Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Барақ Қарауыл бай, Қарауыл Шілмәнбетұлы, Байдәулет Шілмәнбетұлы - 1750 жылдар жобасында дүниеге келіп, 1849 жылдың жобасында Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы, іргесінде дүниеден өткен.
Барақ Бигелдіұлының үлкен ұлы Шілмәнбеттің үлкен ұлы Байдәулет жасынан зерек өскен жан екен. Байдәулет туралы ел ішінде әңгімелер көп. Бұл кісінің азан шақырып қойған аты Байдәулет екен. Сырдың бойынан, қазіргі Ақтөбе өңірі жерінен көшіп келген аз ғана ағайын Абылай хан бөліп берген, Қызыл Сеңгір мен Жетіқоңыр аралығындағы жердің шаруашылыққа жайлы шұрайлы жерлеріне таласып қалады. Келісе алмаған ағайындар, «Біздің сұраған жерлерімізді бермесеңдер, көшімізді өзіміздің үйренген тұсымызға қайта бұрамыз» деп, ренішке бой алдырып, кері қарай көшуге дайындық қылады. Сонда билер ақылдаса келіп әр атадан бір баладан, жалпы ұзын саны қырық-елу баланы атқа мінгізіп, батыстан шығысқа қарай жарыстырады. Жерлер алдын-ала бөліктерге бөлінісіп, әр бөліктің биігіне арнайы қарақшылар қадалып қойса керек. Кімнің аты сол қарақшыға бірінші жетсе, сол ауыл сол жерге орналасатын болып белгіленеді. Елдің басы алғашқы қарақшыға ауып, бағытты сонда нұсқайды. Елден бұрын төбенің басындағы қарақшыға жетіп, Байдәулет ат ойнатып тұрады. Осылай, Байдәулеттің арқасында сол жерге Тама тайпасының Дәулеткелді балалары еге болған екен. Байдәулеттің ат бәйгесінде жеңіп алған жерін Қоңыртөбе деуші еді. Ол Сарысу өзеніне таяу, Жезқазғанға қарайғы асфальт жолдың Жетіқоңыр жақ бетінде, Ұлытау ауданының «Сарысу» кеңшарының Баймырза деген бөлімшесінен бері оңтүстікке қарай орналасқан. Қарауылдың дүниеге шыр етіп келгенде қойылған аты, періште «әумин» деп қойған есімі – Байдәулет. Жасынан пысық, ширақ болған. Ертерек атқа мінген. Он бес-он алтысында билікке араласқан. Дәулеткелді атаның балаларына деп «Қоңыртөбе», «Ақкөл», «Жиделісай», «Тобылғылыны» жеңіп алғаннан соң, Байдәулет аты ескерілмей, «Қарауыл» атымен елге танылады.
-Еңбек сеніке ғой, өзің осы жерге егелік етерсің, - депті ғой сонда елдің басшылары. Бұл сөзді құп көріп «Елдің, жердің шекарасынан еш бір жан суық қадамын баспасын» деп Қарауыл атамыз бүтіндей аттан түспейтін, ел күзетінде болыпты. Жерді торып, малды торып, елінің ертеңгі күні ашықпауын, жаудың қолына түспеуін қарауылдап жүретіндігі үшін, ел ақсақалдары жиылып:
-Сенің тірлігің де, болмысың да осы елдің қарауылдығы болды ғой. Елге сіңірген еңбегің алладан қабыл болсын! Сенің атың енді – Қарауыл болсын, әумин! – деп бата қылған екен. Өзі ақылды, өзі сақ, өте шырамтал, білгір кісі болған дейді Қарауылды бұрынғылар. Көрегендік қасиеті бар бойында, әрі еш нәрседен тайсалмайтын батырлығы қоса болған. Ақсақалдар батасы қабыл болып, осы күнге дейін Байдәулет аты аталмай, Қарауыл атымен есте қалған. Кейіннен Қарауылға мал бітіп, дәулет қонады. Осы кезде бай аты қоса шығып, Қарауыл бай атымен танылады. Кейінгі ұрпақтары Қарауыл байдың ұрпағымыз деп оны мақтанышпен айтады. Айтқаны болған, дәуірлеген кісі екен. Содан да ауыл балалары өз әкелерінің атын атамай Қарауылдың баласымыз дейтін болған. Сол рухта тәрбиеленіп, сол рухта өскен.
Қарауыл әруақты жан екен. Түн баласына ұйқы көрмейтін арқалы әулие болған. Бәйгеге жүйрік ат қосып, бәйге мәреге жақындағанда, таяғын жерге шаншып қойып, шапқан аттар жайлы алдын ала болжам айтып отырады екен. Алған бәйгесін туған-туыс демей ауыл адамдарына түгелдей бөліп беретін болған.
Қалмақтар қазақ жерін қан қақсатып басып та алып жүрді ғой. Сол уақытта елдің басын қосып, туын ұстаған жандарға ру басы ретінде тайшы атты атақ беретін болған. Сол атақ қалмақ-жоңғар мемлекеті құлағаннан кейін де қазақ жерінде жойылмай қалып кеткенге ұқсайды. Себебі, Қарауыл бабамызды маңайындағы ел дәріптеп Тайшы атандырған екен. Елінің ақылшы, данагөй қариясы болады. Ұзын бойлы, жауырынды, басы қазандай жан екен дейді. Өте зерек, сұсты адам болған. Ертеректе Қарауылдың бейітіне топалаң болған малды, жынды болып дертке ұшыраған адамды апарып түнетеді екен. Кейінгі уақытта да ем іздеп келіп, баба басына түнейтіндер көп болған. Қарауылдың дүниеден өткенінен кейін көп ұзамай Кедей Қазанғап шешеннің жылдық асы өтеді. Сонда жаршы балаға Ерубай бабамыз: «Ана бес қақбасты айналып бір шауып келгейсің. Бәлкім, орындарынан тұрып, балаларын қолтығынан демер ме екен?!» депті дейді. Сондағы бес қақбас, бес шалдың бірі осы Қарауыл екен дейтіндер бар.
Дереккөздер
- Н.Рахымжанов, Жетіқоңыр:Жиделі және Жайылма
- "Созақ өңірі". Сүлеймен Тәбірізұлы. - Алматы: "Дәуір" баспасы, 2007 ж. ISBN 9965-749-84-1.
- Н.Рахымжанов, Жетіқоңыр:Жиделі және Жайылма
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Barak Қarauyl baj Қarauyl Shilmәnbetuly Bajdәulet Shilmәnbetuly 1750 zhyldar zhobasynda dүniege kelip 1849 zhyldyn zhobasynda Қaragandy oblysy Zhanaarka audany irgesinde dүnieden otken Қarauyl bajdyn kesenesi Barak Bigeldiulynyn үlken uly Shilmәnbettin үlken uly Bajdәulet zhasynan zerek osken zhan eken Bajdәulet turaly el ishinde әngimeler kop Bul kisinin azan shakyryp kojgan aty Bajdәulet eken Syrdyn bojynan kazirgi Aktobe oniri zherinen koship kelgen az gana agajyn Abylaj han bolip bergen Қyzyl Sengir men Zhetikonyr aralygyndagy zherdin sharuashylykka zhajly shurajly zherlerine talasyp kalady Kelise almagan agajyndar Bizdin suragan zherlerimizdi bermesender koshimizdi ozimizdin үjrengen tusymyzga kajta buramyz dep renishke boj aldyryp keri karaj koshuge dajyndyk kylady Sonda biler akyldasa kelip әr atadan bir baladan zhalpy uzyn sany kyryk elu balany atka mingizip batystan shygyska karaj zharystyrady Zherler aldyn ala bolikterge bolinisip әr boliktin biigine arnajy karakshylar kadalyp kojsa kerek Kimnin aty sol karakshyga birinshi zhetse sol auyl sol zherge ornalasatyn bolyp belgilenedi Eldin basy algashky karakshyga auyp bagytty sonda nuskajdy Elden buryn tobenin basyndagy karakshyga zhetip Bajdәulet at ojnatyp turady Osylaj Bajdәulettin arkasynda sol zherge Tama tajpasynyn Dәuletkeldi balalary ege bolgan eken Bajdәulettin at bәjgesinde zhenip algan zherin Қonyrtobe deushi edi Ol Sarysu ozenine tayau Zhezkazganga karajgy asfalt zholdyn Zhetikonyr zhak betinde Ұlytau audanynyn Sarysu kensharynyn Bajmyrza degen bolimshesinen beri ontүstikke karaj ornalaskan Қarauyldyn dүniege shyr etip kelgende kojylgan aty perishte әumin dep kojgan esimi Bajdәulet Zhasynan pysyk shirak bolgan Erterek atka mingen On bes on altysynda bilikke aralaskan Dәuletkeldi atanyn balalaryna dep Қonyrtobe Akkol Zhidelisaj Tobylgylyny zhenip algannan son Bajdәulet aty eskerilmej Қarauyl atymen elge tanylady Enbek senike goj ozin osy zherge egelik etersin depti goj sonda eldin basshylary Bul sozdi kup korip Eldin zherdin shekarasynan esh bir zhan suyk kadamyn baspasyn dep Қarauyl atamyz bүtindej attan tүspejtin el kүzetinde bolypty Zherdi toryp maldy toryp elinin ertengi kүni ashykpauyn zhaudyn kolyna tүspeuin karauyldap zhүretindigi үshin el aksakaldary zhiylyp Senin tirligin de bolmysyn da osy eldin karauyldygy boldy goj Elge sinirgen enbegin alladan kabyl bolsyn Senin atyn endi Қarauyl bolsyn әumin dep bata kylgan eken Өzi akyldy ozi sak ote shyramtal bilgir kisi bolgan dejdi Қarauyldy buryngylar Koregendik kasieti bar bojynda әri esh nәrseden tajsalmajtyn batyrlygy kosa bolgan Aksakaldar batasy kabyl bolyp osy kүnge dejin Bajdәulet aty atalmaj Қarauyl atymen este kalgan Kejinnen Қarauylga mal bitip dәulet konady Osy kezde baj aty kosa shygyp Қarauyl baj atymen tanylady Kejingi urpaktary Қarauyl bajdyn urpagymyz dep ony maktanyshpen ajtady Ajtkany bolgan dәuirlegen kisi eken Sodan da auyl balalary oz әkelerinin atyn atamaj Қarauyldyn balasymyz dejtin bolgan Sol ruhta tәrbielenip sol ruhta osken Balasy Қojbaktyn kesenesi Ұlytau audany Zhylandy auyly Қarauyl әruakty zhan eken Tүn balasyna ujky kormejtin arkaly әulie bolgan Bәjgege zhүjrik at kosyp bәjge mәrege zhakyndaganda tayagyn zherge shanshyp kojyp shapkan attar zhajly aldyn ala bolzham ajtyp otyrady eken Algan bәjgesin tugan tuys demej auyl adamdaryna tүgeldej bolip beretin bolgan Қalmaktar kazak zherin kan kaksatyp basyp ta alyp zhүrdi goj Sol uakytta eldin basyn kosyp tuyn ustagan zhandarga ru basy retinde tajshy atty atak beretin bolgan Sol atak kalmak zhongar memleketi kulagannan kejin de kazak zherinde zhojylmaj kalyp ketkenge uksajdy Sebebi Қarauyl babamyzdy manajyndagy el dәriptep Tajshy atandyrgan eken Elinin akylshy danagoj kariyasy bolady Ұzyn bojly zhauyryndy basy kazandaj zhan eken dejdi Өte zerek susty adam bolgan Erterekte Қarauyldyn bejitine topalan bolgan maldy zhyndy bolyp dertke ushyragan adamdy aparyp tүnetedi eken Kejingi uakytta da em izdep kelip baba basyna tүnejtinder kop bolgan Қarauyldyn dүnieden otkeninen kejin kop uzamaj Kedej Қazangap sheshennin zhyldyk asy otedi Sonda zharshy balaga Erubaj babamyz Ana bes kakbasty ajnalyp bir shauyp kelgejsin Bәlkim oryndarynan turyp balalaryn koltygynan demer me eken depti dejdi Sondagy bes kakbas bes shaldyn biri osy Қarauyl eken dejtinder bar DerekkozderN Rahymzhanov Zhetikonyr Zhideli zhәne Zhajylma Sozak oniri Sүlejmen Tәbirizuly Almaty Dәuir baspasy 2007 zh ISBN 9965 749 84 1 N Rahymzhanov Zhetikonyr Zhideli zhәne Zhajylma