Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жел энергетикасы — жел энергиясын механикалық, жылу немесе электр энергиясына түрлендірудің теориялық негіздерін, әдістері мен техникалық құралдарын жасаумен айналысатын жаңартылатын энергетиканың саласы. Ол жел энергиясын халық шаруашылығына ұтымды пайдалану мүмкіндіктерін қарастырады. Елімізде арзан электр энергия көздерін іздеу мақсатында, “Қазақстанда 2030 жылға дейін электр энергиясын өндіруді дамыту туралы” мемлекеттік бағдарламаға сәйкес, жел күшімен өндіретін электр энергиясы қуатын халық шаруашылығына қолданудың тиімді жолдары қарастырылуда. Қазақстанда жел күшімен алынатын электр энергиясы қуатын кеңінен және мол өндіруге болады.
Жел энергиясының басқа энергия көздерінен экологилық және экономикалық артықшылықтары көп. Жел энергетикасы қондырғыларының технологиясын жетілдіру арқылы оның тиімділігін арттыруға болады. Жел энергиясын тұрақты пайдалану үшін жел энергетикасы қондырғыларын басқа энергия көздерімен кешенді түрде ұштастыру қажет. Республиканың шығыс, оңтүстік-шығыс, оңтүстік аймақтарында су электр станциялары мен жел электр станцияларын біріктіріп электр энергиясын өндіру өте тиімді. Қыс айларында жел күші көбейсе, жаз айларында азаяды, ал су керісінше, қыс айларында азайса, жаз айларында көбейеді. Сөйтіп, энергия өндіруді біршама тұрақтандыруға болады. Алматы облысының Қытаймен шекаралас аймағындағы 40-ендікте Еуразия мегабассейніндегі орасан зор ауа массасының көлемі ауысатын Орталық Азиядағы “жел полюсі” деп аталатын Жетісу қақпасындағы желдің қуаты мол. Ол екі таудың ең тар жеріндегі (ені 10 — 12 км, ұзындығы 80 км) табиғи “аэродинамикалық құбыр” болып табылады. Қақпа Қазақстанның Балқаш — Алакөл ойпатын Қытайдың Ебінұр ойпатымен жалғастырады. Осы жердегі жел ерекшеліктерін зерттеу нәтижесінде оның электр энергиясын өндіруге өте тиімді екені анықталды. Қыс кезінде желдің соғатын бағыты оңтүстік, оңтүстік-шығыстан болса, жаз айларында солтүстік, солтүстік-батыстан соғады. Желдің орташа жылдамдығы 6,8 — 7,8 м/с, ал жел электр станциялары 4 — 5 м/с-тан бастап энергия бере бастайды. Желдің қарама-қарсы бағытқа өзгеруі сирек болуына байланысты мұнда турбиналы ротор типті жел қондырғысын орнату тиімді. Желдің жалпы қуаты 5000 МВт-тан астам деп болжануда. Бұл өте зор энергия көзі, әрі көмір мен мұнайды, газды үнемдеуге және, әсіресе, қоршаған ортаны ластанудан сақтап қалуға мүмкіндік береді.
Жалпы сипаттамасы
Жел энергиясы негізінен Күн энергиясының Жер бетін бірқалыпты қыздырмауынан туындайды. Сағат сайын Жер Күннен 1014 кВт сағ энергия алады. Күн энергиясының 1-2 % -і жел энергиясына түрленеді. Бұл көрсеткіш жер бетіндегі барлық өсімдіктердің биоқалдыққа айналғанда бөлініп шығатын энергиясынан 50-100 есе асып түседі. Бірнеше мыңдаған жылдар бойы адамдар желді – энергия көзі ретінде пайдаланған. Жел энергиясын пайдаланып желкен көмегімен жүзген. Жер суландыру кезінде, жел диірмені ретінде дәнді-дақыл өнімдерін ұнтақтау үшін қолданған.
Жел энергиясының қоры бүкіл планета өзендерінің гидроэнергиясынан 100 есе асып түседі. Ылғи да және барлық жерде жел соғып тұрады. Жаздың қоңыр салқын самал желін, апат, зардап шығын әкелетін керемет дауылдарды атап өтуге болады.
Қалпына келтіретін дәстүрлі емес жел энергиясының келешегі зор, экологиялық таза, қоры ешуақытта сарқылмайды, әрі арзан, тиімді. Бұларды пайдалану табиғат баланстарын бұзбайды. Жел энергиясын қолдану таулы аймақтардың жоғары бөктерінде толқынды теңіз жағалауларында ыңғайлы екені бәрімізге танымал. Жел энергетикасын дамытуға қолайлы аймақтар өте көптеп табылады. Жел күші жер бетінің ойлы-қырлы болуына тікелей байланысты. Мысалы, таулы аймақтың екі бөлігін қарастырайық, Күн көзінің екі бөлікке түскен энергиясы бірдей болғанымен, жердің кедір-бұдыры әр қилы болғандықтан, жел күшінің ықпалы, бағыты да әр түрлі болады. Жел күшінің ықпалы жыл мезгілінің ауысуына, ауа райының өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, Дания елінің климаттық жағдайын ескерер болсақ, фотоэлектрлік жүйемен қамтамасыз етілген энергия қыста - 18% , ал жазда - 100% берсе , ал жел станциясынан алынатын энергия қыста – 100%, жазда – 55% береді екен. Осындай үйлесімділікпен қарастырылған желқондырғысы мен фотоэлектрлік жүйеден тұратын желқондырғысын біріктіріп пайдаланған, әрине тиімдірек болады, жеке пайдаланғаннан гөрі. Жел күшінен өндірілетін энергия мөлшері желдің тығыздығына, жел турбинасының қалақшаларының ауданына, жел жылдамдығының кубына тәуелді болады. Ендеше, осыларға жеке-жеке тоқталайық.
Ауа тығыздығы.
Желқондырғылардың қалақшалары ауа массасының қозғалысының әрекетінен айналады. Ауа қабатының массасы үлкен болса, соғұрлым жел двигателінің қалақшалары жылдам қозғалып, электр энергиясын көп өндіреді. Физика курсынан мынаны білеміз, қозғалатын дененің кинетикалық энергиясы оның массасына тура пропорционал, ендеше жел энергиясы ауа қабатының тығыздығына тура пропорционал. Тығыздық бірлік көлемге келетін молекулалар санына тәуелді. Қалыпты атмосфералық қысымды температура 150С болған кезде, ауаның тығыздығы 1,225кг/м3. Ылғалдылық өскен сайын ауаның тығыздығы азаяды. Қыс мезгілінде тығыздық жоғары болғандықтан, желдің бірдей жылдамдығына қарамастан, жазбен салыстырғанда жел генераторы көп эенргия береді.
Ротор ауданы
Желтурбинасының қозғалатын бөлігін ротор деп атаймыз. Ротор жел ағының энергиясын көп қамтыса, соғұрлым көп электро энергия өндіреді. Ротордың ауданы ротордың диаметрінің ауданының квадратына тура пропорционал, жел- қондырғысының өлшемдерін екі есе арттырып, төрт есе энергия өндіріп алуға болады. Желқондырғысының өлшемдерін өзгерте отырып, энергияны қалағанымызша өндіреміз деп айтуға жеңіл, практикада басқаша. Айналдыру барысындағы қамтитын қалақшаларының ауданын біртіндеп үлкейту арқылы, біз істейтін жүйеге артық күш, салмақ түсіреміз. Осындай асқын салмақты көтеру үшін жүйенің кейбір механикалық құрамдас бөліктеріне зақым келмеуін ескеру өте маңызды.
Жел жылдамдығы.
Жел жылдамдығы – желқондырғысының энергия өндіруіне әсер ететін маңызды өлшемі болып табылады. Желдің үлкен жылдамдығы ауа массасының ағынының көлемін үлкейтеді. Жел энергиясы жел жылдамдығының кубына тура пропорционал өзгереді. Ендеше, ротордың кенетикалық энергиясы жел жылдамдығын екі есе үлкейткенде 8 есе артады. Мына төмендегі кестеде жел жылдамдығының жел энергиясына тәуелділігі көрсетілген. (құрғақ ауаның тығыздығы – 1.225 кг/м³, атмосфералық қысымның шамасы 760 мм.сын. бағанасы кезіндегі қалыпты жағдай).
| м/с | Вт/м² |
|---|---|
| 1 | 1 |
| 3 | 17 |
| 5 | 77 |
| 9 | 477 |
| 11 | 815 |
| 15 | 2067 |
| 18 | 3572 |
| 21 | 5672 |
| 23 | 7452 |
Энергия мөлшері мына формуламен есептеледі:
- Еĸ=ρυ³/2
- υ-желдің жылдамдығы ,
- ρ-ауаның тығыздығы
Энергия өлшем бірлігі ретінде (В/м²) алып отырмыз. Табиғи жағдайларға байланысты, желдің жылдамдығы да өзгеріп отырады. Желқондырғылардың конструкциялары жел жылдамдығының 3-30 м/с диапазон аралықтарында жұмыс істейтіндей етіп жабдықталған. Үлкен дауылдар желқондырғасын бүлдірмеу мақсатында, үлкен желқондырғысын тежеуіш механизммен жабдықтайды. Кішкентай желқондырғысы жел жылдамдығы 3 м/с кем болған жағдайда жұмыс істей береді.
:
| Жел жылдамдығының шкаласы | |
|---|---|
| Жел жылдамдығы, м\с. | Жел түрлері |
| 0-1.8 | Жел жоқ кезде |
| 1.8-5.8 | Әлсіз |
| 5.8-8.5 | Қоңырсалқын |
| 8.5-11 | Әдеттегі |
| 11-17 | Күшті |
| 17-25 | Өте күшті |
| 25-43 | Теңіз дауылы |
| 43 – тен жоғары | Құйын дауыл |
Жер пішінінің кедір-бұдырлығы.
Жердің кедір – бұдыр құрылымы мен ондағы өсімдіктер жел жылдамдығының төмендеуіне ықпалын тигізеді. 1 км. жоғары қабатта кедір – бұдыр желдің жылдамдығына әсерін де тигізбейді. Жел жылдамдығының кемуі, атмосфераның төменгі қабаттарында жел ағынының жер бетінің кедір – бұдырының үйкелеуінен туындайды. Жел жылдамдығы орман –тоғайлы аудандарда, үлкен қалалы жерлерде кемісе, ал сулы аудандарда, аэропорт территориясында жел жылдамдығы баяуламайды. Үй, ғимараттар, орман – тоғайлар және басқа объектілер жер жылдамдығын баяулатып қана қоймайды, сонымен қатар турбулентті ағыстар туғызады.
Желқондырғысын орналастыру үшін, мамандар сол аймақтың жарамдылығын бағалай отырып, жер бетінен кедір – бұдырын классификациялау үшін жел потенциалын енгізді. Мысалы, жер бетінің кедір–бұдырын жоғары класс ретінде теңіз беті есептелінеді.
Жер бетінің кедір–бұдырыныӊ классификацияларын төмендегідей бағалаймыз.
| Жер бетінің кедір–бұдырыныӊ классификациялары | ||
|---|---|---|
| 1 | 0 | су беті |
| 2 | 0,5 | аэропорт ашық алаңы |
| 3 | 1 | ашық ауыл шаруашылық алқабы |
| 4 | 1,5 | алыс ораласқан үйлерден тұратын ауыл |
| 5 | 2-2,5 | үйлері бар, аздаған ағаштары бар ауыл |
| 6 | 3 | поселок, үлкен ауыл |
| 7 | 4 | үлкен қалалар |
Жел ығысуы деген түсінік бар, ол жер бетіне жақындағанда, жел жылдамдығының өзгерісін (төмендеуін) сипаттайды. Жел турбинасының диаметрі үлкен болып, мұнараның биіктігі онша үлкен болмаса, жел ығысуы кезінде жоғары позицияда тұрған қалақшаның жылдамдығы жоғары болып, төменгі позициядағы қалақшаның жылдамдығы төмендеп, желқондырғысының бүлінуіне әкеп соғады.
Желэнергетикасының пайдаланудың даму тарихы
Бірнеше мыңдаған жылдар бойы адамдар желді – энергия көзі ретінде пайдаланған. Қоғам мәдениетінің жаңа қалыптасқан кезінде жел энергиясын теңіз саяхатында пайдаланған. Ертедегі мысырлықтар 5 мың жыл бұрын жел энергиясын пайдаланып желкен көмегімен жүзген. Біздің заманымыздың 700 жылдары қазіргі Ауғанстан жерінде тік бекітілген осі бар жел машинасымен дақылдарды ұнтақтау үшін қолданған. Жерорта теңізінде орналасқан Крит аралында ұзын мұнараға бекітілген жел күшімен қозғалатын диірмен жер суландыру жүйесінің жұмысын атқарған. 14 ғасырда голландықтар жел диірменін жетілдіріп, дәнді-дақыл өнімдерін ұнтақтау үшін қолданды.
1854 жылы АҚШ-та жел энергиясымен жұмыс істейтін су тарту насосы іске қосылды. Су тарту насосының моделі жел диірменінен қалақшалар санының көптігімен және жел бағыты мен жылдамдығын анықтайтын аспап флюгердің болуымен ерекшеленеді. 1940 жылдары осындай жел күшімен қозғалатын диірменнің саны 6 миллиондай еді, оларды су тарту және электроэнергия алу мақсатында қолданды.
Осындай жел диірмендер мал шаруашылық фермасын сумен қамтамасыз етіп тұрды. 20 ғасырдың ортасында жел энергиясын қазіргі заман энергия қоры – мұнай орнын басты. Дүние жүзінің бірнеше рет мұнай дағдарысынан соң, қайтадан жел энергетикасына көпшіліктің қызығушылығы оянды. 70 жылдары мұнай бағасының өсуіне байланысты, энергетика сарапшылары жел энргиясын пайдалану шараларын ұсынды. Мемлекет қаржыландыру қолдауымен өткізілген зерттеулер мен эксперименттердің нәтижелері, жел энергиясын пайдаланудың жаңа технологиясының дамуына жол ашылды.
1981-1984 жылдары Калифорнияның өзінде 6870 жел турбинасы іске қосылды. Бірақ 31 желтоқсан 1985 жылы мұнайдың бағасы баррельге шыққанда 10 долларға түсті, осыған байланысты желқондырғысын шығаратын көптеген шағын компаниялар жойыла бастады. Ал 1998 жылы АҚШ-та желэнергетикасы дамуы қайтадан даму сатысына көтерілді.
Қазіргі кездегі жел энергиясын пайдаланудың дамуы
Желэнергетикасының күннен-күнге дамуы қарқындап өсуде. 31 желтоқсан 2005 жылы бүкілдүниежүзілік желэнергетикасының өндірілетін қуаты 58 982 МВт болды. Осындай қарқынды өсу сатысында Бүкіләлемдік желэнергетика ассоциациясы 2010 жылы жел энергиясын қуатын 120 000 МВт-қа өсіруді жоспарлап отыр. Желэнергетика ассоциация -сының мәліметтерін негіздей отырып, алдыңғы қатарлы 10 елдің жел энергия даму қуатының көрсеткіштеріне назар аударайық.
Кесте 1
| Мемлекет | 2005 ж. ғана іске қосылған желагрегат өндірілген қуат, МВт | 2005 ж өсуі, % | 2005 ж. барлық өндірілген қуат, МВт |
| Германия | 1798.8 | 10.8 | 18427.5 |
| Испания | 1764.0 | 21.3 | 10027.0 |
| АҚШ | 2424.0 | 36.0 | 9149.0 |
| Үндістан | 1430.0 | 47.7 | 4430.0 |
| Дания | 4.0 | 0.1 | 3128.0 |
| Италия | 452.4 | 35.8 | 1717.4 |
| Біріккен король ұйымындағы мемлекет | 465.0 | 52.4 | 1353.0 |
| Қытай | 496.0 | 64.9 | 1260.0 |
| Нидерланд | 141.0 | 13.1 | 1219.0 |
| Жапония | 143.8 | 16.0 | 1040.0 |
| Еуропа бойынша | 6174.0 | 18.0 | 40932.0 |
| Барлығы | 11310.0 | 24.0 | 58982.0 |
Кесте 2
| Жыл | Бүкіл әлемдегі МВт өндірілетін қуат, МВт | Еуропадағы өндірілетін қуат, МВт |
| 1980 | 10 | - |
| 1995 | 4821 | 2515 |
| 1999 | 13 594 | 9307 |
| 2001 | 23 857 | 17 241 |
| 2004 | 47 671 | 34 758 |
| 2005 | 58 982 | 40 932 |
Жел қондырғылардың жетілдіруі мен көп жылғы тәжірибе, жұмсалатын шығын мөлшерінің төмендеуіне мүмкіндік туғызды, ал бұл АҚШ-та электроэнергия құнының 1986 ж 1кВт. сағ – 14 центке, 1999 ж - 5 центке төмендегенінен көрінеді. Ал Еуропа елдері желэнергиясын дамытуда жетекші, алдыңғы шептегі жаңа технология өндірісінің орталығы десек те артық айтпаған болар едік.
Желқондырғысының электр энергиясын өндіру технологиясы
Жел қондырғыларда жел ағынының кинетикалық энергиясы генератор роторларының айналу процесі кезінде электр энергиясына айналады. Конструкциясы жағынан желқондырғылардың генераторлары электростанция -дағы отын жаққанда ток өндіретін генераторларға ұқсайды. XX ғасырдың басында Н.Е. Жуковский жел двигателі теориясының негізін қалады, осы теорияны негіздей отырып әлсіз желдің ырғағынан жұмыс істелетін жоғары өнімді жетілдірілген желагрегаттардың конструкциялары жасалынды, барлық елдің ғалымдары мен самолет жасаушы конструктор мамандары өз үлестерін қосты.
Барлық жел двигателінің жұмыс істеу принципі біреу-ақ,онда желдің әсерінен қозғалатын желдоңғалағының қалақшаларының қозғалысы электр энергиясын өндіретін генераторының айналып тұратын білігіне беріледі.
Желдоңғалағының диематрі үлкен болған сайын соққан желдің үлкен ағысын қамтиды және агрегат түрлеріне қарап неғұрлым үлкен энергия өндіреді. Жел двигателін екі топқа бөледі:
- тік осьпен айналатын жел двигателі,оларға карусель типтес,қалақшалы, ортогональді.
- горизонталь осьпен айналатын жел двигателі (қанатты деп аталады – қанаттарының санына байланысты).
Қалақшалы жел двигателінің айналу жылдамдығы олардың қалақшалар санына кері пропорционал, сондықтан агрегаттың қалақшаларын үштен артық жасамайды. Горизонталь айналдыру осі бар екі немесе үш қалақшадан тұратын мұнараның басына бекітілген қондырғылар – желқондырғылардың ең көп тараған түрі болып табылады. Горизонталь айналдыру осі бар турбинаның роторының басқарушы білігі де көлденең орналасқан. Ал көп қалақшалардан тұратын горизонталь осі бар моделін монолиттік деп атайды. Бұл қондырғылар төменгі жылдамдықта жұмыс істейтіндіктен, су тарту насосында пайдаланады.
Тік осьпен айналатын жел двигателінің (Н - типтес) роторының жетекші білігі вертикаль орналасқан. Турбиналарының қалақшалары өте ұзын, пішіні доға тәрізді, мұнараның үстіңгі және астыңғы жағына берік орнатылған. Осындай жел қондырғыларын әлемнің бірнеше компаниясы ғана жасайды.
H – типтес турбинасы роторының ерекшелігі басқарушы білік вертикаль орналасқандықтан , кез келген бағытта соққан желдің үлкен ағысын қамтиды. Француз инженері Дарриус тік осьпен айналатын жел двигателінің теория негізін қалай отырып , конструкциясын жасады. Сыртқы түрлерінің айырмашылығына қарамастан горизонталь және вертикаль айналу осі бар желқондырғылардың жұмыс істеу принциптері бірдей.
Желқондырғылардың негізгі бөліктері
Желқондырғылары мынандай негізгі бөліктерден тұрады :
- қалақшалардан,
- ротордан ,
- трансмиссия ( двигательдің механикалық энергиясын машинаға беруге арналған механизмдер жиыны ) ,
- генератордан ,
- бақылау жүйелері .
Турбинаның қалақшалары арқылы соққан желдің үлкен ағысын қамтиды. Қалақшалар шыны талшығынан, полистролдан немесе көмірпластиктен жасалынады. Турбинанаың қалақшалары жұмыс істегенде сол маңайдағы телевизияға кері әсерін тигізеді, өзі қуатты дыбыс тербелістерін тудырады. Сондықтан қалақшаларын берік сынбайтын және иілгіш шыны пластикадан жасайды (радиотолқындарды шағылдырмайды, жұтпайды). Қалақшалардың диаметрінің ұзындығы 15 пен 25 метрдің аралығында болса, салмағы 1000 кг болады.
Ротор орталық білікпен жалғанған қалақшалардан тұрады. Орталық білік басқарушы білікке трансмиссия арқылы жалғанған. Трансмиссия – белдік арқылы кинетикалық энергияны генератордың басқарушы білігіне беріп, электр энергиясын өндіретін механизмдер жиыны.
Желқондырғының бақылау жүйелері алыстан компьютер арқылы басқарып және бақылап отырады. Бақылау жүйелері қандай да бір бұрышпен көлбеу орнаатылған және айнымалы, әр бағытта қозғалып тұрады. Сонымен қатар электрондық бақылау жүйелері жел жылдамдығы өзгерген кезде, өндірілген кернеу шамасының шамадан асып кетпеуін реттеп отырады.
Желқондырғысының басты сипаттамаларының бірі болып оның қуаты болып саналады. Жеке үйге немесе коттеджге орналған кіші желқондырғы -лардың қуаты –100 кВт, ал диаметрі 15 – 40 метрге баратын, 2–3 қалақшалары желқондырғысы 1 МВт ток өндіреді. Қазіргі заманғы желқондырғылары 690 В кернеу береді, ол трансформатордың көмегімен 10 – 30 кВ-қа түрленеді.
Мысалы, 500 кВт–тың желқондырғысы 1 сағатта 15 м/с жел жылдамдығы кезінде 500 кВт энергия өндірсе, 600 кВт-тың қондырғы бір жылда жел жыл- дамдығы 4,5 м/с болған кезде 500000 кВт энергия өндіреді. Желдің механикалық энергиясын электр энергиясына айналдыратын машинаның тиімділігін сипаттайтын шама желқондырғысының пайдалы әрекет коэффиценті (ПӘК-і) дейміз. ПӘК-ті есептеу үшін жел қондырғысының 1 жылға өндірілген қуаты 1 жылдағы 8760 сағаттағы максимал қуатқа бөлуіміз керек. Мысалы, 600 кВт–тың турбаны 1 жылда 2 млн. кВт энергия өндірсе оның ПӘК-і:
- ŋ = (2000000 : 365,25) •24600 • 100 % = (2000000 : 525600 ) • 100 % =38 %
Қазіргі желқондырғылардың ПӘК-і 25-30 % аспайды.
Желқондырғысын пайдалану
Үлкен желқондырғысы
Үлкен желқондырғылардың өндіретін энергиясы мәнінің үлкендігі сонша, жергілікті берілетін энергия беру желілері қуатынан асып түседі. Үлкен желқондырғысы жұмыс жасау үшін, көптеген қаражат жұмсауға тура келеді. Осындай артық шығын жұмсау жалғыз қондырғы бар жерде өте тиімсіз, сондықтан келеңсіз мәселені шешу мақсатында, белгілі аймақта желқондырғысын топтастыр -ып салады. Осылай көп өндірілген энергия, контракт бойынша коммунальді компанияға сатылады. Ең алғаш рет осындай топтастырылған үлкен желқондырғылары Калифорнияда іске асты.
400-600 кВт 16 мың үлкен желқондырғылары Сан-Франциско қаласының тұрғындарын толығымен энергиямен қамтамасыз етеді.
Теңіз базасының желқондырғылары
Теңізде қатты жел соғатыны әркімге белгілі, теңіздегі желдің энергиясын пайдалану халық саны көп, тығыз орналасқан Солтүстік Еуропа мемлекеттері үшін үлкен жетістік деуге болады, себебі бұл мемлекеттердің жерлерінде желқондырғысын орнататын ашық, жазық алаңдар жетіспейді. Таяз өзендерде орнатылған желқондырғылары Еуропа мемлекеттерінің назарын өздеріне аударуда. Себебі Солтүстік Еуропа мемлекеттерінде таяз өзенді, сулы аймақтар көп еді. Біріншіден, теңізде жел жылдамдығы 10% есе, өндірілетін энергия 30 % өседі, екіншіден, 30 м тереңдікте, жағалаудан 30 км орналасқан желқондырғысын пайдалану экономикалық тиімді екен.
Еуропада «атомдық энергиясыз» атты жоба бойынша өткізілген отырыста теңіз базасының электроэнергиясын 2 есе пайдалану туралы ұсыныс қабылданды. Келешекте Дания мемлекеті теңіз базасының желқондырғылары өндіретін энергия қоры 13,5 Т Вт – сағ болады , – деп жоспарлап отыр, бұл елдің 40 % энергия мұқтаждықтарын қанағаттандырады.
Кіші желқондырғыларын пайдалану
Алдында айтып кеткендей, дизельді генеротормен салыстырғанда, жел энергетикасы алыс аймақта тұратын халықтар үшін өте экономикалық тиімді. Кіші желқондырғылары ауыл тұрғындары үшін мынандай мақсаттарда қолданылатынын айтып өтейік:
- Су тарту және сығылған ауа алу үшін ;
- Электр энергиясын алу үшін;
- Кейбір механизмдерді қозғалысқа келтіру үшін.
Қазіргі кезде 100 000 астам су тарту насосы жұмыс істейді көбісі электрленбеген ауылдық жерлерде орналасқан. Көбінсе фермерлер ауыз сумен ауыл тұрғындарын қамтамасыз ету үшін және мал, егін суару үшін қолданады. Қазір су тарту қондырғылары рынокта сатылады. Мысалы, 3 метрлік ротор 2000 л суды 1 сағатта 10 метрден 3м/с жел жылдамдығында көтерсе, ал 7метрлік желқондырғысы 8000 л суды осындай жылдамдықта 1сағаттта көтереді екен. Мұндай желқондырғыларды орнату оңай және қолдану өте қарапайым.
Осындай су тарту насосын Индонезияда жер суландыру үшін пайдаланады, бұл аймақтарда жаңбыр аз жауғандықтан фермерлер күрішті жылына 1 рет өсіреді. Құрғақшылық бұл аудандарда жылмен салыстырғанда 75% құрайды, сондықтан күріш алқабы ірі қара жайылым ретінде пайдала- нылады. Индонезияның көп жерлері жер асты суларға бай болғандықтан, жер асты суларын насоспен тартады. Мысалы, желқондырғы насосы 1 секундта 3 л суды тартады. Индонезияда 1992 жылы 15 осындай жүйелерден тұратын насос орнатылды.
Телекоммуникациялық обьектілер үшін жел энергиясы өте тамаша энергия көзі болып табылады, себебі антенналардың орналасқан ауданына желқондырғыларды орналасу биіктігі сәйкес келеді.
Кіші жел турбиналардың энергиясын аккумуляторларды зарядтауға ыңғайлы, оларды пәтерлерді жарықтандыру үшін, тұрмыс техникаларында қолданылады. Желден өндірілген энергияны аккумуляторда сақтап, кез келген уақытта пайдалану экономикалық тиімді.
Жел энергиясын, суды ысыту арқылы пайдалана аламыз, термостатқа суды толтырып қайнату арқылы 1 кВт энергия пайдаланатын болсақ, термостаттың қуаты 1 кВт болып жасалуы тиіс.
Күн мен жел бір-бірін толықтырып тұрады, қыста қатты жел соқса, жазда күн ысиды. Қыста күн жел энергиясымен үйді жылытсақ, жазда күн энергиясын пайдаланып суды жылытуға болады. Осындай комбинацияла- нып жасалған «күн-жел» жүйесі автономдық энергиямен қамтамасыз ету үшін өте қолайлы.
Желэнергетикасының экологияға әсері
Желэнергетикасы дамуы, энергия жетіспейтін энергия қуаныш әкелгенмен, оның зиянды да әрекеті бар. Желқондырғылардың айналып тұратын қалақшалары, механизмі, айнала ортаға дыбыс шуын шығарады, 40 децибелдан асатын дыбыс толқындары, адам организміне зиянды әрекетін тигізеді. Мысалы шу деңгейінің жоғары болуы дыбыс құлақтың дыбыс қабылдауын нашарлатып, организмнің жүйке-психологиялық әрекетіне зиянын тигізеді. Желқондырғылары бір-бірінен мұнара биіктігімен салыстырғанда 5-10 есе қашықтықта орналасуы тиіс, осы территорияда орналасқан желқондырғылар аймағында ешқандай ғимрат, орман болмауын ескеру қажет.
Құстар жоғары кернеу жиліктері мен антеннамен, ғимрат терезелерімен, кейде автомобиль терезесімен соқтығысып мертігіп жатады. Кейбір желқондырғысы мұнарасының жоғары жағында қонақтайды, бұл бұлардың өміріне қауіп әкеледі. Желқондырғыларын салған кезде құстардың ұшу миграция маршрутын ескеру қажет.
Желқондырғысының металл бөліктері айналғанда қуатты дыбыс тербелістерін туғызады, сол маңайдағы радиотолқындармен жұмыс істейтін телевизиялық радио және радарлық құрылғыларға кері әсерін тигізеді. Әрине телевизиялық немесе радио ретрансияторын орнату қиын емес, бірақ та бұл арзанға түспейді.
Жел энергиясын қалай пайдалану туралы кейбір ұсыныстар
Желқондырғысын орнату керек деген шешім қабылдадық. Біріншіден бізге тұтынатын энергиямыздың мөлшерін есептеп алу керек және өз жерімізге орташа соғатын желдің жылдамдығын білуіміз керек, екіншіден, жел- қондырғысын орнататын жерді таңдау.
Ашық ландшафтағы төбе және тау жотасына жерқондырғысын орнату тамаша орын болып есептеледі. Төбеде жел жылдамдығы жазық тегіс жерге қарағанда ылғида жоғары. Егер 2 немесе бірнеше қондырғылар орнататын болсақ, онда олардың арасы мұнараның биіктігімен кем дегенде 5 есе артық болу керек, олай болмағанда жұмыс істегенде бір-біріне кедергі жасайды.
Жылдамдық артқан сайын, ауа ағысының сипаты өзгере түседі. Ауа қабаттары бірімен-бірі ретсіз араласып кетеді, үйірім пайда болады. Мұндай ағысты турбулентті деп атайды. Турбулентті ағыс жел энергиясын тиімді пайдалану мүмкіндігін азайтады, сонымен қатар машинаның тозуын тездетеді. Сондықтан турбина мұнарасының биіктігін барынша биік етіп қалайды, біріншіден жер бетіндегі пайда болатын турбулентті ағысты болдырмау үшін, екіншіден жел жылдамдығын арттыру үшін. Жел қуаты оның жылдамдығының кубына тура пропроционал. Мысалы, жерден 30 м биіктікте орнатылған желтурбинасы мен жерден 10 м биіктікте орнатылған турбинаның жылдамтықтарының айырмашылықтары 100% болады. 10м биіктікте орнатылған екі жел генераторы мен 30м биіктікте орнатылған бір генератордың өндірілген ток қуаты бірдей. Басында айтып кеткендей, желқондырғының орнын тағайындаған соң, сол аймақтағы орташа жылдамдық мәнін білуіміз керек. Ол үшін айлар бойы зерттеулер жүргізіп немесе метостанцияның көмегіне жүгінуіне болады.
Жел жылдамдығын өлшеу үшін үш шыныдан жасалған, вертикаль оське бекітілген анемометр аспабы пайдаланылады. 1 минуттағы айналым санын электрондық құрылғы тіркейді. Анемометр жел бағытын анықтайтын аспап, флюгермен жабдықталған. Жел бағытын анықтаудың тағы бір тәсілі, сол аймақтың өсімдік ағаштарын бақылау. Жалғыз және өсіп тұрған ағашты алып қарасақ, жел соққан жағының жапырағы сирек, қураған, бұтақтары ұзын және горизонталь болып келеді. Өз аймағымыздың климаттық жағдайы, бізге керекті энергия мөлшері, орташа жел жылдамдығы, орнын тағайындаған соң, желгенераторын шығаратын мамандардан мәлімет алған соң, желқондырғысының керекті моделін таңдауға болады.
Gallery
-
![image]()
-
![image]()
Лондон, 2009 ж. -
![image]()
Минесота, АҚШ -
![image]()
Қытай -
![image]()
Грейт—Ямур -
![image]()
Техас, АҚШ -
![image]()
Германия
Дереккөздер
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Wind power |
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhel energetikasy zhel energiyasyn mehanikalyk zhylu nemese elektr energiyasyna tүrlendirudin teoriyalyk negizderin әdisteri men tehnikalyk kuraldaryn zhasaumen ajnalysatyn zhanartylatyn energetikanyn salasy Ol zhel energiyasyn halyk sharuashylygyna utymdy pajdalanu mүmkindikterin karastyrady Elimizde arzan elektr energiya kozderin izdeu maksatynda Қazakstanda 2030 zhylga dejin elektr energiyasyn ondirudi damytu turaly memlekettik bagdarlamaga sәjkes zhel kүshimen ondiretin elektr energiyasy kuatyn halyk sharuashylygyna koldanudyn tiimdi zholdary karastyryluda Қazakstanda zhel kүshimen alynatyn elektr energiyasy kuatyn keninen zhәne mol ondiruge bolady Germaniyadagy zhel turbinalary Zhel energiyasynyn baska energiya kozderinen ekologilyk zhәne ekonomikalyk artykshylyktary kop Zhel energetikasy kondyrgylarynyn tehnologiyasyn zhetildiru arkyly onyn tiimdiligin arttyruga bolady Zhel energiyasyn turakty pajdalanu үshin zhel energetikasy kondyrgylaryn baska energiya kozderimen keshendi tүrde ushtastyru kazhet Respublikanyn shygys ontүstik shygys ontүstik ajmaktarynda su elektr stanciyalary men zhel elektr stanciyalaryn biriktirip elektr energiyasyn ondiru ote tiimdi Қys ajlarynda zhel kүshi kobejse zhaz ajlarynda azayady al su kerisinshe kys ajlarynda azajsa zhaz ajlarynda kobejedi Sojtip energiya ondirudi birshama turaktandyruga bolady Almaty oblysynyn Қytajmen shekaralas ajmagyndagy 40 endikte Euraziya megabassejnindegi orasan zor aua massasynyn kolemi auysatyn Ortalyk Aziyadagy zhel polyusi dep atalatyn Zhetisu kakpasyndagy zheldin kuaty mol Ol eki taudyn en tar zherindegi eni 10 12 km uzyndygy 80 km tabigi aerodinamikalyk kubyr bolyp tabylady Қakpa Қazakstannyn Balkash Alakol ojpatyn Қytajdyn Ebinur ojpatymen zhalgastyrady Osy zherdegi zhel erekshelikterin zertteu nәtizhesinde onyn elektr energiyasyn ondiruge ote tiimdi ekeni anyktaldy Қys kezinde zheldin sogatyn bagyty ontүstik ontүstik shygystan bolsa zhaz ajlarynda soltүstik soltүstik batystan sogady Zheldin ortasha zhyldamdygy 6 8 7 8 m s al zhel elektr stanciyalary 4 5 m s tan bastap energiya bere bastajdy Zheldin karama karsy bagytka ozgerui sirek boluyna bajlanysty munda turbinaly rotor tipti zhel kondyrgysyn ornatu tiimdi Zheldin zhalpy kuaty 5000 MVt tan astam dep bolzhanuda Bul ote zor energiya kozi әri komir men munajdy gazdy үnemdeuge zhәne әsirese korshagan ortany lastanudan saktap kaluga mүmkindik beredi Zhalpy sipattamasyZhel energiyasy negizinen Kүn energiyasynyn Zher betin birkalypty kyzdyrmauynan tuyndajdy Sagat sajyn Zher Kүnnen 1014 kVt sag energiya alady Kүn energiyasynyn 1 2 i zhel energiyasyna tүrlenedi Bul korsetkish zher betindegi barlyk osimdikterdin biokaldykka ajnalganda bolinip shygatyn energiyasynan 50 100 ese asyp tүsedi Birneshe myndagan zhyldar bojy adamdar zheldi energiya kozi retinde pajdalangan Zhel energiyasyn pajdalanyp zhelken komegimen zhүzgen Zher sulandyru kezinde zhel diirmeni retinde dәndi dakyl onimderin untaktau үshin koldangan Zhel energiyasynyn kory bүkil planeta ozenderinin gidroenergiyasynan 100 ese asyp tүsedi Ylgi da zhәne barlyk zherde zhel sogyp turady Zhazdyn konyr salkyn samal zhelin apat zardap shygyn әkeletin keremet dauyldardy atap otuge bolady Қalpyna keltiretin dәstүrli emes zhel energiyasynyn keleshegi zor ekologiyalyk taza kory eshuakytta sarkylmajdy әri arzan tiimdi Bulardy pajdalanu tabigat balanstaryn buzbajdy Zhel energiyasyn koldanu tauly ajmaktardyn zhogary bokterinde tolkyndy teniz zhagalaularynda yngajly ekeni bәrimizge tanymal Zhel energetikasyn damytuga kolajly ajmaktar ote koptep tabylady Zhel kүshi zher betinin ojly kyrly boluyna tikelej bajlanysty Mysaly tauly ajmaktyn eki boligin karastyrajyk Kүn kozinin eki bolikke tүsken energiyasy birdej bolganymen zherdin kedir budyry әr kily bolgandyktan zhel kүshinin ykpaly bagyty da әr tүrli bolady Zhel kүshinin ykpaly zhyl mezgilinin auysuyna aua rajynyn ozgeruine bajlanysty ozgerip otyrady Mysaly Daniya elinin klimattyk zhagdajyn eskerer bolsak fotoelektrlik zhүjemen kamtamasyz etilgen energiya kysta 18 al zhazda 100 berse al zhel stanciyasynan alynatyn energiya kysta 100 zhazda 55 beredi eken Osyndaj үjlesimdilikpen karastyrylgan zhelkondyrgysy men fotoelektrlik zhүjeden turatyn zhelkondyrgysyn biriktirip pajdalangan әrine tiimdirek bolady zheke pajdalangannan gori Zhel kүshinen ondiriletin energiya molsheri zheldin tygyzdygyna zhel turbinasynyn kalakshalarynyn audanyna zhel zhyldamdygynyn kubyna tәueldi bolady Endeshe osylarga zheke zheke toktalajyk Aua tygyzdygy Zhelkondyrgylardyn kalakshalary aua massasynyn kozgalysynyn әreketinen ajnalady Aua kabatynyn massasy үlken bolsa sogurlym zhel dvigatelinin kalakshalary zhyldam kozgalyp elektr energiyasyn kop ondiredi Fizika kursynan mynany bilemiz kozgalatyn denenin kinetikalyk energiyasy onyn massasyna tura proporcional endeshe zhel energiyasy aua kabatynyn tygyzdygyna tura proporcional Tygyzdyk birlik kolemge keletin molekulalar sanyna tәueldi Қalypty atmosferalyk kysymdy temperatura 150S bolgan kezde auanyn tygyzdygy 1 225kg m3 Ylgaldylyk osken sajyn auanyn tygyzdygy azayady Қys mezgilinde tygyzdyk zhogary bolgandyktan zheldin birdej zhyldamdygyna karamastan zhazben salystyrganda zhel generatory kop eenrgiya beredi Rotor audany Zhelturbinasynyn kozgalatyn boligin rotor dep atajmyz Rotor zhel agynyn energiyasyn kop kamtysa sogurlym kop elektro energiya ondiredi Rotordyn audany rotordyn diametrinin audanynyn kvadratyna tura proporcional zhel kondyrgysynyn olshemderin eki ese arttyryp tort ese energiya ondirip aluga bolady Zhelkondyrgysynyn olshemderin ozgerte otyryp energiyany kalaganymyzsha ondiremiz dep ajtuga zhenil praktikada baskasha Ajnaldyru barysyndagy kamtityn kalakshalarynyn audanyn birtindep үlkejtu arkyly biz istejtin zhүjege artyk kүsh salmak tүsiremiz Osyndaj askyn salmakty koteru үshin zhүjenin kejbir mehanikalyk kuramdas bolikterine zakym kelmeuin eskeru ote manyzdy Zhel zhyldamdygy Zhel zhyldamdygy zhelkondyrgysynyn energiya ondiruine әser etetin manyzdy olshemi bolyp tabylady Zheldin үlken zhyldamdygy aua massasynyn agynynyn kolemin үlkejtedi Zhel energiyasy zhel zhyldamdygynyn kubyna tura proporcional ozgeredi Endeshe rotordyn kenetikalyk energiyasy zhel zhyldamdygyn eki ese үlkejtkende 8 ese artady Myna tomendegi kestede zhel zhyldamdygynyn zhel energiyasyna tәueldiligi korsetilgen kurgak auanyn tygyzdygy 1 225 kg m atmosferalyk kysymnyn shamasy 760 mm syn baganasy kezindegi kalypty zhagdaj m s Vt m 1 13 175 779 47711 81515 206718 357221 567223 7452 Energiya molsheri myna formulamen esepteledi Eĸ ry 2 dd y zheldin zhyldamdygy r auanyn tygyzdygy Energiya olshem birligi retinde V m alyp otyrmyz Tabigi zhagdajlarga bajlanysty zheldin zhyldamdygy da ozgerip otyrady Zhelkondyrgylardyn konstrukciyalary zhel zhyldamdygynyn 3 30 m s diapazon aralyktarynda zhumys istejtindej etip zhabdyktalgan Үlken dauyldar zhelkondyrgasyn bүldirmeu maksatynda үlken zhelkondyrgysyn tezheuish mehanizmmen zhabdyktajdy Kishkentaj zhelkondyrgysy zhel zhyldamdygy 3 m s kem bolgan zhagdajda zhumys istej beredi Zhel zhyldamdygynyn shkalasyZhel zhyldamdygy m s Zhel tүrleri0 1 8 Zhel zhok kezde1 8 5 8 Әlsiz5 8 8 5 Қonyrsalkyn8 5 11 Әdettegi11 17 Kүshti17 25 Өte kүshti25 43 Teniz dauyly43 ten zhogary Қujyn dauylZher pishininin kedir budyrlygy Zherdin kedir budyr kurylymy men ondagy osimdikter zhel zhyldamdygynyn tomendeuine ykpalyn tigizedi 1 km zhogary kabatta kedir budyr zheldin zhyldamdygyna әserin de tigizbejdi Zhel zhyldamdygynyn kemui atmosferanyn tomengi kabattarynda zhel agynynyn zher betinin kedir budyrynyn үjkeleuinen tuyndajdy Zhel zhyldamdygy orman togajly audandarda үlken kalaly zherlerde kemise al suly audandarda aeroport territoriyasynda zhel zhyldamdygy bayaulamajdy Үj gimarattar orman togajlar zhәne baska obektiler zher zhyldamdygyn bayaulatyp kana kojmajdy sonymen katar turbulentti agystar tugyzady Zhelkondyrgysyn ornalastyru үshin mamandar sol ajmaktyn zharamdylygyn bagalaj otyryp zher betinen kedir budyryn klassifikaciyalau үshin zhel potencialyn engizdi Mysaly zher betinin kedir budyryn zhogary klass retinde teniz beti eseptelinedi Zher betinin kedir budyrynyӊ klassifikaciyalaryn tomendegidej bagalajmyz Zher betinin kedir budyrynyӊ klassifikaciyalary1 0 su beti2 0 5 aeroport ashyk alany3 1 ashyk auyl sharuashylyk alkaby4 1 5 alys oralaskan үjlerden turatyn auyl5 2 2 5 үjleri bar azdagan agashtary bar auyl6 3 poselok үlken auyl7 4 үlken kalalar Zhel ygysuy degen tүsinik bar ol zher betine zhakyndaganda zhel zhyldamdygynyn ozgerisin tomendeuin sipattajdy Zhel turbinasynyn diametri үlken bolyp munaranyn biiktigi onsha үlken bolmasa zhel ygysuy kezinde zhogary poziciyada turgan kalakshanyn zhyldamdygy zhogary bolyp tomengi poziciyadagy kalakshanyn zhyldamdygy tomendep zhelkondyrgysynyn bүlinuine әkep sogady Zhelenergetikasynyn pajdalanudyn damu tarihy1888 zh Charlz Brush pajdalangan zhel generatory Birneshe myndagan zhyldar bojy adamdar zheldi energiya kozi retinde pajdalangan Қogam mәdenietinin zhana kalyptaskan kezinde zhel energiyasyn teniz sayahatynda pajdalangan Ertedegi mysyrlyktar 5 myn zhyl buryn zhel energiyasyn pajdalanyp zhelken komegimen zhүzgen Bizdin zamanymyzdyn 700 zhyldary kazirgi Auganstan zherinde tik bekitilgen osi bar zhel mashinasymen dakyldardy untaktau үshin koldangan Zherorta tenizinde ornalaskan Krit aralynda uzyn munaraga bekitilgen zhel kүshimen kozgalatyn diirmen zher sulandyru zhүjesinin zhumysyn atkargan 14 gasyrda gollandyktar zhel diirmenin zhetildirip dәndi dakyl onimderin untaktau үshin koldandy 1854 zhyly AҚSh ta zhel energiyasymen zhumys istejtin su tartu nasosy iske kosyldy Su tartu nasosynyn modeli zhel diirmeninen kalakshalar sanynyn koptigimen zhәne zhel bagyty men zhyldamdygyn anyktajtyn aspap flyugerdin boluymen erekshelenedi 1940 zhyldary osyndaj zhel kүshimen kozgalatyn diirmennin sany 6 milliondaj edi olardy su tartu zhәne elektroenergiya alu maksatynda koldandy Osyndaj zhel diirmender mal sharuashylyk fermasyn sumen kamtamasyz etip turdy 20 gasyrdyn ortasynda zhel energiyasyn kazirgi zaman energiya kory munaj ornyn basty Dүnie zhүzinin birneshe ret munaj dagdarysynan son kajtadan zhel energetikasyna kopshiliktin kyzygushylygy oyandy 70 zhyldary munaj bagasynyn osuine bajlanysty energetika sarapshylary zhel enrgiyasyn pajdalanu sharalaryn usyndy Memleket karzhylandyru koldauymen otkizilgen zertteuler men eksperimentterdin nәtizheleri zhel energiyasyn pajdalanudyn zhana tehnologiyasynyn damuyna zhol ashyldy 1981 1984 zhyldary Kaliforniyanyn ozinde 6870 zhel turbinasy iske kosyldy Birak 31 zheltoksan 1985 zhyly munajdyn bagasy barrelge shykkanda 10 dollarga tүsti osygan bajlanysty zhelkondyrgysyn shygaratyn koptegen shagyn kompaniyalar zhojyla bastady Al 1998 zhyly AҚSh ta zhelenergetikasy damuy kajtadan damu satysyna koterildi Қazirgi kezdegi zhel energiyasyn pajdalanudyn damuy Zhelenergetikasynyn kүnnen kүnge damuy karkyndap osude 31 zheltoksan 2005 zhyly bүkildүniezhүzilik zhelenergetikasynyn ondiriletin kuaty 58 982 MVt boldy Osyndaj karkyndy osu satysynda Bүkilәlemdik zhelenergetika associaciyasy 2010 zhyly zhel energiyasyn kuatyn 120 000 MVt ka osirudi zhosparlap otyr Zhelenergetika associaciya synyn mәlimetterin negizdej otyryp aldyngy katarly 10 eldin zhel energiya damu kuatynyn korsetkishterine nazar audarajyk Keste 1 Memleket 2005 zh gana iske kosylgan zhelagregat ondirilgen kuat MVt 2005 zh osui 2005 zh barlyk ondirilgen kuat MVtGermaniya 1798 8 10 8 18427 5Ispaniya 1764 0 21 3 10027 0AҚSh 2424 0 36 0 9149 0Үndistan 1430 0 47 7 4430 0Daniya 4 0 0 1 3128 0Italiya 452 4 35 8 1717 4Birikken korol ujymyndagy memleket 465 0 52 4 1353 0Қytaj 496 0 64 9 1260 0Niderland 141 0 13 1 1219 0Zhaponiya 143 8 16 0 1040 0Europa bojynsha 6174 0 18 0 40932 0Barlygy 11310 0 24 0 58982 0 Keste 2 Zhyl Bүkil әlemdegi MVt ondiriletin kuat MVt Europadagy ondiriletin kuat MVt1980 10 1995 4821 25151999 13 594 93072001 23 857 17 2412004 47 671 34 7582005 58 982 40 932 Zhel kondyrgylardyn zhetildirui men kop zhylgy tәzhiribe zhumsalatyn shygyn molsherinin tomendeuine mүmkindik tugyzdy al bul AҚSh ta elektroenergiya kunynyn 1986 zh 1kVt sag 14 centke 1999 zh 5 centke tomendegeninen korinedi Al Europa elderi zhelenergiyasyn damytuda zhetekshi aldyngy sheptegi zhana tehnologiya ondirisinin ortalygy desek te artyk ajtpagan bolar edik Zhelkondyrgysynyn elektr energiyasyn ondiru tehnologiyasyZhel kondyrgylarda zhel agynynyn kinetikalyk energiyasy generator rotorlarynyn ajnalu procesi kezinde elektr energiyasyna ajnalady Konstrukciyasy zhagynan zhelkondyrgylardyn generatorlary elektrostanciya dagy otyn zhakkanda tok ondiretin generatorlarga uksajdy XX gasyrdyn basynda N E Zhukovskij zhel dvigateli teoriyasynyn negizin kalady osy teoriyany negizdej otyryp әlsiz zheldin yrgagynan zhumys isteletin zhogary onimdi zhetildirilgen zhelagregattardyn konstrukciyalary zhasalyndy barlyk eldin galymdary men samolet zhasaushy konstruktor mamandary oz үlesterin kosty Barlyk zhel dvigatelinin zhumys isteu principi bireu ak onda zheldin әserinen kozgalatyn zheldongalagynyn kalakshalarynyn kozgalysy elektr energiyasyn ondiretin generatorynyn ajnalyp turatyn biligine beriledi Zheldongalagynyn diematri үlken bolgan sajyn sokkan zheldin үlken agysyn kamtidy zhәne agregat tүrlerine karap negurlym үlken energiya ondiredi Zhel dvigatelin eki topka boledi tik ospen ajnalatyn zhel dvigateli olarga karusel tiptes kalakshaly ortogonaldi gorizontal ospen ajnalatyn zhel dvigateli kanatty dep atalady kanattarynyn sanyna bajlanysty Қalakshaly zhel dvigatelinin ajnalu zhyldamdygy olardyn kalakshalar sanyna keri proporcional sondyktan agregattyn kalakshalaryn үshten artyk zhasamajdy Gorizontal ajnaldyru osi bar eki nemese үsh kalakshadan turatyn munaranyn basyna bekitilgen kondyrgylar zhelkondyrgylardyn en kop taragan tүri bolyp tabylady Gorizontal ajnaldyru osi bar turbinanyn rotorynyn baskarushy biligi de koldenen ornalaskan Al kop kalakshalardan turatyn gorizontal osi bar modelin monolittik dep atajdy Bul kondyrgylar tomengi zhyldamdykta zhumys istejtindikten su tartu nasosynda pajdalanady Tik ospen ajnalatyn zhel dvigatelinin N tiptes rotorynyn zhetekshi biligi vertikal ornalaskan Turbinalarynyn kalakshalary ote uzyn pishini doga tәrizdi munaranyn үstingi zhәne astyngy zhagyna berik ornatylgan Osyndaj zhel kondyrgylaryn әlemnin birneshe kompaniyasy gana zhasajdy H tiptes turbinasy rotorynyn ereksheligi baskarushy bilik vertikal ornalaskandyktan kez kelgen bagytta sokkan zheldin үlken agysyn kamtidy Francuz inzheneri Darrius tik ospen ajnalatyn zhel dvigatelinin teoriya negizin kalaj otyryp konstrukciyasyn zhasady Syrtky tүrlerinin ajyrmashylygyna karamastan gorizontal zhәne vertikal ajnalu osi bar zhelkondyrgylardyn zhumys isteu principteri birdej Zhelkondyrgylardyn negizgi bolikteri Zhelkondyrgylary mynandaj negizgi bolikterden turady kalakshalardan rotordan transmissiya dvigateldin mehanikalyk energiyasyn mashinaga beruge arnalgan mehanizmder zhiyny generatordan bakylau zhүjeleri Turbinanyn kalakshalary arkyly sokkan zheldin үlken agysyn kamtidy Қalakshalar shyny talshygynan polistroldan nemese komirplastikten zhasalynady Turbinanayn kalakshalary zhumys istegende sol manajdagy televiziyaga keri әserin tigizedi ozi kuatty dybys terbelisterin tudyrady Sondyktan kalakshalaryn berik synbajtyn zhәne iilgish shyny plastikadan zhasajdy radiotolkyndardy shagyldyrmajdy zhutpajdy Қalakshalardyn diametrinin uzyndygy 15 pen 25 metrdin aralygynda bolsa salmagy 1000 kg bolady Rotor ortalyk bilikpen zhalgangan kalakshalardan turady Ortalyk bilik baskarushy bilikke transmissiya arkyly zhalgangan Transmissiya beldik arkyly kinetikalyk energiyany generatordyn baskarushy biligine berip elektr energiyasyn ondiretin mehanizmder zhiyny Zhelkondyrgynyn bakylau zhүjeleri alystan kompyuter arkyly baskaryp zhәne bakylap otyrady Bakylau zhүjeleri kandaj da bir buryshpen kolbeu ornaatylgan zhәne ajnymaly әr bagytta kozgalyp turady Sonymen katar elektrondyk bakylau zhүjeleri zhel zhyldamdygy ozgergen kezde ondirilgen kerneu shamasynyn shamadan asyp ketpeuin rettep otyrady Zhelkondyrgysynyn basty sipattamalarynyn biri bolyp onyn kuaty bolyp sanalady Zheke үjge nemese kottedzhge ornalgan kishi zhelkondyrgy lardyn kuaty 100 kVt al diametri 15 40 metrge baratyn 2 3 kalakshalary zhelkondyrgysy 1 MVt tok ondiredi Қazirgi zamangy zhelkondyrgylary 690 V kerneu beredi ol transformatordyn komegimen 10 30 kV ka tүrlenedi Mysaly 500 kVt tyn zhelkondyrgysy 1 sagatta 15 m s zhel zhyldamdygy kezinde 500 kVt energiya ondirse 600 kVt tyn kondyrgy bir zhylda zhel zhyl damdygy 4 5 m s bolgan kezde 500000 kVt energiya ondiredi Zheldin mehanikalyk energiyasyn elektr energiyasyna ajnaldyratyn mashinanyn tiimdiligin sipattajtyn shama zhelkondyrgysynyn pajdaly әreket koefficenti PӘK i dejmiz PӘK ti esepteu үshin zhel kondyrgysynyn 1 zhylga ondirilgen kuaty 1 zhyldagy 8760 sagattagy maksimal kuatka boluimiz kerek Mysaly 600 kVt tyn turbany 1 zhylda 2 mln kVt energiya ondirse onyn PӘK i ŋ 2000000 365 25 24600 100 2000000 525600 100 38 dd Қazirgi zhelkondyrgylardyn PӘK i 25 30 aspajdy Zhelkondyrgysyn pajdalanuҮlken zhelkondyrgysy Үlken zhelkondyrgylardyn ondiretin energiyasy mәninin үlkendigi sonsha zhergilikti beriletin energiya beru zhelileri kuatynan asyp tүsedi Үlken zhelkondyrgysy zhumys zhasau үshin koptegen karazhat zhumsauga tura keledi Osyndaj artyk shygyn zhumsau zhalgyz kondyrgy bar zherde ote tiimsiz sondyktan kelensiz mәseleni sheshu maksatynda belgili ajmakta zhelkondyrgysyn toptastyr yp salady Osylaj kop ondirilgen energiya kontrakt bojynsha kommunaldi kompaniyaga satylady En algash ret osyndaj toptastyrylgan үlken zhelkondyrgylary Kaliforniyada iske asty 400 600 kVt 16 myn үlken zhelkondyrgylary San Francisko kalasynyn turgyndaryn tolygymen energiyamen kamtamasyz etedi Teniz bazasynyn zhelkondyrgylary Tenizde katty zhel sogatyny әrkimge belgili tenizdegi zheldin energiyasyn pajdalanu halyk sany kop tygyz ornalaskan Soltүstik Europa memleketteri үshin үlken zhetistik deuge bolady sebebi bul memleketterdin zherlerinde zhelkondyrgysyn ornatatyn ashyk zhazyk alandar zhetispejdi Tayaz ozenderde ornatylgan zhelkondyrgylary Europa memleketterinin nazaryn ozderine audaruda Sebebi Soltүstik Europa memleketterinde tayaz ozendi suly ajmaktar kop edi Birinshiden tenizde zhel zhyldamdygy 10 ese ondiriletin energiya 30 osedi ekinshiden 30 m terendikte zhagalaudan 30 km ornalaskan zhelkondyrgysyn pajdalanu ekonomikalyk tiimdi eken Europada atomdyk energiyasyz atty zhoba bojynsha otkizilgen otyrysta teniz bazasynyn elektroenergiyasyn 2 ese pajdalanu turaly usynys kabyldandy Keleshekte Daniya memleketi teniz bazasynyn zhelkondyrgylary ondiretin energiya kory 13 5 T Vt sag bolady dep zhosparlap otyr bul eldin 40 energiya muktazhdyktaryn kanagattandyrady Kishi zhelkondyrgylaryn pajdalanu Aldynda ajtyp ketkendej dizeldi generotormen salystyrganda zhel energetikasy alys ajmakta turatyn halyktar үshin ote ekonomikalyk tiimdi Kishi zhelkondyrgylary auyl turgyndary үshin mynandaj maksattarda koldanylatynyn ajtyp otejik Su tartu zhәne sygylgan aua alu үshin Elektr energiyasyn alu үshin Kejbir mehanizmderdi kozgalyska keltiru үshin Қazirgi kezde 100 000 astam su tartu nasosy zhumys istejdi kobisi elektrlenbegen auyldyk zherlerde ornalaskan Kobinse fermerler auyz sumen auyl turgyndaryn kamtamasyz etu үshin zhәne mal egin suaru үshin koldanady Қazir su tartu kondyrgylary rynokta satylady Mysaly 3 metrlik rotor 2000 l sudy 1 sagatta 10 metrden 3m s zhel zhyldamdygynda koterse al 7metrlik zhelkondyrgysy 8000 l sudy osyndaj zhyldamdykta 1sagattta koteredi eken Mundaj zhelkondyrgylardy ornatu onaj zhәne koldanu ote karapajym Osyndaj su tartu nasosyn Indoneziyada zher sulandyru үshin pajdalanady bul ajmaktarda zhanbyr az zhaugandyktan fermerler kүrishti zhylyna 1 ret osiredi Қurgakshylyk bul audandarda zhylmen salystyrganda 75 kurajdy sondyktan kүrish alkaby iri kara zhajylym retinde pajdala nylady Indoneziyanyn kop zherleri zher asty sularga baj bolgandyktan zher asty sularyn nasospen tartady Mysaly zhelkondyrgy nasosy 1 sekundta 3 l sudy tartady Indoneziyada 1992 zhyly 15 osyndaj zhүjelerden turatyn nasos ornatyldy Telekommunikaciyalyk obektiler үshin zhel energiyasy ote tamasha energiya kozi bolyp tabylady sebebi antennalardyn ornalaskan audanyna zhelkondyrgylardy ornalasu biiktigi sәjkes keledi Kishi zhel turbinalardyn energiyasyn akkumulyatorlardy zaryadtauga yngajly olardy pәterlerdi zharyktandyru үshin turmys tehnikalarynda koldanylady Zhelden ondirilgen energiyany akkumulyatorda saktap kez kelgen uakytta pajdalanu ekonomikalyk tiimdi Zhel energiyasyn sudy ysytu arkyly pajdalana alamyz termostatka sudy toltyryp kajnatu arkyly 1 kVt energiya pajdalanatyn bolsak termostattyn kuaty 1 kVt bolyp zhasaluy tiis Kүn men zhel bir birin tolyktyryp turady kysta katty zhel soksa zhazda kүn ysidy Қysta kүn zhel energiyasymen үjdi zhylytsak zhazda kүn energiyasyn pajdalanyp sudy zhylytuga bolady Osyndaj kombinaciyala nyp zhasalgan kүn zhel zhүjesi avtonomdyk energiyamen kamtamasyz etu үshin ote kolajly Zhelenergetikasynyn ekologiyaga әseriZhelenergetikasy damuy energiya zhetispejtin energiya kuanysh әkelgenmen onyn ziyandy da әreketi bar Zhelkondyrgylardyn ajnalyp turatyn kalakshalary mehanizmi ajnala ortaga dybys shuyn shygarady 40 decibeldan asatyn dybys tolkyndary adam organizmine ziyandy әreketin tigizedi Mysaly shu dengejinin zhogary boluy dybys kulaktyn dybys kabyldauyn nasharlatyp organizmnin zhүjke psihologiyalyk әreketine ziyanyn tigizedi Zhelkondyrgylary bir birinen munara biiktigimen salystyrganda 5 10 ese kashyktykta ornalasuy tiis osy territoriyada ornalaskan zhelkondyrgylar ajmagynda eshkandaj gimrat orman bolmauyn eskeru kazhet Қustar zhogary kerneu zhilikteri men antennamen gimrat terezelerimen kejde avtomobil terezesimen soktygysyp mertigip zhatady Kejbir zhelkondyrgysy munarasynyn zhogary zhagynda konaktajdy bul bulardyn omirine kauip әkeledi Zhelkondyrgylaryn salgan kezde kustardyn ushu migraciya marshrutyn eskeru kazhet Zhelkondyrgysynyn metall bolikteri ajnalganda kuatty dybys terbelisterin tugyzady sol manajdagy radiotolkyndarmen zhumys istejtin televiziyalyk radio zhәne radarlyk kurylgylarga keri әserin tigizedi Әrine televiziyalyk nemese radio retransiyatoryn ornatu kiyn emes birak ta bul arzanga tүspejdi Zhel energiyasyn kalaj pajdalanu turaly kejbir usynystarZhelkondyrgysyn ornatu kerek degen sheshim kabyldadyk Birinshiden bizge tutynatyn energiyamyzdyn molsherin eseptep alu kerek zhәne oz zherimizge ortasha sogatyn zheldin zhyldamdygyn biluimiz kerek ekinshiden zhel kondyrgysyn ornatatyn zherdi tandau Ashyk landshaftagy tobe zhәne tau zhotasyna zherkondyrgysyn ornatu tamasha oryn bolyp esepteledi Tobede zhel zhyldamdygy zhazyk tegis zherge karaganda ylgida zhogary Eger 2 nemese birneshe kondyrgylar ornatatyn bolsak onda olardyn arasy munaranyn biiktigimen kem degende 5 ese artyk bolu kerek olaj bolmaganda zhumys istegende bir birine kedergi zhasajdy Zhyldamdyk artkan sajyn aua agysynyn sipaty ozgere tүsedi Aua kabattary birimen biri retsiz aralasyp ketedi үjirim pajda bolady Mundaj agysty turbulentti dep atajdy Turbulentti agys zhel energiyasyn tiimdi pajdalanu mүmkindigin azajtady sonymen katar mashinanyn tozuyn tezdetedi Sondyktan turbina munarasynyn biiktigin barynsha biik etip kalajdy birinshiden zher betindegi pajda bolatyn turbulentti agysty boldyrmau үshin ekinshiden zhel zhyldamdygyn arttyru үshin Zhel kuaty onyn zhyldamdygynyn kubyna tura proprocional Mysaly zherden 30 m biiktikte ornatylgan zhelturbinasy men zherden 10 m biiktikte ornatylgan turbinanyn zhyldamtyktarynyn ajyrmashylyktary 100 bolady 10m biiktikte ornatylgan eki zhel generatory men 30m biiktikte ornatylgan bir generatordyn ondirilgen tok kuaty birdej Basynda ajtyp ketkendej zhelkondyrgynyn ornyn tagajyndagan son sol ajmaktagy ortasha zhyldamdyk mәnin biluimiz kerek Ol үshin ajlar bojy zertteuler zhүrgizip nemese metostanciyanyn komegine zhүginuine bolady Zhel zhyldamdygyn olsheu үshin үsh shynydan zhasalgan vertikal oske bekitilgen anemometr aspaby pajdalanylady 1 minuttagy ajnalym sanyn elektrondyk kurylgy tirkejdi Anemometr zhel bagytyn anyktajtyn aspap flyugermen zhabdyktalgan Zhel bagytyn anyktaudyn tagy bir tәsili sol ajmaktyn osimdik agashtaryn bakylau Zhalgyz zhәne osip turgan agashty alyp karasak zhel sokkan zhagynyn zhapyragy sirek kuragan butaktary uzyn zhәne gorizontal bolyp keledi Өz ajmagymyzdyn klimattyk zhagdajy bizge kerekti energiya molsheri ortasha zhel zhyldamdygy ornyn tagajyndagan son zhelgeneratoryn shygaratyn mamandardan mәlimet algan son zhelkondyrgysynyn kerekti modelin tandauga bolady GalleryLondon 2009 zh Minesota AҚSh Қytaj Grejt Yamur Tehas AҚSh GermaniyaDerekkozderOrtakkorda bugan katysty media fajldar bar Wind powerBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet