Қарабас батыр

Қарабас Көшейұлы – халық батыры, би, күйші. XVIII ғасырда Торғай өзенінің бойында ғұмыр кешкен. Арғы тегі кіші арғыннның шақшақ руынан бастау алады. Шақшақ Жәнібек тарханның ұлы атасы, Есім ханның тұсында ерлігімен көзге түсіп, жасақты қол бастаған кісі. Шақшақтан туған Бақай, Көшей, Дүзей, Есназар, Ақназар есімді алты ұл жаугершілік заманда «Шақшақтың алты бөрісі» атанған. Көшейден Аю, Қарабас, Қошқар, Тіней есімді төрт ұл тарайды. Қарабас батыр батыр болып өскен. Болашақ қайын жұрты Сарымырзаның ауылын Тұрсын шапқанда, соңынан жалғыз қуып барып, қалыңдығы Қиялсұлуға қоса бүкіл малын алып қайтқан.

Ел аузындағы деректер

Көріпкелдігі

Батыр туралы ел аузында сақталған аңыз көп. Қазіргі Шақшақ Жәнібек ауылының батыс жағындағы Қарсақбасы тауы Қарабас батырдың қарауыл төбесі болған көрінеді. Қарт батыр тоқсаннан асқан шағында әулетінің ат жалын тартып мінер азаматтары жорықта жүргенде өзінен-өзі назаланып: «Иә, Алла, мені оттың басында, ошақтың қасында аласың ба? деп налыған екен дейді. Айтқандай түс ауа ауылға жау шауып, төсекте жатқан қарт батыр жайдақ атқа міне салып, қалың қолға қарсы ұмтылып, осы шайқаста қаза атпқан. Батыр көріпкелдігі бар әулие болған. Ақтөбе облысы Әйтеке би ауданындағы Сарыбұлақ ауылының батыс жағындағы ұзын төбенің басында орналасқан үлкен қорым «Қарабас әулие қорымы» деп аталады. Қорым көлемі бұл төңіректі үлкен ел қоныс екенін дәлелдейді. 18-19 ғасырларда осы тұстан керуен жолы өткен, пошта қатынасы орнаған. Әулие қорымы қасиетті орын саналып, басына түнеп, тәу етушілер әлі күнге үзілмей келеді.

Күйшілігі

Қарабас батыр әулиелігіне қоса дәулескер күйші болған. 96 жасында жауға шапқан қарт батырдың «Қарабас» күйі қазақ жұртының ең көп тараған музыкалық шығармаларының бірі. Бұл күйді кезінде белгілі этнограф А.В. Затаевич күйші Махамбет Бөкейхановтың тартуында нотаға түсіріп, «Қазақтың 500 әні мен күйі» (1931) кітабына енгізген. Күйдің 1934-1939 жылдары академик А. Жұбанов нотаға түсірген нұсқасы Қазақстан Ғылым Академиясының орталық ғылыми кітапханасында сақтаулы. Халық ақыны А. Әбіқаев «Қаражорға» күйін де Қарабастікі дейтін. Ақын С. Тұрғынбеков «Қрабас күйі» атты баллада жазып, 1965 жылы Жангелдин ауданының «Жаңа өмір» газетінде жариялады. Батыр, күйші, әулие өміріне байланысты филология ғлымының докторы, музыка зерттеуші А. Сейдімбеков, жазушы Ә. Кекілбаев, журналист С. Мыпқалиев шығармалары мен зерттеулерінде құнды деректер береді. Қарабас батырдан тараған Құдайберген, Есберлі, Қожамқұл, Қойбағар ұрпақтары бүгінде үлкен рулы жұртқа айналды.

Дереккөздер

1. ТОРҒАЙ ЕЛІ. Энциклопедия / Құраст. Т.Рсаев. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2013. – 456 бет + 16 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 978-601-291-179-4