Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Баян-Өлгей аймағы (моңғ. Баян-Өлгий Аймаг, қазақша балама аты — Бай-Өлке, Байбесік) — Моңғолияның 21 аймағының ең батыстағы ең биік таулы аймағы. 1940 ж. құрылған. Аймақ орталығы — Өлке қаласы. Аймақ 13 сұмын және 90 бақтан тұрады.
| Аймақ | |||||
| Баян-Өлгей аймағы | |||||
| Баян-Өлгий аймаг | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Енеді | 13 сум (аудан) | ||||
| Әкімшілік орталығы | |||||
| Әкім | Дәрмен Құзыкейұлы | ||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары | 48°18′ с. е. 89°30′ ш. б. / 48.300° с. е. 89.500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°18′ с. е. 89°30′ ш. б. / 48.300° с. е. 89.500° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты | 1940 | ||||
| Жер аумағы | 45 705 км² (17 орын) | ||||
| Уақыт белдеуі | UTC+7 | ||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны | 91 470 адам (2013)(7 орын) | ||||
| Тығыздығы | 1,86 адам/км² (6 орын) | ||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| ISO 3166-2 коды | MN-071 | ||||
| Телефон коды | +976 (70) 42 | ||||
| Автомобиль коды | БӨА | ||||
| bayan-olgii.gov.mn | |||||
|
| |||||
|
| |||||
| Координаттар: 48°18′ с. е. 89°30′ ш. б. / 48.300° с. е. 89.500° ш. б. (G) (O) (Я) | |||||
Әкімі — Дәрмен Құзыкейұлы.
Баян-Өлгей аймағының адам саны 91 мың 470, халқының 93 % — қазақтар, қалғаны моңғолдың ұраңқай ұсақ руы мен тыва ұлт өкілдері тұрады.
Географиясы
Баян Өлгий аймағы Моңғол Алтай тауының солтүстігінен оңтүстігіне созылып орналасқан. Батысында Моңғол Алтай тауының сілемдерімен ҚХР-ның ШҰАР-мен 450 км, солтүстігінде Сийлхэм жотасымен РФ-ның Алтай Республикасымен 225 км, шығысында Увс аймағымен 165 км, оңтүстік шығысында Ховда аймағымен 450 км шектесіп орналасқан. Қазақстанға ең жақын шекара сызығы аймақтың солтүстігінен 27 км жерде орналасқан. Аймақ теңіз деңгейінен орта есеппен 1301-4374 м биіктікте орналасқан, жер көлемінің 95,3% 1600 метрден биік. Аймақ территориясында , , , , секілді тұщы сулы 80- көл , 100-дей өзен, 200 бұлақ бар. Қобда, Ақсу, , , , Булган, , , секілді үлкен өзендер бар. Қобда өзеннің ұзындығы 506 км. және балық шаруашылғы бар.
Моңғолия қазақтары және аймақ тарихы
Аймақтың халқы
Өлгей қаласындағы халық саны — 34 000. Баян-Өлгей аймағы халқының саны шамамен 91 мың 470 адамды құрайды. Халқының 93 пайызына жуығы қазақтар. Моңғолиядағы қазақтары ең көп шоғырланған аймақ болып табылады. Басқа ұлттардан тувалар, моңғолдың дөрвөд этникалық тобы және ұранқай мен халха моңғолдар бар.
Музикалық драма театры, кітапханалар жұмыс істеп тұр. «Жаңа дәуір», «Моңғол Заман», «Білім» газетінің таралымы 3-4 мыңның төңірегінде. Моңғол телеарналарымен қатар Қазақстан үкіметінің қолдауымен қазіргі таңда аймақ халқы Қазақстан, "Хабар", «Астана», КТК, Жетінші арна, Балапан «Мәдениет» «Жетісу» Qazsport, Асыл арна және 31-арна арналарын көруде. Сондай-ақ Моңғол Ұлттық Радиосының аймақтық бөлімшесінің қазақ тіліндегі бір сағаттық бағдарламасы таратылады. Аймақ орталығында 4 FM радио станциясы, Қазақ тілінде "Дербес", "Наз", "МНВ Баян-Өлгий" телеарналары, KAZNEWS, BAIOLKE уеб порталдары жұмыстауда.
Аймақтың экономикасы
Баян Өлгей аймағының негізгі шаруашылығы — мал шаруашылығы. Аймақта 11 мың шамасында шаруашылық бар. Осыған қарамастан, Моңғолия бойынша мал шаруашылығы дамыған алдыңғы қатарлы аймақтардың қатарына кіре алмайды. Баян-Өлгей аймағындағы мал басы саны 1 670 300. Оның ішінде ешкі – 712 400, қой – 603 000, мүйізді ірі қара – 88 800, жылқы – 61 300, түйе – 4 300. Жыл сайын ішкі және сыртқы рынокқа 200 мың тонна ет, 900 тоннаға дейін қой жүнін, 300 мың данаға дейін әр түрлі малдың терісін өткізетін мал шаруашылығы аймақ халқының сұранысын қанағаттандыра алады. Аймақ көлемінде Ресейге шығатын Қызыл үй, Қытайға шығатын Даян бақылау пункттері бар.
1993 жылы Батыс Моңғолия электрожелісінің "Хандгайты-Улаангом" бөлігі арқылы Ресейдің Сібір БЭЖ-не қосылған. Кәзіргі таңда бұл электрожелісін сұмындарға жеткізу жұмыстары жүрілуде. Көршілес Қобда аймағында Дөргөн СЭС жұмыстап жатыр. Аймақта азық-түлік комбинаты, шикізат өңдеу цехтары, құрылыс материалдар өңдеу цехтар жұмыстауда. Өлгий қаласында халықаралық әуежай бар. Қазақстанның Өскемен қаласы және ел астанасы Ұланбатыр қаласына үнемі ұшақ қатынауда. Аймақ көлемінде ұялы байланыстын стандартына сай , стандартына сай , операторлары бар. Хотгор көмір кеңі аймақ халқын көмірмен қамтуда. Баян-Өлгий аймағында вольфрам, полиметал, мыс, алтын, күміс, қараметалдың рудалары бар.
Білім беру
Аймақ бойынша 43 білім беру мектебі бар. Олардың 38-і қазақ тілінде, екеуі моңғол және тыва тілінде білім береді. Өлгей қаласында 12 жылдық бес орта мектеп, Дарын, Билгэ Тегін орта мектебі, Бастама мектебі, Зайд мектебі, Моңғол -Түрік біріккен лицейі, Қобда университетінің филиалы және Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Мемлекетік Университетінің филиалы жұмыстауда.
Аумақтық Әкімшілік бөлінісі
Басшылары
| МХРП Комиетінің бірінші хатшылары
| Халық депутаттары құралы атқару әкімшілігінің басшылары
| 1991 жылдан кейінгі басшылары
|
Дереккөздер
- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- https://www.facebook.com/groups/jazushy/permalink/2028945620575010/
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bayan Өlgej ajmagy mong Bayan Өlgij Ajmag kazaksha balama aty Baj Өlke Bajbesik Mongoliyanyn 21 ajmagynyn en batystagy en biik tauly ajmagy 1940 zh kurylgan Ajmak ortalygy Өlke kalasy Ajmak 13 sumyn zhәne 90 baktan turady AjmakBayan Өlgej ajmagyBayan Өlgij ajmagTu EltanbasyӘkimshiligiEnedi13 sum audan Әkimshilik ortalygyӨlkeӘkimDәrmen ҚuzykejulyTarihy men geografiyasyKoordinattary48 18 s e 89 30 sh b 48 300 s e 89 500 sh b 48 300 89 500 G O Ya Koordinattar 48 18 s e 89 30 sh b 48 300 s e 89 500 sh b 48 300 89 500 G O Ya Қurylgan uakyty1940Zher aumagy45 705 km 17 oryn Uakyt beldeuiUTC 7TurgyndaryTurgyny91 470 adam 2013 7 oryn Tygyzdygy1 86 adam km 6 oryn Sandyk identifikatorlaryISO 3166 2 kodyMN 071Telefon kody 976 70 42Avtomobil kodyBӨAbayan olgii gov mnKoordinattar 48 18 s e 89 30 sh b 48 300 s e 89 500 sh b 48 300 89 500 G O Ya Қazaktar Bajolkede Әkimi Dәrmen Қuzykejuly Bayan Өlgej ajmagynyn adam sany 91 myn 470 halkynyn 93 kazaktar kalgany mongoldyn urankaj usak ruy men tyva ult okilderi turady GeografiyasyTolbo Tulba koli Bayan Өlgij ajmagy Mongol Altaj tauynyn soltүstiginen ontүstigine sozylyp ornalaskan Batysynda Mongol Altaj tauynyn silemderimen ҚHR nyn ShҰAR men 450 km soltүstiginde Sijlhem zhotasymen RF nyn Altaj Respublikasymen 225 km shygysynda Uvs ajmagymen 165 km ontүstik shygysynda Hovda ajmagymen 450 km shektesip ornalaskan Қazakstanga en zhakyn shekara syzygy ajmaktyn soltүstiginen 27 km zherde ornalaskan Ajmak teniz dengejinen orta eseppen 1301 4374 m biiktikte ornalaskan zher koleminin 95 3 1600 metrden biik Ajmak territoriyasynda sekildi tushy suly 80 kol 100 dej ozen 200 bulak bar Қobda Aksu Bulgan sekildi үlken ozender bar Қobda ozennin uzyndygy 506 km zhәne balyk sharuashylgy bar Mongoliya kazaktary zhәne ajmak tarihyAjmaktyn halkyӨlgej kalasyndagy halyk sany 34 000 Bayan Өlgej ajmagy halkynyn sany shamamen 91 myn 470 adamdy kurajdy Halkynyn 93 pajyzyna zhuygy kazaktar Mongoliyadagy kazaktary en kop shogyrlangan ajmak bolyp tabylady Baska ulttardan tuvalar mongoldyn dorvod etnikalyk toby zhәne urankaj men halha mongoldar bar Muzikalyk drama teatry kitaphanalar zhumys istep tur Zhana dәuir Mongol Zaman Bilim gazetinin taralymy 3 4 mynnyn tonireginde Mongol telearnalarymen katar Қazakstan үkimetinin koldauymen kazirgi tanda ajmak halky Қazakstan Habar Astana KTK Zhetinshi arna Balapan Mәdeniet Zhetisu Qazsport Asyl arna zhәne 31 arna arnalaryn korude Sondaj ak Mongol Ұlttyk Radiosynyn ajmaktyk bolimshesinin kazak tilindegi bir sagattyk bagdarlamasy taratylady Ajmak ortalygynda 4 FM radio stanciyasy Қazak tilinde Derbes Naz MNV Bayan Өlgij telearnalary KAZNEWS BAIOLKE ueb portaldary zhumystauda Ajmaktyn ekonomikasyBayan Өlgej ajmagynyn negizgi sharuashylygy mal sharuashylygy Ajmakta 11 myn shamasynda sharuashylyk bar Osygan karamastan Mongoliya bojynsha mal sharuashylygy damygan aldyngy katarly ajmaktardyn kataryna kire almajdy Bayan Өlgej ajmagyndagy mal basy sany 1 670 300 Onyn ishinde eshki 712 400 koj 603 000 mүjizdi iri kara 88 800 zhylky 61 300 tүje 4 300 Zhyl sajyn ishki zhәne syrtky rynokka 200 myn tonna et 900 tonnaga dejin koj zhүnin 300 myn danaga dejin әr tүrli maldyn terisin otkizetin mal sharuashylygy ajmak halkynyn suranysyn kanagattandyra alady Ajmak koleminde Resejge shygatyn Қyzyl үj Қytajga shygatyn Dayan bakylau punktteri bar 1993 zhyly Batys Mongoliya elektrozhelisinin Handgajty Ulaangom boligi arkyly Resejdin Sibir BEZh ne kosylgan Kәzirgi tanda bul elektrozhelisin sumyndarga zhetkizu zhumystary zhүrilude Korshiles Қobda ajmagynda Dorgon SES zhumystap zhatyr Ajmakta azyk tүlik kombinaty shikizat ondeu cehtary kurylys materialdar ondeu cehtar zhumystauda Өlgij kalasynda halykaralyk әuezhaj bar Қazakstannyn Өskemen kalasy zhәne el astanasy Ұlanbatyr kalasyna үnemi ushak katynauda Ajmak koleminde uyaly bajlanystyn standartyna saj standartyna saj operatorlary bar Hotgor komir keni ajmak halkyn komirmen kamtuda Bayan Өlgij ajmagynda volfram polimetal mys altyn kүmis karametaldyn rudalary bar Bilim beruAjmak bojynsha 43 bilim beru mektebi bar Olardyn 38 i kazak tilinde ekeui mongol zhәne tyva tilinde bilim beredi Өlgej kalasynda 12 zhyldyk bes orta mektep Daryn Bilge Tegin orta mektebi Bastama mektebi Zajd mektebi Mongol Tүrik birikken liceji Қobda universitetinin filialy zhәne Sәrsen Amanzholov atyndagy Shygys Қazakstan Memleketik Universitetinin filialy zhumystauda Aumaktyk Әkimshilik bolinisiBasshylaryMHRP Komietinin birinshi hatshylary Shymshyruly Nogaj 1940 1942 Dүzelbajuly Zhenishan 1942 Sh Vanchinhүү arslan 1943 Mәlikuly Қashkynbaj 1943 1952 Muhamәdiuly Қurmanhan 1952 1953 Zhuanganuly Rym 1953 1954 Mәlikuly Қashkynbaj 1954 1957 Қamatzhanuly Musahan 1958 1962 B Dulamragchaa 1962 1966 B Dezhid 1966 1970 Ya Zhigzhid 1970 1976 L Hүrlee 1976 1980 Bajtazauly Қurmetbek 1980 1990 Halyk deputattary kuraly atkaru әkimshiliginin basshylary Bәzhiuly Қabi 1940 1942 A Begzzhav 1942 1943 Dүzelbajuly Zhenishan 1943 1950 Muhamәdiuly Қurmanhan 1950 1952 Ch Shagdar 1952 1953 Muhamәdiuly Қurmanhan 1954 1955 Shәbiuly Қabdyl 1955 1958 Zhuanganuly Rym 1959 1970 Askanbajuly Saraj 1970 1978 Қusbekuly Қyzyrhan 1978 1989 T Davaazhav 1989 1990 1991 zhyldan kejingi basshylary Kүntuganuly Mizamhan 1990 1996 Қadyruly Mejram 1996 2000 Қabdysilәmuly Bәdelhan 2000 2004 Omaruly Ғabsattar 2004 2007 Sәkejuly Қabyl 2007 2012 Қuzkejuly Dәrmen 2012 2016 Ajypuly Ғylymhan 2016 2020 Bauyrzhan Dәleluly 2020 2023 Ahmediyauly Kameliyat 2023 Derekkozder Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 https www facebook com groups jazushy permalink 2028945620575010 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet