Иран жоғарғы көсемі

Иран Жоғарғы көсемі (парсы: رهبر معظم ایران‎, Rahbar-e Moazam-e Irân, оқылуы) кейде Рахбар (رهبر, Rahbar, Көшбасшы), ресми атауы — Жоғары басшылық органы (مقام معظم رهبری, Maqâm Moazam Rahbari) — Иран Ислам Республикасындағы ең жоғарғы саяси және діни лауазым, мемлекет басшысы. , сот жүйесі, және басқа да негізгі үкіметтік ұйымдар, мысалы, және Жоғарғы Көшбасшыға бағынады. сәйкес, Жоғарғы көсем Ислам Республикасының жалпы саясатын (110-бап), заң шығарушы, сот және атқарушы билік тармақтарын қадағалайды (57-бап). Лауазымның қазіргі өмірбақи иесі Әли Хаменеи Ирандағы экономика, қоршаған орта, сыртқы саясат, білім, ұлттық жоспарлау және басқарудың басқа аспектілері бойынша жарлықтар шығарып, соңғы шешімдерді қабылдады. Хаменеи сондай-ақ сайлаудың әділетті өткенін растайды және президент кабинетінің тағайындауларын қызметінен босатып, қалпына келтіре де алады. Жоғарғы көсем заңды түрде «қол сұғылмайтын» болып саналады, ирандықтар оның билігіне күмән келтіргені, не оны қорлағаны үшін үнемі жазаланады.

Иран Жоғарғы көсемі رهبر معظم ایران
Лауазымды иеленуші Әли Хаменеи 4 маусым 1989 жылдан бері
Басқару түрі	Мемлекет басшысы Жоғарғы бас қолбасшы
Ресми резиденциясы	Тегеран
Тағайындалды
Өкілеттігінің мерзімі	өмірбақи
Ізашары
Лауазым пайда болды	3 желтоқсан 1979
Алғашқысы	Рухолла Хомейни
Сайты	leader.ir/en

Бұл лауазымды аятолла Рухолла Хомейни 1979 жылы қатар құрылды және оның иесі бұл қызметте өмірбақи қалады. Бастапқыда конституция Жоғарғы көсемнен Онекілік шиит исламының діни заңдарындағы ең жоғары лауазымды дін қызметкері, болуын талап етті. Алайда 1989 жылы конституцияға түзетулер енгізіліп, Жоғарғы көсемге қойылған шарт әлдеқайда түсірілді. Өз тарихында Иран Ислам Республикасының екі ғана Жоғарғы көсемі болды: 1979 жылдан 1989 жылы қайтыс болғанына дейін бұл лауазымды атқарған Хомейни мен сол жылдан бергі қызметтегісі — Әли Хаменеи.

Тағайындалуы

Жоғарғы көсемді (مجلس خبرگان, Majles-e Khobregan) сайлайды. Бұл кеңес — Жоғарғы көсемді лауазымына тағайындауға да, одан босатуға да құқылы елдегі жалғыз орган.

Міндеттері және өкілеттіктері

Конституция, жарлықтар мен өзге де заңдардың Жоғарғы көсемге берген өкілеттіктері мен міндеттері:

1. кеңесу арқылы Иран Ислам Республикасының жалпы саясатын анықтау;
2. Жүйелер жалпы саясатының дұрыс орындалуын қадағалау;
3. Биліктің үш тармағы арасындағы қайшылықтарды шешу;
4. Ұлттық референдум жариялау;
5. басшылық ету;
6. Соғыс, бейбітшілік және әскер мобилизациясын жариялау;
7. қабылдаған заңдарға вето қою мүмкіндігі;
8. Төмендегі шенеуніктерді тағайындау, қызметінен босату және олардың отставкаларын қабылдау:
   1. мүшелері;
   2. мүшелері;
   3. құрамындағы екі өкіл;
   4. Биліктің әр тармағына өз өкілін тағайындай алады. Әли Хаменеидің үкіметтің түрлі органында қазір 2000-ға жуық өкілі бар;
   5. екі фақиһ;
   6. ;
   7. Қорғаныс, барлау, сыртқы істер және ғылым министрлері;
   8. Иран Ислам Республикасындағы басшысы;
   9. басшысы;
   10. ел Қарулы күштерінің басты қолбасшысы;
   11. Қарулы күштердің жоғарғы қолбасшылары.
9. Министрлерді қызметінен босатып та, орнына қайта тағайындай да алады;
10. Қарулы күштердің үш қанаты арасындағы келіспеушіліктерді шешу және олардың қарым-қатынастарын реттеу;
11. Дәстүрлі әдістермен шешілмейтін мәселелерді Нысаналылық кеңесі арқылы шешу;
12. Иранда халық тарапынан Республика президентінің сайлауын рәсімдеу туралы жарлыққа қол қою;
13. оны конституциялық мiндеттерiн бұзғаны үшiн кiнәлi деп танығаннан кейiн, не Конституцияның 89-бабына сәйкес (Парламент) оның iс-әрекетке қабілетсіздігін айғақтайтын импичмент дауысынан кейін Республика Президентін ел мүдделерін ескере отырып, қызметінен босату;
14. Әділет органы басшысының ұсынысы бойынша исламдық өлшемдер шеңберінде сотталғандарға кешірім жасау немесе жаза мерзімін қысқарту. Жоғарғы көсем осы жайлы өз міндеттері мен өкілеттіктерінің бір бөлігін басқа адамға бере алады;
15. шешімдерін қабылдау, бекіту;
16. Арнайы рухани сотқа (парсы) басшылық ету.

Жоғарғы көсемдер тізімі

No.	Жоғарғы көсемдігі	Суреті	Аты-жөні Қазақша · Парсыша	Өмір сүрген жылдары	Туған жері	Қосымша ақпарат
1	3 желтоқсан 1979 – 3 маусым 1989 (9 жыл)		Аятолла Имам Сәийд Рухолла Хомейни سیدروح‌الله خمینی	17 мамыр – 3 маусым 1989 жыл (89 жаста)	, останы	1979 жылғы басшысы, және Иран Ислам Республикасының негіздеушісі.
2	4 маусым 1989 – (35 жыл өтті)		Аятолла Имам Сәийд Әли Хаменеи سیدعلی خامنه‌ای	19 сәуір 1939 (85 жаста)	Машһад, останы	1981 жылғы Хомейнидің өліміне дейін Иран президенті қызметінде болды.

Қосымша ақпарат

1. Атағы 5 ақпан, 1979 жылдан 3 желтоқсан, 1979 жылға дейін Төңкерістің көшбасшысы болды.

Дереккөздер

1. Sharafedin, Bozorgmehr Iran's possible next Supreme Leader being examined: Rafsanjani  (ағыл.). Reuters (13 December 2015). Тексерілді, 18 маусым 2024. Мұрағат көшірмесі 16 желтоқсанның 2015 Wayback Machine мұрағатында
2. Ervand Abrahamian (2008-11-06). "Who's in Charge?". London Review of Books. 
3. Did Khamenei block Rouhani's science minister?  (ағыл.). Al-Monitor (23 October 2017). Тексерілді, 18 маусым 2024. Мұрағат көшірмесі 24 қазанның 2017 Wayback Machine мұрағатында
4. Constitution of the Islamic Republic of Iran (full text)  (ағыл.). gc.ir (2 June 2021). Тексерілді, 18 маусым 2024. Мұрағат көшірмесі 24 қазанның 2017 Wayback Machine мұрағатында
5. Iran's Khamenei hits out at Rafsanjani in rare public rebuke  (ағыл.). Middle East Eye (31 March 2016). Тексерілді, 11 маусым 2024. Мұрағат көшірмесі 4 сәуірдің 2016 Wayback Machine мұрағатында
6. Khamenei says Iran must go green – Al-Monitor: the Pulse of the Middle East  (ағыл.). Al-Monitor (17 November 2015). Тексерілді, 11 маусым 2024. Мұрағат көшірмесі 22 желтоқсанның 2015 Wayback Machine мұрағатында
7. Louis Charbonneau; Parisa Hafezi Exclusive: Iran pursues ballistic missile work, complicating nuclear talks  (ағыл.). Reuters (16 May 2014). Тексерілді, 12 маусым 2024.
8. IranWire – Asking for a Miracle: Khamenei's Economic Plan  (ағыл.). Behrouz Media (28 February 2014). Мұрағат көшірмесі 7 наурыздың 2016 Wayback Machine мұрағатында
9. Iran: Executive, legislative branch officials endorse privatisation plan  (ағыл.). payvand.com. Мұрағат көшірмесі 5 қаңтардың 2017 Wayback Machine мұрағатында
10. Khamenei slams Rouhani as Iran's regime adopted UN education agenda  (ағыл.). The Baghdad Post (20 May 2017). Мұрағат көшірмесі 31 мамырдың 2017 Wayback Machine мұрағатында
11. al-Awsat, Asharq Khamenei Orders New Supervisory Body to Curtail Government – ASHARQ AL-AWSAT English Archive  (ағыл.). english.aawsat.com (25 September 2017). Тексерілді, 11 маусым 2024. Мұрағат көшірмесі 10 қазанның 2017 Wayback Machine мұрағатында
12. Leader outlines elections guidelines, calls for transparency  (ағыл.). Tehran Times (15 October 2016). Мұрағат көшірмесі 12 маусымның 2018 Wayback Machine мұрағатында
13. BBC NEWS – Middle East – Iranian vice-president 'sacked'  (ағыл.). BBC (25 June 2009). Тексерілді, 11 маусым 2024. Мұрағат көшірмесі 3 қазанның 2018 Wayback Machine мұрағатында
14. Iran arrests 11 over SMS Khomeini insults  (ағыл.). GlobalPost (22 September 2014). Мұрағат көшірмесі 14 наурыздың 2016 Wayback Machine мұрағатында
15. Poet to Serve Two Years in Prison For Criticizing Iran's Supreme Leader  (ағыл.). Center for Human Rights in Iran (30 December 2017). Мұрағат көшірмесі 12 қаңтардың 2020 Wayback Machine мұрағатында
16. Vahdat, Ahmed Iranian dissident ordered to copy out books by Ayatollah Khamenei after branding Supreme Leader a despot  (ағыл.). The Telegraph (19 March 2019). Мұрағат көшірмесі 14 мамырдың 2019 Wayback Machine мұрағатында
17. The Assembly of Experts - The Iran Primer  (ағыл.). iranprimerusip.org (13 June 2011). Тексерілді, 18 маусым 2024. Мұрағат көшірмесі 7 шілденің 2018 Wayback Machine мұрағатында
18. Brumberg, Daniel; Farhi, Farideh Ирандағы билік пен өзгеріс: Дау және келісім саясаты = Power and Change in Iran: Politics of Contention and Conciliation — Indiana University Press, 2016. — ISBN 9780253020796. Мұрағат көшірмесі 24 маусымның 2021 Wayback Machine мұрағатында
19. Aslan, Reza Iran's Supreme Revolutionary  (ағыл.). The Daily Beast (22 June 2009). Тексерілді, 19 маусым 2024.
20. Inside Iran - The Structure Of Power In Iran | Terror And Tehran | FRONTLINE | PBS  (ағыл.). pbs.org. Мұрағат көшірмесі 7 мамырдың 2019 Wayback Machine мұрағатында
21. Iranian lawmakers warn Ahmadinejad to accept intelligence chief as political feud deepens  (ағыл.). CP (20 April 2011). Мұрағат көшірмесі 12 маусымның 2013 Wayback Machine мұрағатында
22. Amir Saeed Vakil, Pouryya Askary constitution in now law like order — 2004. — Б. 362.
23. Imam Khomeini's Biography (21 February 2015).
24. Lucie Steinzova; Stuart Greer In Pictures: Iran's 1979 Islamic Revolution. RFE/RL (8 ақпан 2019). Тексерілді, 4 қаңтар 2020. Мұрағат көшірмесі 20 ақпанның 2020 Wayback Machine мұрағатында
25. Todd Nettleton Ayatollah Khomeini: The greatest Christian missionary in the history of Iran. Christian Post (2 қаңтар 2020). Тексерілді, 4 қаңтар 2020. Мұрағат көшірмесі 3 қаңтардың 2020 Wayback Machine мұрағатында
26. Detailed biography of Ayatollah Khamenei, Leader of Islamic Revolution (23 қыркүйек 2013). Тексерілді, 27 мамыр 2017. Мұрағат көшірмесі 10 сәуірдің 2016 Wayback Machine мұрағатында
27. Alex Vatanka. Iran's IRGC Has Long Kept Khamenei in Power, Foreign Policy (29 қазан 2019). Тексерілді 4 қаңтардың 2020. Мұрағат көшірмесі 10 желтоқсанның 2019 Wayback Machine мұрағатында