Өсімдік бірлестігі немесе Фитоценоз — бірдей жағдайда өсетін және өзінің тіршілігі үшін күресетін өсімдік түрлерінің жиынтығы. Өсімдік бірлестігінің құрамына мүктер, қыналар, микроскопты балдырлар кіреді. Олардың өздеріне тән құрылысы бар және сұрыптау нәтижесінде бір-бірімен және басқа организмдермен бірге белгілі бір жағдайда тіршілік ете алатын түрлерден құралады. Фитоценоз — ашық биология жүйе, яғни, адам мен гетеротрофты жануарларға қажетті органиктік зат өндірілетін биогеоценоздың негізгі бөлігі болып саналады. Фитоценоз зооценоз және бірігіп биоценоз құрады. Фитоценоздың қандай да бір өсімдігі өзіне қажетті ресурстарды (жарық, су, минералды қоректік заттар, т.б.) пайдаланып, тіршілік ортасын өзгертуінің нәтижесінде сыртқы ортаға зат алмасуға қажетті өнімдерді шығарады, топырақта және оның бетінде қурап қалған өсімдік қалдықтары ғана қалады. Бұл қалдықтар ерекше бір микроклиматтың құрылуына ықпал жасайды. Фитоценоз жыл бойына және жыл сайын өзгеріп тұрады.
Бірлестіктегі басым өсімдіктерді доминантты түрлер болып есептеледі. Мысалы, қарағайлы орман, аршалы тоғай, талды жағалау т.с.с.
Аз санды немесе сирек кездесетін өсімдік түрлері де бірлестіктің тұрақтылығында маңызы рөл атқарады. Олар неғұрлым көп болса, соғұрлым бірлестік тұрақты болады. Фитоценоздың алғашқы өнімдер органикалық заттардың негізгі массасын өндіреді. Өсімдік бірлестігінің маңызды белгілері - өсімдіктердің жер үсті және жер асты мүшелерінің бедеуленуі, яғни биіктіктері және тамырларының ұзындығы әр-түрлі болуында.
Орман ішінде өздерінің тіршілік ету қалыптары бір-бірінен өзгеше болып келетін өсімдіктерден құралған бірнеше белдеу кездеседі. Жоғары белдеудегі өсімдіктердің бөрікбасы жарық сүйгіш, ортаңғы белдеудегі өсімдіктер жарықтың аз ғана мөлшерімен қанағаттанатын ұсақ ағаштар мен бұталардан құралады. Төменгі белдеуде көлеңкеге төзімді жартылай бұталар, қырыққұлақтар мен әр - түрлі шөптесін гүлді өсімдіктер болады. Бұлардың түбінде мүктер және саңырауқұлақтар өседі. Сор топырақты жерлерде сабақтары етті болып келетін шөпсораң өседі. Шөлді жердік топырағында әр түрлі өсімдік бірлестіктері қалыптасады.
Эфемерлер - көктемде және жаздың басында жеміс беріп, құрғақшылық кезде тұқымын қалдырып қурайтын бір жылдық өсімдіктер. Эфемероидтар - даму мерзімі қысқа көп жылдық өсімдіктер түрі. Олар жазғы құрғақшылыққа дейін гүлдеп, тұқым береді де, жер бетіндегі бөліктері қурап, топырақта түйнектері немесе пиязшықтары қалады. Белгілі бір жерде өсетін өсімдіктердің түр құрамын флора деп атайды. Өсімдік бірлестігінің алмасуына адамның іс-әрекеті үлкен әсер етеді. Мысалы, ағаштарды кесіп құртыуынан немесе орманның өртенуінен ормандағы ағаш тұқымдары ауысады. Егер орманның жоғары белдеуінің ағаштарын кессе, күн сәулесінің түсуі өзгергендіктен, орман бірлестігіндегі өсімдіктер жаңа бір бірлестікпен алмасады.
Фитоценоздың өзгеруі периодты және периодсыз түрде болады, яғни әр-түрлі жылдарда ылғалдың бірдей түспеуіне, жануарлар санының өзгеріп отыруына байланысты болады.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Өsimdik birlestigi nemese Fitocenoz birdej zhagdajda osetin zhәne ozinin tirshiligi үshin kүresetin osimdik tүrlerinin zhiyntygy Өsimdik birlestiginin kuramyna mүkter kynalar mikroskopty baldyrlar kiredi Olardyn ozderine tәn kurylysy bar zhәne suryptau nәtizhesinde bir birimen zhәne baska organizmdermen birge belgili bir zhagdajda tirshilik ete alatyn tүrlerden kuralady Fitocenoz ashyk biologiya zhүje yagni adam men geterotrofty zhanuarlarga kazhetti organiktik zat ondiriletin biogeocenozdyn negizgi boligi bolyp sanalady Fitocenoz zoocenoz zhәne birigip biocenoz kurady Fitocenozdyn kandaj da bir osimdigi ozine kazhetti resurstardy zharyk su mineraldy korektik zattar t b pajdalanyp tirshilik ortasyn ozgertuinin nәtizhesinde syrtky ortaga zat almasuga kazhetti onimderdi shygarady topyrakta zhәne onyn betinde kurap kalgan osimdik kaldyktary gana kalady Bul kaldyktar erekshe bir mikroklimattyn kuryluyna ykpal zhasajdy Fitocenoz zhyl bojyna zhәne zhyl sajyn ozgerip turady Өsimdik birlestigi Birlestiktegi basym osimdikterdi dominantty tүrler bolyp esepteledi Mysaly karagajly orman arshaly togaj taldy zhagalau t s s Az sandy nemese sirek kezdesetin osimdik tүrleri de birlestiktin turaktylygynda manyzy rol atkarady Olar negurlym kop bolsa sogurlym birlestik turakty bolady Fitocenozdyn algashky onimder organikalyk zattardyn negizgi massasyn ondiredi Өsimdik birlestiginin manyzdy belgileri osimdikterdin zher үsti zhәne zher asty mүshelerinin bedeulenui yagni biiktikteri zhәne tamyrlarynyn uzyndygy әr tүrli boluynda Өrtten kejingi orman alkaby Orman ishinde ozderinin tirshilik etu kalyptary bir birinen ozgeshe bolyp keletin osimdikterden kuralgan birneshe beldeu kezdesedi Zhogary beldeudegi osimdikterdin borikbasy zharyk sүjgish ortangy beldeudegi osimdikter zharyktyn az gana molsherimen kanagattanatyn usak agashtar men butalardan kuralady Tomengi beldeude kolenkege tozimdi zhartylaj butalar kyrykkulaktar men әr tүrli shoptesin gүldi osimdikter bolady Bulardyn tүbinde mүkter zhәne sanyraukulaktar osedi Sor topyrakty zherlerde sabaktary etti bolyp keletin shopsoran osedi Sholdi zherdik topyragynda әr tүrli osimdik birlestikteri kalyptasady Efemerler koktemde zhәne zhazdyn basynda zhemis berip kurgakshylyk kezde tukymyn kaldyryp kurajtyn bir zhyldyk osimdikter Efemeroidtar damu merzimi kyska kop zhyldyk osimdikter tүri Olar zhazgy kurgakshylykka dejin gүldep tukym beredi de zher betindegi bolikteri kurap topyrakta tүjnekteri nemese piyazshyktary kalady Belgili bir zherde osetin osimdikterdin tүr kuramyn flora dep atajdy Өsimdik birlestiginin almasuyna adamnyn is әreketi үlken әser etedi Mysaly agashtardy kesip kurtyuynan nemese ormannyn ortenuinen ormandagy agash tukymdary auysady Eger ormannyn zhogary beldeuinin agashtaryn kesse kүn sәulesinin tүsui ozgergendikten orman birlestigindegi osimdikter zhana bir birlestikpen almasady Fitocenozdyn ozgerui periodty zhәne periodsyz tүrde bolady yagni әr tүrli zhyldarda ylgaldyn birdej tүspeuine zhanuarlar sanynyn ozgerip otyruyna bajlanysty bolady Derekkozder Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IX tom