiртiндеп қуыла бастаған қандастарымыздың ұзақ жылғы ауыр тағдыры, әсiресе XX ғасырдың басынан басталатын 16, 20, 32, 37 жылдардағы тұрмыс тауқыметi, аштық азабы т.б. тарихи ахуал;1950-1980 жылдары ҚХР-да ғана нақты-тарихи мазмұнда туындаған саяси науқандардың зардаптары; 1962 жылы жиырма күн iшiнде екi жүз мың адам бiр демде өте шыққан ұлы көш, шетелдегi қазақтар өмiрiнен жазылған Қ.Жұмадiловтiң «Соңғы көш» романында тарихи шындық суреттелді.

Роман-дилогиядағы мақал-мәтелдер, қанатты сөздер

• Есігіңнің алдында төбе болса, ерттеулі тұрған атпен тең.
• Итті иесімен қинасын.
• Жақсыдан шарапат, жаманнан кесепат.
• Қарынымның ашқанына жыламаймын, қадірімнің кеткеніне жылаймын.
• Байсалды айғыр ат жақтайды, қу бас айғыр құлынын талайды.
• Екі түйе сүйкенсе, ортасында шыбын өледі.
• Бас жарылса бөрік ішінде
• Ағайынның аты озғанша, ауылдастың тайы озсын.
• Бассыз үйдің иті ырылдақ
• Балта көтергенше дөңбек жал табады.
• Әке малы балаға мал болмайды.
• Жаманға билік берсеңіз, ардақ тұтар асылды табанға салып илейді.
• Шындық сынбайды, иіледі.
• Жақсының кегі жібек орамал кепкенше
• Тез қасында қисық ағаш жатпас.
• Балықтың тілін бақа білер.
• Дұшпанымыздың дұшпаны- біздің досымыз
• Бала соққан кездіктің басы жарық.
• Қартайғанда кәрі боз жорға шықты.

Дереккөздер

http://asyl-bilim.kz/load/p_nder/aza_debieti/abdesh_zh_madilov/10-1-0-202

1. Мұқаш Қожахметұлы. Дәуіріміздің дарабоз жазушысы(қолжетпейтін сілтеме)
2. Зарлы шындық жыршысы Мұрағатталған 14 шілденің 2014 жылы.
3. Қабдеш Жұмаділов. Басынан қаратаудың көш келедi Мұрағатталған 14 шілденің 2014 жылы.