Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ерубай би Жолдыбайұлы шамамен 1789–1862 жылдар аралығында өмір сүрген. Үш жүзге аты мәлім болған, тура би атанған. Руы Тама, Әліп бұтағынан тарайтын Дәулеткелді Байболат дейтін атадан. Ерубай би туралы ескі көзді, кәрі құлақты қариялар айтқанда ол кісінің ақыл ойының жетіктігі, парасат көзінің кеңдігі, қиыннан қиыстыратын тапқырлығы, ұшқыр ойдың иесі екендігі, көрегендік, сәуегейлік қасиеттері ерекше айтылады. Ерубай мен Жөгінің Кедей атасынан шыққан Қазанғап шешен ақылдасып, елдің сорына біткен болыс Хангелді Бөріұлын орынынан түсірмек болады. Осыны естіген Хангелдінің бойына қаны қатады. Осы екі аралықта Қазанғап қайтыс болып кетеді. Оның өсиеті бойынша асты Ерубай басқарады. Бұл жөнінде хабардар болған Хангелді жалған хабар беріп, астың бәйгесі 100 торы ала жылқы, 100 ақ бас қой деп жариялап жібереді. Сонымен қатар Жөгі атасының балаларына Ерубайға көмектеспеуді қатты қадағалап тапсырады. Асты өткізерден бір күн бұрын ғана естіген ас иелері қатты сасып, Ерубайдан көмек сұрайды. Осы тұста Барақ Қарауыл байдың баласы Қойбақ батыр "Елдің намысы - Ерубайдың намысы, Ерубайдың намысы - менің намысым" деп астында мініп келген торы ала атты түсіп береді. Табан астында Ерубай би ат тұяғы жеткен жерден торы ала ат жидыруға пәрмен береді. Дегенмен Хангелдінің бұйрығына бағынған ағайындар бұғып қала береді. Ерубайды қолдамаққа тек Дәулеткелді, Барақ, Есенқарағай, Бұзау, Жалпақ, Қызылқұрт балалары ғана ат салысып, астарында мініп жүрген торы ала аттарын бәйге желісіне байлатып, аттың санын жүзге жеткізеді. Осы аста Ерубай бидің Көкарғымақ атты аты бірінші, Айдауторы атты аты екінші болып келеді.
Қазанғаптың асы қай кезде болды дегенге келсек: "Хангелді Бөріұлы Тама болысын 1849 жылғы 16 желтоқсаннан бастап басқарған", одан соңғы болыс 1852 жылғы 20 қазанда бекітілген". Осыған қарап, Қазанғап асынан кейін Хангелді болыстықтан түсірілді дейтін әңгімені негіз қылып алып, ол асты 1852 жылғы қыркүйек айында болған деген топшылау жасауға болады. Ерубай туралы аңыздардың ұрпақты туған жерге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеп, сол заманның ауанын жете түсінуге итермелейді. Ерубай бидің мазары Қарағанды облысы, Ұлытау ауданы, Сарысу ауылдық округінде, Тасоба елді мекеніне жақын жерде тұр. Қасында балалары Көшек батыр мен мырзаның сағаналары орналасқан. 6 шақырым жерде Көктабан қыстағында Дәулеткелді-Бағалақтан тараған Барақ батырдың бейіті бар.
Ерубай би 1810–1815 жылдары Бөкей Ордасында "Хан кеңесіне" қатысып талай даулы айтыс-тартыстың басында болып, әділ шешімін табуға септігін тигізеді. 1815 жылы қайтыс болған Бөкей хан өзінің баласы Жәңгірге өсиет етті, ал оның кәмелетке толуына дейін Орданы уақытша басқаруды туған інісі Шығай сұлтанға тапсырады. Әкеден жастай қалған Жәңгірдің таққа қалай отырғандығы жайлы ел аузында мынадай сөз қалған: Шығай сұлтан ағасының өсиетін бұзып, Жәңгірдің көзін жоюды мақсат етеді. Шығайдың арам ойын сезген Ерубай би бала Жәңгірдің басына қамыр жапсырып, бетін күйелештеп, үстіне жаман киім кигізіп қозы бақтырып қояды. Жәңгір хан кәмелетке толып таққа отырғанға дейін Ерубайдың қамқорлығында болған екен. 1823 жылы 22 маусымда патша Жәңгірді Ішкі Орданың ханы деп тану жөніндегі грамотаға қол қояды. Ал 1924 жылғы 26 маусымда патша өкімет орындарының бақылауымен ежелгі салтанат рәсімін сақтай отырып, ол хан деп жарияланады. Жәңгір хан билігінің алғашқы кезеңінде ел басқару ісін билер кеңесімен ақылдасып жүргізетін болған. Билер кеңесін Ерубай басқарған. Кейініректе Жәңгір жеке билік жүргізіп көп жағдайда билермен ақылдаспайтын болған. Жәңгірдің бұл ісіне наразы болған Ерубай Сарысудың бойында Арғын, Найман, Тарақты руларымен қатар жатқан аз ғана Тама ауылына көшіп кетеді. Ерубай би өлер шағында ел-жұртын жинап өсиетін айтып қоштасып, соңында: "Жетіқоңырды менен асып кім алар дейсің. Мені Жетіқоңырдың ортасына жерлеңдер!" деген екен. Ерубай бидің қабірі Жетіқоңырдың төбесіндегі Тасоба деген жерде тұр.
Дереккөздер
- Н.Рахымжанов, Жетіқоңыр: Жиделі және Жайылма
- «История Казахстана в русских источниках»
- "Созақ өңірі". Сүлеймен Тәбірізұлы. - Алматы: "Дәуір" баспасы, 2007 ж. ISBN 9965-749-84-1.
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Erubaj bi Zholdybajuly shamamen 1789 1862 zhyldar aralygynda omir sүrgen Үsh zhүzge aty mәlim bolgan tura bi atangan Ruy Tama Әlip butagynan tarajtyn Dәuletkeldi Bajbolat dejtin atadan Erubaj bi turaly eski kozdi kәri kulakty kariyalar ajtkanda ol kisinin akyl ojynyn zhetiktigi parasat kozinin kendigi kiynnan kiystyratyn tapkyrlygy ushkyr ojdyn iesi ekendigi koregendik sәuegejlik kasietteri erekshe ajtylady Erubaj men Zhoginin Kedej atasynan shykkan Қazangap sheshen akyldasyp eldin soryna bitken bolys Hangeldi Boriulyn orynynan tүsirmek bolady Osyny estigen Hangeldinin bojyna kany katady Osy eki aralykta Қazangap kajtys bolyp ketedi Onyn osieti bojynsha asty Erubaj baskarady Bul zhoninde habardar bolgan Hangeldi zhalgan habar berip astyn bәjgesi 100 tory ala zhylky 100 ak bas koj dep zhariyalap zhiberedi Sonymen katar Zhogi atasynyn balalaryna Erubajga komektespeudi katty kadagalap tapsyrady Asty otkizerden bir kүn buryn gana estigen as ieleri katty sasyp Erubajdan komek surajdy Osy tusta Barak Қarauyl bajdyn balasy Қojbak batyr Eldin namysy Erubajdyn namysy Erubajdyn namysy menin namysym dep astynda minip kelgen tory ala atty tүsip beredi Taban astynda Erubaj bi at tuyagy zhetken zherden tory ala at zhidyruga pәrmen beredi Degenmen Hangeldinin bujrygyna bagyngan agajyndar bugyp kala beredi Erubajdy koldamakka tek Dәuletkeldi Barak Esenkaragaj Buzau Zhalpak Қyzylkurt balalary gana at salysyp astarynda minip zhүrgen tory ala attaryn bәjge zhelisine bajlatyp attyn sanyn zhүzge zhetkizedi Osy asta Erubaj bidin Kokargymak atty aty birinshi Ajdautory atty aty ekinshi bolyp keledi Қazangaptyn asy kaj kezde boldy degenge kelsek Hangeldi Boriuly Tama bolysyn 1849 zhylgy 16 zheltoksannan bastap baskargan odan songy bolys 1852 zhylgy 20 kazanda bekitilgen Osygan karap Қazangap asynan kejin Hangeldi bolystyktan tүsirildi dejtin әngimeni negiz kylyp alyp ol asty 1852 zhylgy kyrkүjek ajynda bolgan degen topshylau zhasauga bolady Erubaj turaly anyzdardyn urpakty tugan zherge degen sүjispenshilikke tәrbielep sol zamannyn auanyn zhete tүsinuge itermelejdi Erubaj bidin mazary Қaragandy oblysy Ұlytau audany Sarysu auyldyk okruginde Tasoba eldi mekenine zhakyn zherde tur Қasynda balalary Koshek batyr men myrzanyn saganalary ornalaskan 6 shakyrym zherde Koktaban kystagynda Dәuletkeldi Bagalaktan taragan Barak batyrdyn bejiti bar Bajsakal saganasy Erubaj bi 1810 1815 zhyldary Bokej Ordasynda Han kenesine katysyp talaj dauly ajtys tartystyn basynda bolyp әdil sheshimin tabuga septigin tigizedi 1815 zhyly kajtys bolgan Bokej han ozinin balasy Zhәngirge osiet etti al onyn kәmeletke toluyna dejin Ordany uakytsha baskarudy tugan inisi Shygaj sultanga tapsyrady Әkeden zhastaj kalgan Zhәngirdin takka kalaj otyrgandygy zhajly el auzynda mynadaj soz kalgan Shygaj sultan agasynyn osietin buzyp Zhәngirdin kozin zhoyudy maksat etedi Shygajdyn aram ojyn sezgen Erubaj bi bala Zhәngirdin basyna kamyr zhapsyryp betin kүjeleshtep үstine zhaman kiim kigizip kozy baktyryp koyady Zhәngir han kәmeletke tolyp takka otyrganga dejin Erubajdyn kamkorlygynda bolgan eken 1823 zhyly 22 mausymda patsha Zhәngirdi Ishki Ordanyn hany dep tanu zhonindegi gramotaga kol koyady Al 1924 zhylgy 26 mausymda patsha okimet oryndarynyn bakylauymen ezhelgi saltanat rәsimin saktaj otyryp ol han dep zhariyalanady Zhәngir han biliginin algashky kezeninde el baskaru isin biler kenesimen akyldasyp zhүrgizetin bolgan Biler kenesin Erubaj baskargan Kejinirekte Zhәngir zheke bilik zhүrgizip kop zhagdajda bilermen akyldaspajtyn bolgan Zhәngirdin bul isine narazy bolgan Erubaj Sarysudyn bojynda Argyn Najman Tarakty rularymen katar zhatkan az gana Tama auylyna koship ketedi Erubaj bi oler shagynda el zhurtyn zhinap osietin ajtyp koshtasyp sonynda Zhetikonyrdy menen asyp kim alar dejsin Meni Zhetikonyrdyn ortasyna zherlender degen eken Erubaj bidin kabiri Zhetikonyrdyn tobesindegi Tasoba degen zherde tur DerekkozderN Rahymzhanov Zhetikonyr Zhideli zhәne Zhajylma Istoriya Kazahstana v russkih istochnikah Sozak oniri Sүlejmen Tәbirizuly Almaty Dәuir baspasy 2007 zh ISBN 9965 749 84 1 Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz