Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тисс, Тис (лат. Taxus) — жататын екі, сирек бір үйлі мәңгіжасыл қылқанжапырақты ағаштар мен бұталардың туысы. Қазба қалдығы триастың соңынан белгілі. Тек солтүстік жарты шарда кездеседі. Негізінен Кавказда, Кіші және Шығыс Азияда, Солтүстік Америкада өсетін 10 түрі бар.
| Тисс | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
|
Биіктігі 6 – 32 м, диаметрі 1 – 2,5 м. - қызыл-қоңыр түсті, тығыз пішінді. Қылқанының түсі қою жасыл және жылтыр болып келеді. Ұзақ өмір сүретін тахсус ағашының барлық түрі баяу өседі. Өмір сүру ұзақтығы - 300-500 жыл, кейбір сұрыптары 1500 жылға дейін өмір сүреді. Сонымен қатар, табиғатта 3000 жылдан аса өмір сүріп жатқан тахсустар кездеседі. Сәуір айында гүлдеп, қыркүйек айында жеміс береді. Жемісі - қызыл түсті. Бөрікбасы тармақталып өседі. Қылқан жапырақтары кезектесіп орналасады, қою жасыл түсті, жылтыр болады. Аталық масақшалары () дара, шар тәрізді, аналық бүрі () де біреу, оның жалғыз ұрығы болады. Пісіп жетілген ұрығы қызыл не қызғылт кейде сары түсті, жидекке ұқсайтын ұсақ бүртіктермен қапталып жатады. Тұқымы арқылы көбейеді (оларды құстар не кемірушілер таратады), ал қолдан өсіргенде қалемше немесе сұлама бұтағы арқылы көбейтіледі. 3 – 4 мың жылдай тіршілік етеді.
Тисстің барлық түрі де улы, олардың құрамында алкалоид таксин бар (бұл у адамға, малдардан жылқы мен сиыр үшін өте қауіпті). Тисс - қатты, әрі мықты ағаш, сондықтан ол ағаш шеберлігінде, металл жонуда бірден-бір құрылыс материалы ретінде қолданылады. Қазіргі кезде оның ағашын көркемдік бұйымдар мен жиһаздар жасауда пайдаланады. Бұл ағашты өндірісте «қызыл ағаш» деп атайды. Тисстерді жиһаз жасау үшін, елді мекенді көгалдандыру үшін пайдаланылады.
Күтімі
Көлеңке және алакөлеңкеде жақсы өседі. Көктем, жаз айларында қырқу жұмыстарын жүргізу керек.
- Көбейтілуі
Тұқымы және қалемшелеу арқылы көбейтеді.
Түрлері
2013 жылғы тізімінің мәліметі бойынша Тисс тегі 9 биологиялық түрден құралған:
- Taxus baccata (1753)
- Taxus brevifolia (1849)
- Taxus canadensis (1785)
- Taxus cuspidata & (1846)
- Taxus floridana Nutt. ex (1860)
- Taxus fuana Nan Li & R.R.Mill
- Taxus globosa (1838)
- Taxus sumatrana ((Miq.) de Laub.
- Taxus wallichiana Zucc. (1843)
Табиғи бұдандар
- Taxus ×hunnewelliana Rehder (1925)
- Taxus ×media Rehder (1906)
Сілтемелер
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
- Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 18 том
- Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.Қылқанжапырақтылар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 14 бISBN 978-601-7237-07-3
- Species in Taxus (ағыл.). The Plant List (2013). Version 1.1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/. Royal Botanic Gardens, Kew and the Missouri Botanical Garden (2013).
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tiss Tis lat Taxus zhatatyn eki sirek bir үjli mәngizhasyl kylkanzhapyrakty agashtar men butalardyn tuysy Қazba kaldygy triastyn sonynan belgili Tek soltүstik zharty sharda kezdesedi Negizinen Kavkazda Kishi zhәne Shygys Aziyada Soltүstik Amerikada osetin 10 tүri bar TissDүniesi ӨsimdikterBolimi Қylkan zhapyraktylarTaby Saby Tukymdasy Tegi Tiss L Biiktigi 6 32 m diametri 1 2 5 m kyzyl konyr tүsti tygyz pishindi Қylkanynyn tүsi koyu zhasyl zhәne zhyltyr bolyp keledi Ұzak omir sүretin tahsus agashynyn barlyk tүri bayau osedi Өmir sүru uzaktygy 300 500 zhyl kejbir suryptary 1500 zhylga dejin omir sүredi Sonymen katar tabigatta 3000 zhyldan asa omir sүrip zhatkan tahsustar kezdesedi Sәuir ajynda gүldep kyrkүjek ajynda zhemis beredi Zhemisi kyzyl tүsti Borikbasy tarmaktalyp osedi Қylkan zhapyraktary kezektesip ornalasady koyu zhasyl tүsti zhyltyr bolady Atalyk masakshalary dara shar tәrizdi analyk bүri de bireu onyn zhalgyz urygy bolady Pisip zhetilgen urygy kyzyl ne kyzgylt kejde sary tүsti zhidekke uksajtyn usak bүrtiktermen kaptalyp zhatady Tukymy arkyly kobejedi olardy kustar ne kemirushiler taratady al koldan osirgende kalemshe nemese sulama butagy arkyly kobejtiledi 3 4 myn zhyldaj tirshilik etedi Tisstin barlyk tүri de uly olardyn kuramynda alkaloid taksin bar bul u adamga maldardan zhylky men siyr үshin ote kauipti Tiss katty әri mykty agash sondyktan ol agash sheberliginde metall zhonuda birden bir kurylys materialy retinde koldanylady Қazirgi kezde onyn agashyn korkemdik bujymdar men zhiһazdar zhasauda pajdalanady Bul agashty ondiriste kyzyl agash dep atajdy Tissterdi zhiһaz zhasau үshin eldi mekendi kogaldandyru үshin pajdalanylady KүtimiKolenke zhәne alakolenkede zhaksy osedi Koktem zhaz ajlarynda kyrku zhumystaryn zhүrgizu kerek Kobejtilui Tukymy zhәne kalemsheleu arkyly kobejtedi Tүrleri2013 zhylgy tiziminin mәlimeti bojynsha Tiss tegi 9 biologiyalyk tүrden kuralgan Taxus baccata 1753 Taxus brevifolia 1849 Taxus canadensis 1785 Taxus cuspidata amp 1846 Taxus floridana Nutt ex 1860 Taxus fuana Nan Li amp R R Mill Taxus globosa 1838 Taxus sumatrana Miq de Laub Taxus wallichiana Zucc 1843 Tabigi budandar Taxus hunnewelliana Rehder 1925 Taxus media Rehder 1906 SiltemelerGүlstan osimdikter turaly sajt Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderҚazak ulttyk enciklopediyasy 18 tom Қ 74 Қulzhabaeva G Ә Қylkanzhapyraktylar Didaktikalyk material Almaty 2010 14 bISBN 978 601 7237 07 3 Species in Taxus agyl The Plant List 2013 Version 1 1 Published on the Internet http www theplantlist org Royal Botanic Gardens Kew and the Missouri Botanical Garden 2013 Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet