Хосе Хулиан Марти-и-Перес (исп. José Julián Martí y Pérez, 28 қаңтар 1853 — 19 мамыр 1895) — Кубалық ақын, жазушы, публицист, аудармашы, философ және революционер, Кубаның Испаниядан азаттық қозғалысының жетекшісі. Отанында ол ұлттық қаһарман болып саналады, «Тәуелсіздік елшісі» деген лақап атқа ие. Әдеби ортада модернизмнің атасы ретінде танымал.
Өмірбаяны
Хосе Марти, Валенсиядан Мариано Мартидің және Тенерифеден (Канар аралдары) Леонор Перес Кабрера отбасының ұлы, 1853 жылы 28 қаңтарда Гаванада дүниеге келген. Марти төрт жасында отбасы Валенсияға көшті, бірақ екі жылдан кейін Кубаға оралды, ол Санта-Клара ауданындағы мектепте алғашқы білімін алды.
1865 жылы Хосе «Сан-Пабло» мектебіне оқуға түсті, оның директоры, Рафаэль Мария де Мендиве, Кубаның реформалары мен тәуелсіздігінің жақтаушысы, оның саяси философиясының қалыптасуына үлкен әсер етті. Авраам Линкольнді өлтіру туралы жаңалықтардан білген Хосе және басқа шәкірттер АҚШ президентінің құлдықты жоюдағы сіңірген еңбегін құрметтеу үшін аза тұтты.
15 жасында Хосе Марти өзінің бірнеше өлеңдерін жариялады, ал 16 жасында «La patria libre» («Еркін Отан») халықтық-патриоттық газетін құрды.
1868 жылы Кубада басталған революциялық көтеріліс кезінде (он жылдық соғыс деп аталатын — Кубаның Испаниядан тәуелсіздігі үшін соғысқан үшеуінің біріншісі) ол көтерілісшілерге ашық жанашырлық танытты, содан кейін директор Мендиве қамауға алынып, 1869 жылы 21 қазанда сотқа тартылды. 1870 жылы 4 наурызда Марти «Сан-Ласаро» карьерлерінде алты айға ауыр жұмысқа сотталды, Пинос тұтқындар аралында біраз уақыт өткізді.
1871 жылы 15 қаңтарда Испанияға жер аударылды. Онда ол репетиторлықпен өмір сүріп, білімі мен әдеби жұмысын жалғастырды, Мадрид университетінде оқыған әдебиет, құқық және философия ғылымдарының дәрежесін алды, сонымен қатар саяси қызметпен байланысын үзбеді (Мадридте алғаш рет балконынан Кубаның туы ілінді).
Мартидтің алғашқы публицистикалық брошюрасы — «Кубадағы саяси түрме» — ауыр түрме тұтқындары туралы дәл Мадридте жарияланып, Кортес депутаттарына жіберілді. 1873 жылы алғашқы Испания Республикасының жариялануына оның тағы бір «Куба революциясы алдында Испания Республикасы» брошюрасы арналды.
1874 жылы Марти Сарагоса университетінде өнер магистрі және заңгер дәрежесін (азаматтық және канондық құқық лицензиясы) алды, содан кейін Испаниядан кетті. Ол келесі бірнеше жылды Францияда, Мексикада, Гватемалада және Венесуэлада өткізді. 1875 жылы Мексика Үкіметінің «Revista Universal» («Жалпыға шолу») журналында ақпарат бөлімін басқарды.
1877 жылы қаңтарда Хосе Марти Мексикадағы әскери төңкеріске байланысты (өзінің бөліктерінен — Джулиан Перес) Кубаға оралды, бірақ 48 күннен кейін Гватемалаға көшуге мәжбүр болды, онда ол жергілікті Астананың орталық мектебінде философия тарихы мен Батыс Еуропа әдебиетінен сабақ берді.
1878 жылы 31 тамызда Мексикада әйелі болған жерлесі Кармен Сайяс Басан и Идальгомен бірге Кубаға қайта оралып, адвокаттық қызметтен бас тартты, Гуанабакоа лицейінің әдебиет бөлімінің хатшысы болып жұмысқа орналасты және Испанияның отаршыл әкімшілігіне қарсы көтеріліс дайындауға қатысты, ол үшін 1879 жылы 25 қыркүйекте Испанияға тағы да жер аударылды.
1880-1895 жылдары ол АҚШ-та болды (1881 жылы Венесуэлаға қоныс аударған кезеңді қоспағанда, ол екі елордалық колледжде сабақ берді және өзінің «la revista Venesolana» басылымының екі нөмірін шығарды, бұл жергілікті диктатор Антонио Гузман Бланконың ашуын туғызды, бұл Мартиді Нью-Йоркке оралуға мәжбүр етті), онда ол Латын Америкасының корреспонденті болды. Газеттер, мақалалар, кітаптар жазды және оқытушылық қызметпен айналысты.
Генерал Каликсто Гарсия Кубаға кеткеннен кейін Нью-Йорктегі революциялық Куба комитетінің президенті болып сайланды. Кубада жаңа көтеріліс дайындау бойынша белсенді қызметті бастады. 1882 жылы шілдеде генерал Максимо Гомес пен Антонио Масеоға Отан бостандығы үшін күресті жалғастыруға шақырған хаттар жіберді.
Әр түрлі эмигрант ұйымдарының ішінен Марти Кубада 1895 жылы 24 ақпанда басталған ұлт-азаттық көтерілісті ұйымдастыруда шешуші рөл атқарған әртүрлі әлеуметтік топтардың өкілдерін біріктірген Куба революциялық партиясын (КРП, 1892) құрды. КРП-ның орталық баспа органы Марти негізін қалаған «Pátria» («Отан») газеті болды. «Революцияның елшісі» деп танылған патриот және интернационалист Хосе Мартидің беделі көтерілісші Куба халқының бірігуіне ықпал етті, ол «Тәуелсіздік соғысында Әли бүкіл халықтың сұраныстары мен талаптарын қанағаттандыратын мемлекеттік құрылымның формаларын табуы керек» болды.
1895 жылы 25 Наурызда КРП жетекшісі Хосе Марти және көтерілісшілер күштерінің қолбасшысы генерал Максимо Гомес Монте-Кристи ауылында (Доминикан республикасы) Кубаның тәуелсіздігі, бүкіл халықтың құқықтары мен бостандықтары үшін күресті негіздейтін және олардың отанында және басқа елдерде жарияланған бірлескен «Монте-Кристи Манифестіне» қол қойды. Онда ол тәуелсіздікке қол жеткізу үшін Куба қандай саясат жүргізуі керек екенін атап өтті:
- Негрлер соғысына қатысу жеңіс үшін өте маңызды;
- Кубаның күшеюіне қарсы емес испандықтар зардап шекпеуі керек;
- Жеке ауылдық жерлер бүлінбеуі немесе тоналмауы керек;
- Революцияның басты міндеті-Кубаға жаңа экономикалық өмір әкелу.
1895 жылы сәуірде Марти көтеріліске тікелей қатысу үшін Кубаға оралды, Ориенте провинциясындағы партизандардың шағын тобымен қонды. 15 Сәуірде Хосе Мартиге азаттық армиясының генерал-майоры атағы берілді, ал бір айдан кейін, 19 мамырда ол Контрамаэстре мен Кауто өзендерінің түйіскен жеріне жақын дос Риостағы испан әскерлерімен шайқаста қаза тапты. Оның денесі испандықтардың қолына түсті, олар оны жерледі, бірақ содан кейін эксгумацияланды.
Хосе Марти көзі тірісінде испан билігіне ғана емес, АҚШ-тың Кубаға экспансионизм қаупіне де қарсы болды; оның қорқынышы ол қайтыс болғаннан кейін аралды 1898 жылы американдық күштер басып алған кезде ақталды.
Қазіргі Кубада Хосе Марти Куба революциясының бастаушысы ретінде қарастырылады. Монкада казармасына шабуыл қарсаңында, 1953 жылы 25 шілдеде Фидель Кастро жолдастарына: «Егер біз ертең жеңсек, Марти армандаған нәрсе жақын арада орындалады, егер біз Жеңіліп қалсақ, туын көтеріп, Отан үшін өлуге дайын жаңа адамдар шығады», — деді.
Ресейге қызығушылығы
Хосе Марти Ресейдегі Орыс мәдениеті мен әлеуметтік оқиғаларға қызығушылық танытты, ол туралы жазған А. С. Пушкиннің поэзиясын зерттеді:
Пушкин шынымен де Ресейдің ақыны, бұл мақтан тұтатын және Белгісіз Ел оны оятқан халықты шынымен де халыққа айналдырды.
1888 жылы Нью-Йоркте өткен Василий Верещагин шығармаларының алғашқы көрмесі туралы мақалада ол Ресей халқының өзіндік поэтикалық бейнесін жасады:
Орыс халқы өзімен бірге жаңаруды алып жүр. Патриархалдық, бала сияқты аңғал, рухы жоғары, ол қан шығаратын тас, содан кейін тас тырнақтары бар қанатты тіршілік иесі. Ол қалай сүюді біледі және қалай өлуді біледі орыс тілінде жарықтық пен құмарлық, ашуланшақтық пен неганың сыбыры, рухани ашықтық пен күш бар.
Естелік
- Хосе Марти пионер ұйымы (Куба).
- 1925 жылы Гаванада Хосе Марти үй мұражайы ашылды.
- «Хосе Марти» қоғамдық-саяси және көркем әдебиет баспасы (Куба) — 1984 жылы қаңтарда құрылған.
- 1951 жылы 30 Маусымда (президент Карлос Прионың кезінде) Санта-Ифигения зиратында (Сантьяго-Де-Куба) Хосе Марти кесенесі салтанатты түрде ашылды. Әр жарты сағат сайын оның етегінде құрметті қарауыл өзгереді.
- 1953 жылы Кубада «Хосе Мартидің туғанына 100 жыл» деген жазуы бар 1 песо мерейтойлық монета айналымға шығарылды.
- 1962 жылы Мәскеуде Спиридоновка көшесі, 28-де мүсінші П.Е. Шапироның Хосе Марти ескерткіші орнатылды.
- 2015 жылғы 22 наурызда Ресейдегі Куба Республикасының Елшілігі сыйға тартқан Хосе Мартидің бюсті «Этномир» Калуга этнографиялық парк-мұражайында орнатылды.
- Хосе Марти дәстүрлі түрде 1 купюрадағы барлық ақша реформаларында бейнеленген Кубалық песо режимі болғанына қарамастан американдық Батиста немесе коммунистік Фидель Кастро.
- Куба Конституциясында Хосе Мартидің идеялары марксистік-лениндік философиямен қатар мемлекеттің жетекші идеологиялық негізі ретінде бекітілген.
- Меркурийдегі кратер Хосе Мартидің құрметіне аталған.
- Марти 1973 жылы Венгрияның пошта маркасында бейнеленген.
- 2013 жылы № 91 Минск орта мектебіне Хосе Марти есімі берілді.
Мартидің шығармаларын орыс тіліне Леонид Мартынов, Валерий Сергеевич Столбов, Овадий Савич, Инна Юрьевна Тынянова, Беларусь тіліне — Микола Метлицкий, украин тіліне — Дмитрий Павличко, словак тіліне — Руфус Милан аударды.
- Киевте Хосе Мартидің бюсті Украинадағы Куба елшілігінің аумағында және кенасса ғимаратындағы ескерткіш тақта орналасқан.
- 2017 жылдың 3 шілдесінде Сантьяго-де-Чили орталығында Хосе Марти ескерткіші ашылды.
- 1927 жылдан 1954 жылға дейін Хосе Мартидің есімімен Иваново — Қазіргі палехская көшесі аталды.
- «Хосе Марти» есімін Латвия теңіз пароходының танкері алып жүрді.
Дереккөздер
- https://www.britannica.com/biography/Jose-Julian-Marti
- https://www.isfdb.org/cgi-bin/ea.cgi?22661
- Григулевич И. Р. Хосе Марти — М.: Наука, 1979, 288 с.
- Марти Х. Избранное. Стихотворения, статьи, очерки — М.: Худ. лит., 1974, 384 с.
- Слёзкин Л. Ю. История кубинской республики — М.: Наука, 1966, 468 с., — сс. 25-26, 307
- Слёзкин Л. Ю. История кубинской республики — М.: Наука, 1966, 468 с., — сс. 25-26, 307
- http://interaffairs.ru/read.php?item=9102
- Куба // Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, 1985 (вып. 29). М., «Советская энциклопедия», 1985. стр.280-282
- http://www.moskvichi.name/questions_and_answers/06.php
- http://www.regnum.ru/news/cultura/1907553.html
- http://russian.people.com.cn/31521/6346727.html Мұрағатталған 2 сәуірдің 2015 жылы.
- http://www.belta.by/regions/view/minskoj-srednej-shkole-91-prisvoeno-imja-kubinskogo-geroja-hose-marti-66354-2013
- http://cubaua.info/gallery.html?gal_id=2008Vseykrainskaya_konferenciya_solidarnosti_s_Kyboi
- https://regnum.ru/news/2296930.html
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Hose Hulian Marti i Peres isp Jose Julian Marti y Perez 28 kantar 1853 19 mamyr 1895 Kubalyk akyn zhazushy publicist audarmashy filosof zhәne revolyucioner Kubanyn Ispaniyadan azattyk kozgalysynyn zhetekshisi Otanynda ol ulttyk kaһarman bolyp sanalady Tәuelsizdik elshisi degen lakap atka ie Әdebi ortada modernizmnin atasy retinde tanymal Marti Hose HulianӨmirbayanyHose Marti Valensiyadan Mariano Martidin zhәne Tenerifeden Kanar araldary Leonor Peres Kabrera otbasynyn uly 1853 zhyly 28 kantarda Gavanada dүniege kelgen Marti tort zhasynda otbasy Valensiyaga koshti birak eki zhyldan kejin Kubaga oraldy ol Santa Klara audanyndagy mektepte algashky bilimin aldy 1865 zhyly Hose San Pablo mektebine okuga tүsti onyn direktory Rafael Mariya de Mendive Kubanyn reformalary men tәuelsizdiginin zhaktaushysy onyn sayasi filosofiyasynyn kalyptasuyna үlken әser etti Avraam Linkolndi oltiru turaly zhanalyktardan bilgen Hose zhәne baska shәkirtter AҚSh prezidentinin kuldykty zhoyudagy sinirgen enbegin kurmetteu үshin aza tutty 15 zhasynda Hose Marti ozinin birneshe olenderin zhariyalady al 16 zhasynda La patria libre Erkin Otan halyktyk patriottyk gazetin kurdy 1868 zhyly Kubada bastalgan revolyuciyalyk koterilis kezinde on zhyldyk sogys dep atalatyn Kubanyn Ispaniyadan tәuelsizdigi үshin sogyskan үsheuinin birinshisi ol koterilisshilerge ashyk zhanashyrlyk tanytty sodan kejin direktor Mendive kamauga alynyp 1869 zhyly 21 kazanda sotka tartyldy 1870 zhyly 4 nauryzda Marti San Lasaro karerlerinde alty ajga auyr zhumyska sottaldy Pinos tutkyndar aralynda biraz uakyt otkizdi 1871 zhyly 15 kantarda Ispaniyaga zher audaryldy Onda ol repetitorlykpen omir sүrip bilimi men әdebi zhumysyn zhalgastyrdy Madrid universitetinde okygan әdebiet kukyk zhәne filosofiya gylymdarynyn dәrezhesin aldy sonymen katar sayasi kyzmetpen bajlanysyn үzbedi Madridte algash ret balkonynan Kubanyn tuy ilindi Martidtin algashky publicistikalyk broshyurasy Kubadagy sayasi tүrme auyr tүrme tutkyndary turaly dәl Madridte zhariyalanyp Kortes deputattaryna zhiberildi 1873 zhyly algashky Ispaniya Respublikasynyn zhariyalanuyna onyn tagy bir Kuba revolyuciyasy aldynda Ispaniya Respublikasy broshyurasy arnaldy 1874 zhyly Marti Saragosa universitetinde oner magistri zhәne zanger dәrezhesin azamattyk zhәne kanondyk kukyk licenziyasy aldy sodan kejin Ispaniyadan ketti Ol kelesi birneshe zhyldy Franciyada Meksikada Gvatemalada zhәne Venesuelada otkizdi 1875 zhyly Meksika Үkimetinin Revista Universal Zhalpyga sholu zhurnalynda akparat bolimin baskardy 1877 zhyly kantarda Hose Marti Meksikadagy әskeri tonkeriske bajlanysty ozinin bolikterinen Dzhulian Peres Kubaga oraldy birak 48 kүnnen kejin Gvatemalaga koshuge mәzhbүr boldy onda ol zhergilikti Astananyn ortalyk mektebinde filosofiya tarihy men Batys Europa әdebietinen sabak berdi 1878 zhyly 31 tamyzda Meksikada әjeli bolgan zherlesi Karmen Sajyas Basan i Idalgomen birge Kubaga kajta oralyp advokattyk kyzmetten bas tartty Guanabakoa licejinin әdebiet boliminin hatshysy bolyp zhumyska ornalasty zhәne Ispaniyanyn otarshyl әkimshiligine karsy koterilis dajyndauga katysty ol үshin 1879 zhyly 25 kyrkүjekte Ispaniyaga tagy da zher audaryldy 1880 1895 zhyldary ol AҚSh ta boldy 1881 zhyly Venesuelaga konys audargan kezendi kospaganda ol eki elordalyk kolledzhde sabak berdi zhәne ozinin la revista Venesolana basylymynyn eki nomirin shygardy bul zhergilikti diktator Antonio Guzman Blankonyn ashuyn tugyzdy bul Martidi Nyu Jorkke oraluga mәzhbүr etti onda ol Latyn Amerikasynyn korrespondenti boldy Gazetter makalalar kitaptar zhazdy zhәne okytushylyk kyzmetpen ajnalysty General Kaliksto Garsiya Kubaga ketkennen kejin Nyu Jorktegi revolyuciyalyk Kuba komitetinin prezidenti bolyp sajlandy Kubada zhana koterilis dajyndau bojynsha belsendi kyzmetti bastady 1882 zhyly shildede general Maksimo Gomes pen Antonio Maseoga Otan bostandygy үshin kүresti zhalgastyruga shakyrgan hattar zhiberdi Әr tүrli emigrant ujymdarynyn ishinen Marti Kubada 1895 zhyly 24 akpanda bastalgan ult azattyk koterilisti ujymdastyruda sheshushi rol atkargan әrtүrli әleumettik toptardyn okilderin biriktirgen Kuba revolyuciyalyk partiyasyn KRP 1892 kurdy KRP nyn ortalyk baspa organy Marti negizin kalagan Patria Otan gazeti boldy Revolyuciyanyn elshisi dep tanylgan patriot zhәne internacionalist Hose Martidin bedeli koterilisshi Kuba halkynyn biriguine ykpal etti ol Tәuelsizdik sogysynda Әli bүkil halyktyn suranystary men talaptaryn kanagattandyratyn memlekettik kurylymnyn formalaryn tabuy kerek boldy 1895 zhyly 25 Nauryzda KRP zhetekshisi Hose Marti zhәne koterilisshiler kүshterinin kolbasshysy general Maksimo Gomes Monte Kristi auylynda Dominikan respublikasy Kubanyn tәuelsizdigi bүkil halyktyn kukyktary men bostandyktary үshin kүresti negizdejtin zhәne olardyn otanynda zhәne baska elderde zhariyalangan birlesken Monte Kristi Manifestine kol kojdy Onda ol tәuelsizdikke kol zhetkizu үshin Kuba kandaj sayasat zhүrgizui kerek ekenin atap otti Negrler sogysyna katysu zhenis үshin ote manyzdy Kubanyn kүsheyuine karsy emes ispandyktar zardap shekpeui kerek Zheke auyldyk zherler bүlinbeui nemese tonalmauy kerek Revolyuciyanyn basty mindeti Kubaga zhana ekonomikalyk omir әkelu 1895 zhyly sәuirde Marti koteriliske tikelej katysu үshin Kubaga oraldy Oriente provinciyasyndagy partizandardyn shagyn tobymen kondy 15 Sәuirde Hose Martige azattyk armiyasynyn general majory atagy berildi al bir ajdan kejin 19 mamyrda ol Kontramaestre men Kauto ozenderinin tүjisken zherine zhakyn dos Riostagy ispan әskerlerimen shajkasta kaza tapty Onyn denesi ispandyktardyn kolyna tүsti olar ony zherledi birak sodan kejin eksgumaciyalandy Hose Marti kozi tirisinde ispan biligine gana emes AҚSh tyn Kubaga ekspansionizm kaupine de karsy boldy onyn korkynyshy ol kajtys bolgannan kejin araldy 1898 zhyly amerikandyk kүshter basyp algan kezde aktaldy Қazirgi Kubada Hose Marti Kuba revolyuciyasynyn bastaushysy retinde karastyrylady Monkada kazarmasyna shabuyl karsanynda 1953 zhyly 25 shildede Fidel Kastro zholdastaryna Eger biz erten zhensek Marti armandagan nәrse zhakyn arada oryndalady eger biz Zhenilip kalsak tuyn koterip Otan үshin oluge dajyn zhana adamdar shygady dedi Resejge kyzygushylygyHose Marti Resejdegi Orys mәdenieti men әleumettik okigalarga kyzygushylyk tanytty ol turaly zhazgan A S Pushkinnin poeziyasyn zerttedi Pushkin shynymen de Resejdin akyny bul maktan tutatyn zhәne Belgisiz El ony oyatkan halykty shynymen de halykka ajnaldyrdy 1888 zhyly Nyu Jorkte otken Vasilij Vereshagin shygarmalarynyn algashky kormesi turaly makalada ol Resej halkynyn ozindik poetikalyk bejnesin zhasady Orys halky ozimen birge zhanarudy alyp zhүr Patriarhaldyk bala siyakty angal ruhy zhogary ol kan shygaratyn tas sodan kejin tas tyrnaktary bar kanatty tirshilik iesi Ol kalaj sүyudi biledi zhәne kalaj oludi biledi orys tilinde zharyktyk pen kumarlyk ashulanshaktyk pen neganyn sybyry ruhani ashyktyk pen kүsh bar EstelikHose Marti pioner ujymy Kuba 1925 zhyly Gavanada Hose Marti үj murazhajy ashyldy Hose Marti kogamdyk sayasi zhәne korkem әdebiet baspasy Kuba 1984 zhyly kantarda kurylgan 1951 zhyly 30 Mausymda prezident Karlos Prionyn kezinde Santa Ifigeniya ziratynda Santyago De Kuba Hose Marti kesenesi saltanatty tүrde ashyldy Әr zharty sagat sajyn onyn eteginde kurmetti karauyl ozgeredi 1953 zhyly Kubada Hose Martidin tuganyna 100 zhyl degen zhazuy bar 1 peso merejtojlyk moneta ajnalymga shygaryldy 1962 zhyly Mәskeude Spiridonovka koshesi 28 de mүsinshi P E Shapironyn Hose Marti eskertkishi ornatyldy 2015 zhylgy 22 nauryzda Resejdegi Kuba Respublikasynyn Elshiligi syjga tartkan Hose Martidin byusti Etnomir Kaluga etnografiyalyk park murazhajynda ornatyldy Hose Marti dәstүrli tүrde 1 kupyuradagy barlyk aksha reformalarynda bejnelengen Kubalyk peso rezhimi bolganyna karamastan amerikandyk Batista nemese kommunistik Fidel Kastro Kuba Konstituciyasynda Hose Martidin ideyalary marksistik lenindik filosofiyamen katar memlekettin zhetekshi ideologiyalyk negizi retinde bekitilgen Merkurijdegi krater Hose Martidin kurmetine atalgan Marti 1973 zhyly Vengriyanyn poshta markasynda bejnelengen 2013 zhyly 91 Minsk orta mektebine Hose Marti esimi berildi Martidin shygarmalaryn orys tiline Leonid Martynov Valerij Sergeevich Stolbov Ovadij Savich Inna Yurevna Tynyanova Belarus tiline Mikola Metlickij ukrain tiline Dmitrij Pavlichko slovak tiline Rufus Milan audardy Kievte Hose Martidin byusti Ukrainadagy Kuba elshiliginin aumagynda zhәne kenassa gimaratyndagy eskertkish takta ornalaskan 2017 zhyldyn 3 shildesinde Santyago de Chili ortalygynda Hose Marti eskertkishi ashyldy 1927 zhyldan 1954 zhylga dejin Hose Martidin esimimen Ivanovo Қazirgi palehskaya koshesi ataldy Hose Marti esimin Latviya teniz parohodynyn tankeri alyp zhүrdi Derekkozderhttps www britannica com biography Jose Julian Marti https www isfdb org cgi bin ea cgi 22661 Grigulevich I R Hose Marti M Nauka 1979 288 s Marti H Izbrannoe Stihotvoreniya stati ocherki M Hud lit 1974 384 s Slyozkin L Yu Istoriya kubinskoj respubliki M Nauka 1966 468 s ss 25 26 307 Slyozkin L Yu Istoriya kubinskoj respubliki M Nauka 1966 468 s ss 25 26 307 http interaffairs ru read php item 9102 Kuba Ezhegodnik Bolshoj Sovetskoj Enciklopedii 1985 vyp 29 M Sovetskaya enciklopediya 1985 str 280 282 http www moskvichi name questions and answers 06 php http www regnum ru news cultura 1907553 html http russian people com cn 31521 6346727 html Muragattalgan 2 sәuirdin 2015 zhyly http www belta by regions view minskoj srednej shkole 91 prisvoeno imja kubinskogo geroja hose marti 66354 2013 http cubaua info gallery html gal id 2008Vseykrainskaya konferenciya solidarnosti s Kyboi https regnum ru news 2296930 html