Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Үйіржұлдыз (кейде жұлдыздар шоғыры, жұлдыз кластері, ағылш. Star cluster) — жұлдыздардың өзара бір-бірімен белгілі физикалық байланысы бар алып үйірі. Үйіржұлдыздар әдетте шар тәрізді үйіржұлдыз және тарқақ үйіржұлдыз деп екі түрге бөлінеді. Шар тәрізді үйіржұлдыз мың-миллиондаған жұлдыздардың гравитация (әлемдік тартылыс күші) әсерінде өзара тығыз байланған жұлдыз үйірі. Ал, Тарқақ үйіржұлдыз жүздеген-мыңдаған жұлдыздардан құралған, өте жас жұлдыздар үйірі болып, оның құрылымы біршама тарқақ болады. Тарқақ үйіржұлдыз Құс жолы жүйесінде қозғалған кезде жойқын әсеріне ұшырап, уақыт өте келе тарқалып кетуі мүмкін. Бірақ Тарқақ үйіржұлдыздардың әр мүше жұлдызы бір-бірінің шектемесіне ұшырамаса да, олар негізінен қарайлас бағытта қозғалып, өзара әсері жоқ айналады.
Көзбен көруге болатын әйгілі Үйіржұлдыздар: Үркер, Гиадалар және Араұясы (Messier 44) үйіржұлдыздары айтылады. Бірақ көптеген галактикаларда, мысалы Андромеда галактикасында да үйіржұлдыздар көп екені зерттелуде.
Шар тәрізді үйіржұлдыз
Шар тәрізді үйіржұлдыз, немесе GC, — мыңдаған, миллиондаған жұлдыздар диаметрі 10-30 дейінгі жарық жылы кеңістікке топтасып, сырттан қарағанда алып жұлдыз шоғыры болып көрінетін үйіржұлдыз. Олар көбінесе кәртпейген екінші дәрежелі жұлдыздардан – ғаламның өзінен ғана неше жүз миллион жас кіші, – құралады, олардың ең үлкендері көбінесе түсі қызыл, не сары болып келеді. Ол жұлдыздар массасы күн массасының екі есесіндей болады. Осындай жұлдыздар жетекші рөл ойнайды. Олардан үлкен және ыстық жұлдыздар жарылып ғаламатжұлдызға айналады, немесе ғаламшарлық тұмандықтарға（Planetary nebula）эволюция жасап, ақыры Ақ ергежейлі жұлдызға айналып тынады. Бірақ, шар тәрізді үйіржұлдыздарда аздап жасыл жұлдыздар кездеседі. Олар үйіржұлдыздың тығыздығы жоғары өзек өңірінде жұлдыздардың қосылуынан қалыптасады. Сондықтан оларды Көкшіл үйіржұлдыз（Blue stragglers，BSS）деп атайды.
Біздің Құс жолы жүйесінде Шар пішінді үйіржұлдыз Құс жолы тәжіне тарқалып, жоғары эксцентр (өзектен кері тебу) күші бойынша эллепис пішінде Құс жолы жүйесінің орталығын айналады. 1917 жылы Астроном Харлоу Шепли Шар тәрізді үйіржұлдыздың жайласуына орай Күннің Құс жолынан арақашықтығын есептеп шығарды. Оған дейін адамзат Құс жолының қайсы тұсында тұрғанын біле алмаған екен.
Шар тәрізді үйіржұлдыздар Астрономия тарихында көптеген сырлы сұрақтар туғызды. Өйткені, жұлдыздар өзгерісі теориясы бойынша есептелген Шар тәрізді үйіржұлдыздардың жасы Әлемнің жасынан да кәрі болып шықты. Ақыры, Hipparcos спутнигінің дәл есептеулері арқылы Шар тәрізді үйіржұлдыздардың арақашығын анық таныдық, сондай-ақ Хаббл тұрақтысының мәнін барынша дәл білуге мүмкіндік болды. Осы арқылы әлемнің жасы қайта есептеліп, ол шамамен 13 млрд жыл екенін, ең көне Шар тәрізді үйіржұлдызға қарағанда неше 100 млн жыл ары болып шықты. Біздің құс жолында шамамен 150 шақты Шар тәрізді үйіржұлдыз бар, арасындағы кейбіреулері Құс жолына соғылып бүлінген басқа ұсақ галактикалардың қалдығы екен. Мысалы Шар тәрізді үйыржұлдыз M79 дәл осылай. Кейбір галактикаларда Шар тәрізді үйіржұлдыздар өте көп, мысалы, алып (M87) де неше мыңдаған Шар тәрізді үйіржұлдыз бар екені белгілі болды.
Кейбір жарқыраған Шар тәрізді үйіржұлдыздар жай көзбен көруге болады. Олардың арасындағы ең жарығы Омега үйіржұлдызы. Телескоп тапқырланбаған ежелгі замандарда жұлдыз кестесінде бір жұлдыз делініп қате тіркеліп келгені белгілі. Ал, солтүстік жартышардағы M13 ең танымал Шар тәрізді үйіржұлдыз есептеледі. Ол әдетте шар тәрізді үйіржұлдызы делінеді.
Орташа күйдегілер
2005ж. Андромеда галактикасынан жаңа үлгідегі Үйіржұлдыз байқалды. Оның кейбір ерекшелігі Шар пішінді үйіржұлдызға ұқсаса, кей қасиеті шашыранды үйіржұлдызға ұқсайды. Кезекте Құс жолынан әлі ондай орташа күйдегі Үйіржұлдыз байқала қоймады. Бірақ, Андромеда галактикасынан сондайдың үшеуі байқалып, жеке-жеке түрде M31WFS C1 [1]、M31WFS C2、және M31WFS C3 деп аталды.
Бұл түрдегі жұлдыз үйірі түмендеген жұлдыздарды қамтиды, пішіні шар тәрізді болып келеді. Оның сондай-ақ метал құрамы мен өзі тән жұлдыздық әулеті тұрғысынан Шар тәрізді үйіржұлдызға ұқсайды. Бірақ айырмашылығы олар өте үлкен, неше жүздеген жарық жылы диаметріне ие, бірақ тығыздығы нешежүз есе кіші болып келеді. Сондықтан ондай Үйіржұлдыздардың арасындағы қашықтық та зор екен. Бұл түрдегі Үйіржұлдыз Шар тәрізді үйіржұлдыз (қараңғы материяның ықпалы төмен) бен Ергежейлі галактиканың (қараңғы материяның ықпалы жоғары) арасында болып келеді.
Бұл түрдегі Үйіржұлдыздардың қалай қалыптасқаны әлі анықталмады. Бірақ олардың Шар тәрізді үйіржұлдыздармен байланысы бар екені анық. Неге Андромеда галактикасында (М31) бұл түрдегі Үйіржұлдыз кездесетіні белгісіз. Бұл тек Андромеда галактикасына ғана қатысты ма, әлде басқа галактикаларда осындай Үйіржұлдыздар бар ма, әлі айқындалмады.
Тарқақ үйіржұлдыздар
Тарқақ үйіржұлдыздар（OC）— Шар тәрізді үйіржұлдызға ұқсамайды. Олар Құс жолының беткі қабаттарымен шектелген, галактиканың көбірек байқалады. Олар көбінесе жас аспан денелерінен құралады, кейбіреулерін есепке алмағанда (М86 қатарлы кәрі үйіржұлдыздарды айтпағанда), олар ары болғанда бірнеше миллиард жылдық тарихқа ие. Аңшы тұмандығындағы H II аймағында қалыптасады.
Тарқақ үйіржұлдыздар диаметрі 30 жарық жылынан төмен болып қалыптасады. Онда ары болғанда жүздеген жұлдыз ғана болады. Шар тәрізді үйіржұлдызға салыстырғанда оның тығыздығы төмен, тартылыс күшінің шектеуі әлсіз болады. Сондықтан жолыққан Молекулиярлық тұмандықтың және басқа да Үйіржұлдыздардың өзіне тартуымен оңай шашырап кетеді. Әдетте оның кейбір жұлдыздары жол-жөнекей басқаларына жұтылып кетіп отырады.
Ең әйгілі Тарқақ үйіржұлдыз Торпақ шоқжұлдызындағы Үркер мен Гиадалар үйіржұлдыздары. Персей шоқжұлдызындағы қосарлы Үйіржұлдыз h пен χ түнгі аспанда біршама айқын көрінеді. Тарқақ үйіржұлдыздар көк түсті жас жұлдыздарды негізгі жұлдыз етеді. Әдетте жұлдыз үшін млиарттаған жылдық уақыт қысқа мезет есептеледі. Олар ақырласар кезде әлдеқашан тарқалып, басқаға қосылып кеткен болады.
Асқын үйіржұлдыз
Асқын үйіржұлдыз （SSC）— өте үлкен үйіржұлдыз қалыптасу өңірі, ол Шар тәрізді үйіржұлдыз қалыптасуының алғашқы сатысы есептеледі.
Қымталған үйіржұлдыз
Қымталған үйіржұлдыз (EC) — жұлдызаралық тозаң мен газдарға аздап, не бүкілдей оранып алған үйіржұлдыздар. Оған ең жақсы мысал Трапеция үйіржұлдызы кіреді. Жыланшы шоқжұлдызының ρ тұмандығында (L1688) да Қымталған үйіржұлдыз бар екені байқалды.
Шерулес жұлдыз
Тарқақ үйіржұлдыз өз ішіндегі тартылыс күштің шектемесінен құтылған соң да ондағы жұлдыздар кеңістіктегі жолы бірдей, бағыты бірдей қозғалыс жасай береді. Мұндай өзара физикалық қатысы жоқ үйіржұлдызды Шерулес жұлдыз деп атайды. Жетіқарақшыдағы көп санды жұлдыздар Тарқақ үйіржұлдызға тән болатын. Бірақ қазір олар бағыты бір Үлкен Аю шоқжұлдызымен қозғалуда. Аспанды кесіп өткен басқа жұлдыздар, мысалы Солтүстік Тәжісі α және Оңстүстік аспан үшбұрышы ζ дегендер осы үйіржұлдыздардан келген.. Күн кезекте дәл осындай жұлдыз ағыны сатысында тұр. Бірақ ол Жетіқарақшыдағы шерулес жұлдызүйірге тән емес, оның Құс жолындағы орбитасы басқа, жасы мен химиялық құрамы ұқсамайды.
Персей α жұлдызын айналып жүрген басқа Шерулес жұлдыз Дүрбілі телескоппен қарағанда айқын көрінеді. Тым алыстағы жұлдыздардың қозғалысы бізге сезілмейтіндіктен, олардың басқа үйіржұлдыздармен байланысын айқындау қиын.
Астрономиялық маңызы
Астрономияның көптеген салаларында Үйіржұлдыздың алар орны ерекше. жұлдыздардың көбі өз тобында бір уақытта пайда болған, ұқсас Үйіржұлдыздағы жұлдыздардың тек сапасы (массасы) ғана ұқсамайды, сондықтан жұлдыздар тобын айқындаудың жұлдыздар өзгерісін түсінуде, Тарқақ үйіржұлдыздар мен Шар тәрізді үйіржұлдыздардың заңдылығын тануда маңызы зор.
Үйіржұлдыз да ғарыштық өшем үшін маңызға ие. Бірнеше жақын үйіржұлдыздың көріну параллаксы арқылы қашықтықтығын өлшеуге болады. HR диаграммасындағы жарық білігі арқылы осынау үйіржұлдыздар ішіндегі маңызды жұлдыздардың обсолютті жұлдыздық шамасын сызып шығамыз. Сосын аралығы белгісіз үйіржұлдыздың HR диаграммасын сызып, негізгі жетектеуіш өңірдің орыны арқылы осы Үйіржұлдыздың арақашықтығын есептеп шығарамыз. Бұл есептеу бағдарламасы арқылы Қызару және Жұлдыздар әулеті мәселелері де шешіле бастайды.
Дереккөздер
- Robert Dinwiddie Nature Guide: Stars and Planets — DK. — P. 14,134–137. — ISBN 978-0-7566-9040-3.
- ESO, Young and Exotic Stellar Zoo: ESO's Telescopes Uncover Super Star Cluster in the Milky Way (22 наурыз 2005). Тексерілді 20 наурыздың 2007.
- A.P. Huxor, N.R. Tanvir, M.J. Irwin, R. Ibata (2005). "A new population of extended, luminous, star clusters in the halo of M31". 360 (3): 993–1006. :astro-ph/0412223. Bibcode 2005MNRAS.360.1007H. :10.1111/j.1365-2966.2005.09086.x. 0035-8711.
- [1] Мұрағатталған 18 қарашаның 2007 жылы.
- A. Burkert, J. Brodie , S. Larsen 3 (2005). "Faint Fuzzies and the Formation of Lenticular Galaxies". The Astrophysical Journal 628 (1): 231–235. :astro-ph/0504064. Bibcode 2005ApJ...628..231B. :10.1086/430698.
- Sandage, Allan (1958). Cepheids in Galactic Clusters. I. CF Cass in NGC 7790., AJ, 128
- Majaess, D.; Carraro, G.; Moni Bidin, C.; Bonatto, C.; Berdnikov, L.; Balam, D.; Moyano, M.; Gallo, L.; Turner, D.; Lane, D.; Gieren, W.; Borissova, J.; Kovtyukh, V.; Beletsky, Y. (2013). Anchors for the cosmic distance scale: the Cepheids U Sagittarii, CF Cassiopeiae, and CEab Cassiopeiae, A&A, 260
- First Planet Found Around Solar Twin in Star Cluster. Тексерілді 16 қаңтардың 2014.
- A Ten Billion Year Stellar Dance. Тексерілді 30 шілденің 2012.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Үjirzhuldyz kejde zhuldyzdar shogyry zhuldyz klasteri agylsh Star cluster zhuldyzdardyn ozara bir birimen belgili fizikalyk bajlanysy bar alyp үjiri Үjirzhuldyzdar әdette shar tәrizdi үjirzhuldyz zhәne tarkak үjirzhuldyz dep eki tүrge bolinedi Shar tәrizdi үjirzhuldyz myn milliondagan zhuldyzdardyn gravitaciya әlemdik tartylys kүshi әserinde ozara tygyz bajlangan zhuldyz үjiri Al Tarkak үjirzhuldyz zhүzdegen myndagan zhuldyzdardan kuralgan ote zhas zhuldyzdar үjiri bolyp onyn kurylymy birshama tarkak bolady Tarkak үjirzhuldyz Қus zholy zhүjesinde kozgalgan kezde zhojkyn әserine ushyrap uakyt ote kele tarkalyp ketui mүmkin Birak Tarkak үjirzhuldyzdardyn әr mүshe zhuldyzy bir birinin shektemesine ushyramasa da olar negizinen karajlas bagytta kozgalyp ozara әseri zhok ajnalady Diametri zhүzdegen zharyk zhyly bolgan Messier 68 үjirzhuldyzyShar tәrizdi үjirzhuldyz kүnnen 30 000 zharyk zhyly kashykta turady Kozben koruge bolatyn әjgili Үjirzhuldyzdar Үrker Giadalar zhәne Arauyasy Messier 44 үjirzhuldyzdary ajtylady Birak koptegen galaktikalarda mysaly Andromeda galaktikasynda da үjirzhuldyzdar kop ekeni zerttelude Shar tәrizdi үjirzhuldyzNGC 7006 zhogary dengejde shogyrlangan Үjirzhuldyz Shar tәrizdi үjirzhuldyz nemese GC myndagan milliondagan zhuldyzdar diametri 10 30 dejingi zharyk zhyly kenistikke toptasyp syrttan karaganda alyp zhuldyz shogyry bolyp korinetin үjirzhuldyz Olar kobinese kәrtpejgen ekinshi dәrezheli zhuldyzdardan galamnyn ozinen gana neshe zhүz million zhas kishi kuralady olardyn en үlkenderi kobinese tүsi kyzyl ne sary bolyp keledi Ol zhuldyzdar massasy kүn massasynyn eki esesindej bolady Osyndaj zhuldyzdar zhetekshi rol ojnajdy Olardan үlken zhәne ystyk zhuldyzdar zharylyp galamatzhuldyzga ajnalady nemese galamsharlyk tumandyktarga Planetary nebula evolyuciya zhasap akyry Ak ergezhejli zhuldyzga ajnalyp tynady Birak shar tәrizdi үjirzhuldyzdarda azdap zhasyl zhuldyzdar kezdesedi Olar үjirzhuldyzdyn tygyzdygy zhogary ozek onirinde zhuldyzdardyn kosyluynan kalyptasady Sondyktan olardy Kokshil үjirzhuldyz Blue stragglers BSS dep atajdy 47 Tukana Қus zholyndagy ekinshi zhyltyr tүjirshikti Үjirzhuldyz Birinshisi Omega Kentavr esepteledi Bizdin Қus zholy zhүjesinde Shar pishindi үjirzhuldyz Қus zholy tәzhine tarkalyp zhogary ekscentr ozekten keri tebu kүshi bojynsha ellepis pishinde Қus zholy zhүjesinin ortalygyn ajnalady 1917 zhyly Astronom Harlou Shepli Shar tәrizdi үjirzhuldyzdyn zhajlasuyna oraj Kүnnin Қus zholynan arakashyktygyn eseptep shygardy Ogan dejin adamzat Қus zholynyn kajsy tusynda turganyn bile almagan eken Shar tәrizdi үjirzhuldyzdar Astronomiya tarihynda koptegen syrly suraktar tugyzdy Өjtkeni zhuldyzdar ozgerisi teoriyasy bojynsha eseptelgen Shar tәrizdi үjirzhuldyzdardyn zhasy Әlemnin zhasynan da kәri bolyp shykty Akyry Hipparcos sputniginin dәl esepteuleri arkyly Shar tәrizdi үjirzhuldyzdardyn arakashygyn anyk tanydyk sondaj ak Habbl turaktysynyn mәnin barynsha dәl biluge mүmkindik boldy Osy arkyly әlemnin zhasy kajta eseptelip ol shamamen 13 mlrd zhyl ekenin en kone Shar tәrizdi үjirzhuldyzga karaganda neshe 100 mln zhyl ary bolyp shykty Bizdin kus zholynda shamamen 150 shakty Shar tәrizdi үjirzhuldyz bar arasyndagy kejbireuleri Қus zholyna sogylyp bүlingen baska usak galaktikalardyn kaldygy eken Mysaly Shar tәrizdi үjyrzhuldyz M79 dәl osylaj Kejbir galaktikalarda Shar tәrizdi үjirzhuldyzdar ote kop mysaly alyp M87 de neshe myndagan Shar tәrizdi үjirzhuldyz bar ekeni belgili boldy Kejbir zharkyragan Shar tәrizdi үjirzhuldyzdar zhaj kozben koruge bolady Olardyn arasyndagy en zharygy Omega үjirzhuldyzy Teleskop tapkyrlanbagan ezhelgi zamandarda zhuldyz kestesinde bir zhuldyz delinip kate tirkelip kelgeni belgili Al soltүstik zhartyshardagy M13 en tanymal Shar tәrizdi үjirzhuldyz esepteledi Ol әdette shar tәrizdi үjirzhuldyzy delinedi Ortasha kүjdegilerGalex sputniki tүsirgen Andromeda galaktikasynyn ultrakүlgin zholakty sureti 2005zh Andromeda galaktikasynan zhana үlgidegi Үjirzhuldyz bajkaldy Onyn kejbir ereksheligi Shar pishindi үjirzhuldyzga uksasa kej kasieti shashyrandy үjirzhuldyzga uksajdy Kezekte Қus zholynan әli ondaj ortasha kүjdegi Үjirzhuldyz bajkala kojmady Birak Andromeda galaktikasynan sondajdyn үsheui bajkalyp zheke zheke tүrde M31WFS C1 1 M31WFS C2 zhәne M31WFS C3 dep ataldy Bul tүrdegi zhuldyz үjiri tүmendegen zhuldyzdardy kamtidy pishini shar tәrizdi bolyp keledi Onyn sondaj ak metal kuramy men ozi tәn zhuldyzdyk әuleti turgysynan Shar tәrizdi үjirzhuldyzga uksajdy Birak ajyrmashylygy olar ote үlken neshe zhүzdegen zharyk zhyly diametrine ie birak tygyzdygy neshezhүz ese kishi bolyp keledi Sondyktan ondaj Үjirzhuldyzdardyn arasyndagy kashyktyk ta zor eken Bul tүrdegi Үjirzhuldyz Shar tәrizdi үjirzhuldyz karangy materiyanyn ykpaly tomen ben Ergezhejli galaktikanyn karangy materiyanyn ykpaly zhogary arasynda bolyp keledi Bul tүrdegi Үjirzhuldyzdardyn kalaj kalyptaskany әli anyktalmady Birak olardyn Shar tәrizdi үjirzhuldyzdarmen bajlanysy bar ekeni anyk Nege Andromeda galaktikasynda M31 bul tүrdegi Үjirzhuldyz kezdesetini belgisiz Bul tek Andromeda galaktikasyna gana katysty ma әlde baska galaktikalarda osyndaj Үjirzhuldyzdar bar ma әli ajkyndalmady Tarkak үjirzhuldyzdarҮrker tarkak үjirzhuldyzy Tarkak үjirzhuldyzdar OC Shar tәrizdi үjirzhuldyzga uksamajdy Olar Қus zholynyn betki kabattarymen shektelgen galaktikanyn kobirek bajkalady Olar kobinese zhas aspan denelerinen kuralady kejbireulerin esepke almaganda M86 katarly kәri үjirzhuldyzdardy ajtpaganda olar ary bolganda birneshe milliard zhyldyk tarihka ie Anshy tumandygyndagy H II ajmagynda kalyptasady Tarkak үjirzhuldyzdar diametri 30 zharyk zhylynan tomen bolyp kalyptasady Onda ary bolganda zhүzdegen zhuldyz gana bolady Shar tәrizdi үjirzhuldyzga salystyrganda onyn tygyzdygy tomen tartylys kүshinin shekteui әlsiz bolady Sondyktan zholykkan Molekuliyarlyk tumandyktyn zhәne baska da Үjirzhuldyzdardyn ozine tartuymen onaj shashyrap ketedi Әdette onyn kejbir zhuldyzdary zhol zhonekej baskalaryna zhutylyp ketip otyrady En әjgili Tarkak үjirzhuldyz Torpak shokzhuldyzyndagy Үrker men Giadalar үjirzhuldyzdary Persej shokzhuldyzyndagy kosarly Үjirzhuldyz h pen x tүngi aspanda birshama ajkyn korinedi Tarkak үjirzhuldyzdar kok tүsti zhas zhuldyzdardy negizgi zhuldyz etedi Әdette zhuldyz үshin mliarttagan zhyldyk uakyt kyska mezet esepteledi Olar akyrlasar kezde әldekashan tarkalyp baskaga kosylyp ketken bolady Askyn үjirzhuldyz Askyn үjirzhuldyz SSC ote үlken үjirzhuldyz kalyptasu oniri ol Shar tәrizdi үjirzhuldyz kalyptasuynyn algashky satysy esepteledi Қymtalgan үjirzhuldyz Қymtalgan үjirzhuldyz EC zhuldyzaralyk tozan men gazdarga azdap ne bүkildej oranyp algan үjirzhuldyzdar Ogan en zhaksy mysal Trapeciya үjirzhuldyzy kiredi Zhylanshy shokzhuldyzynyn r tumandygynda L1688 da Қymtalgan үjirzhuldyz bar ekeni bajkaldy Sherules zhuldyzNGC 2264 үjirzhuldyzy ol tarkap sherules zhuldyzga ajnalu aldynda tur Tarkak үjirzhuldyz oz ishindegi tartylys kүshtin shektemesinen kutylgan son da ondagy zhuldyzdar kenistiktegi zholy birdej bagyty birdej kozgalys zhasaj beredi Mundaj ozara fizikalyk katysy zhok үjirzhuldyzdy Sherules zhuldyz dep atajdy Zhetikarakshydagy kop sandy zhuldyzdar Tarkak үjirzhuldyzga tәn bolatyn Birak kazir olar bagyty bir Үlken Ayu shokzhuldyzymen kozgaluda Aspandy kesip otken baska zhuldyzdar mysaly Soltүstik Tәzhisi a zhәne Onstүstik aspan үshburyshy z degender osy үjirzhuldyzdardan kelgen Kүn kezekte dәl osyndaj zhuldyz agyny satysynda tur Birak ol Zhetikarakshydagy sherules zhuldyzүjirge tәn emes onyn Қus zholyndagy orbitasy baska zhasy men himiyalyk kuramy uksamajdy Persej a zhuldyzyn ajnalyp zhүrgen baska Sherules zhuldyz Dүrbili teleskoppen karaganda ajkyn korinedi Tym alystagy zhuldyzdardyn kozgalysy bizge sezilmejtindikten olardyn baska үjirzhuldyzdarmen bajlanysyn ajkyndau kiyn Astronomiyalyk manyzyAstronomiyanyn koptegen salalarynda Үjirzhuldyzdyn alar orny erekshe zhuldyzdardyn kobi oz tobynda bir uakytta pajda bolgan uksas Үjirzhuldyzdagy zhuldyzdardyn tek sapasy massasy gana uksamajdy sondyktan zhuldyzdar tobyn ajkyndaudyn zhuldyzdar ozgerisin tүsinude Tarkak үjirzhuldyzdar men Shar tәrizdi үjirzhuldyzdardyn zandylygyn tanuda manyzy zor Үjirzhuldyz da garyshtyk oshem үshin manyzga ie Birneshe zhakyn үjirzhuldyzdyn korinu parallaksy arkyly kashyktyktygyn olsheuge bolady HR diagrammasyndagy zharyk biligi arkyly osynau үjirzhuldyzdar ishindegi manyzdy zhuldyzdardyn obsolyutti zhuldyzdyk shamasyn syzyp shygamyz Sosyn aralygy belgisiz үjirzhuldyzdyn HR diagrammasyn syzyp negizgi zhetekteuish onirdin oryny arkyly osy Үjirzhuldyzdyn arakashyktygyn eseptep shygaramyz Bul esepteu bagdarlamasy arkyly Қyzaru zhәne Zhuldyzdar әuleti mәseleleri de sheshile bastajdy DerekkozderRobert Dinwiddie Nature Guide Stars and Planets DK P 14 134 137 ISBN 978 0 7566 9040 3 ESO Young and Exotic Stellar Zoo ESO s Telescopes Uncover Super Star Cluster in the Milky Way 22 nauryz 2005 Tekserildi 20 nauryzdyn 2007 A P Huxor N R Tanvir M J Irwin R Ibata 2005 A new population of extended luminous star clusters in the halo of M31 360 3 993 1006 astro ph 0412223 Bibcode 2005MNRAS 360 1007H 10 1111 j 1365 2966 2005 09086 x 0035 8711 1 Muragattalgan 18 karashanyn 2007 zhyly A Burkert J Brodie S Larsen 3 2005 Faint Fuzzies and the Formation of Lenticular Galaxies The Astrophysical Journal 628 1 231 235 astro ph 0504064 Bibcode 2005ApJ 628 231B 10 1086 430698 Sandage Allan 1958 Cepheids in Galactic Clusters I CF Cass in NGC 7790 AJ 128 Majaess D Carraro G Moni Bidin C Bonatto C Berdnikov L Balam D Moyano M Gallo L Turner D Lane D Gieren W Borissova J Kovtyukh V Beletsky Y 2013 Anchors for the cosmic distance scale the Cepheids U Sagittarii CF Cassiopeiae and CEab Cassiopeiae A amp A 260 First Planet Found Around Solar Twin in Star Cluster Tekserildi 16 kantardyn 2014 A Ten Billion Year Stellar Dance Tekserildi 30 shildenin 2012