Негіз

Негіз – кейбір құбылыстардың немесе құбылыстар жүйелерінің бастапқы алғышарты.

Ертедегі гректерде, әсіресе Фалес, Гераклит, Демокрит Негізді материядан, ал Платон бейматериалдық құбылыстар дүниесінен іздеді. Ертедегі Шығыстың көптеген философиялық жүйелерінде Негіз ретінде көбінесе қайырымдылық, зұлымдық сияқты этикетикалық категориялар алынды. Бұл мәселені кең көлемде зерттеген Аристотель барлық заттардың бір емес, төрт түрлі Негізі бар деп санады. Мистикалық орта ғасырлар философиясы () Негіз іздеуді “ештеңе” категориясын дәлелдеумен байланыстырды. (1646 – 1716) философия тарихында тұңғыш рет Негіз бен себептің айырмашылығын ашты. Ол сонымен бірге бұрынғы философиядағы себептермен түсіндіріліп келген фактілердің ақиқаттығын айқындайтын жеткілікті Негіз принципін тұжырымдады. (1715 – 75) тұңғыш рет болмыс Негізін таным Негізінен ажыратты. ілімінде Негіз логикалық және шынайы Негіз болып екіге бөлінеді. Гегель Негіз категориясын жан-жақты зерттеді. Ол Негізді ұғымның диалектикалық дамуындағы белгілі бір кезең деп қарады.Гегельдің түсінігінше, мән өзін Негіз ретінде танытады. Негізсіз ештеңе де (болмыста да, танымда да, ойда да, іс-әрекетте де) іске аспайды. Мысалы, материалдық құбылыстардың Негізі олардың себептері, адамдар іс-әрекеттерінің Негізі олардың мақсат-ниеттері саналады. Негізді анықтау, талқылау және одан нәтиже шығару процесі негіздеу делінеді. Заттардың шынайы Негізіне олардың мәнін толық шешу, ішкі қозғалысы мен даму заңдылықтарындағы қарама-қайшылықтарды айқындау арқылы ғана қол жеткізуге болады.

Дереккөздер

1. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
2. Қазақ энциклопедиясы, 7 том