Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Ислам Герей (қырымтат. I İslâm Geray; 1517(?) — қаңтар 1537) — 1532 жылы бес ай бойы хан болған Қырым ханы. Қырым ханы I Мехмет Герейдің ұлы. Қырым қалғайы (1526-1528, 1532-1535). Сағадат Герей және Сахиб Герей ағаларымен хан тағына ұзақ күрес жүргізді.
| I Ислам Герей қырымтат. I İslâm Geray | ||||
| Лауазымы | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| 1532 | ||||
| Ізашары | I Сағадат Герей | |||
| Ізбасары | I Сахиб Герей | |||
| Өмірбаяны | ||||
| Діні | ислам | |||
| Дүниеге келуі | 1517 | |||
| Қайтыс болуы | 1537 Орқапы | |||
| Династия | Герейлер | |||
| Әкесі | I Мехмет Герей | |||
| I Ислам Герей Ортаққорда | ||||
өңдеу  | ||||
Өмірбаяны
1523 жылы наурызда Астраханның маңында ноғай мырзалары Мамай мен Ағыш Ислам Герейдің әкесі мен ағасы, Қырым ханы Мехмет Герей мен Баһадүр Герей қалғайды өлтірді. Тек Ғазы Герей мен Баба Герей ханзадалар елу мырзамен бірге Қырымға орала алды. Наурыз айының соңында Еділ татарлары мен ноғайлары Қырымға еніп, татар ұлыстарын бүлдіріп, тонады. Қырым мырзалары Мемеш Шырын мен Дәулет Бақыт Барын 12 мыңдық әскер жинап, ноғайларға қарсы аттанды, бірақ Орқапы шайқасында жеңіліске ұшырады. Шапқыншылық кезінде ноғайлар Ислам Герей ханзаданы қолға түсірді. 1523 жылы қарашада Қырым мырзалары өлтірілген Мехмет Герейдің тірі қалған ұлдарының үлкені Ғазы Герейді жаңа хан етіп жариялады. Қырым ханы І Ғазы Герей бауыры Баба Герейді қалғай етіп тағайындады. Алайда, Ғазы Герей хан тағын алты ай ғана иеленді.
1524 жылы Османлы сұлтаны Ұлы Сүлеймен (1520-1566) ұзақ уақыт бойы Түркияда тұрған Мехмет Герейдің інілерінің бірі Сағадат Герейді жаңа Қырым ханы етіп тағайындады. Сәуір айында I Сағадат Герей түрік жасағымен бірге Қырымға келіп, хан тағына отыра, інісі Ғазы Герейді өлтіруге бұйрық берді. Оның бауырлары Баба мен Шобан Герейлер түрмеге қамалды.
1523/1524 жылы Ислам Герей ханзада Ноғай тұтқынынан Қырымға оралды. 1524 жылдың жазында Ислам Герей үш қырым ханзадаларымен бірге татарлардың Ұлы Литва кінәздігіне шабуылын басқарды. Қазан айында жорықтан орала Днепрден өтіп бара жатқанда, Қырым ордасына Семен Полозович пен Криштоф Кмитиц бастаған казак флотилиясы шабуыл жасады. Казактар татарларға үлкен соққы жасады.
Сол 1524 жылы Ислам Герей ханзада өзінің ағасы, Қырым ханы Сағадат Герейдің билігіне қарсы көтеріліс көтерді. Ислам Герей Сағадат Герей хан болғанда «біздің бауырларымызды бауыздап, сосын бізді құртуды армандаған» деп мәлімдеді. Сағадат Герей, кейбір «жауыз адамдардың» кеңесін тыңдап Қырымда ылаң тудырған Ислам деп айтты.
Сағадат Герейдің түрікшіл саясатына наразы болған көптеген ықпалды қырым татар мырзалары Исламның жағына өтті. Ислам Герей сәтсіз Литва жорығынан оралғаннан кейін, хан оны өлтіруге бұйрық берді. Достары ескерткен Ислам Герей Қырымнан ноғай қоныстарына қашып кетті. Орқапыда Сағадат Герейдің анасы Махмұт Сұлтанды қызметшілерімен бірге тұтқындады. Ислам Герей көп әскерімен Қырымға кіріп, астанасы Қырық Орды басып алып, өзін жаңа хан деп жариялады. Тақтан айырылған Сағадат Герей жақтастарының шағын тобымен түрік гарнизонының қорғауындағы Орқапыға қашты. 1524 жылы қарашада Ислам Герей хан Орқапы бекінісін қоршауға алды, қоршау үш айға созылды. Қоршау кезінде Сағадат Герей мырзалардың көпшілігін Ислам Герейді тастап, оның жағына өтуіне көндіре алды. 1525 жылы қаңтарда Ислам Герей Қырымнан Ноғай ұлыстарына қашуға мәжбүр болды.
1525 жылдың көктемінде Ислам Герей жаңа әскерімен Қырымға басып кіріп, онда ол ағасы Сағадат Герейді жеңіп, астанадан қуып жіберді. Сонымен бірге, Ислам Герей түрік жасағымен (1700 адам) Кефе пашасын да жеңді. Ислам Герей екінші рет хан тағына отырды. Сол 1525 жылдың күзінде Бақтияр Шырын мен Дәулет Бақыт Барын мырзалары жаңа ханға қарсы шығып, оны Қырымнан қуып шығарды. Ислам Герей ноғай қоныстарына қашып кетті.
1526 жылдың басында Ислам Герей өзінің жақтастарымен бірге Орқапы маңында болды. Ірі мырзалардың делдалдығымен екі қарсылас, Сағадат Герей мен Ислам Герей арасында бітім жасалды. Сағадат Герей інісі Ислам Герейді қалғай сұлтан етіп тағайындай отырып, хан тағын сақтап қалды. Ислам Герей өзінің хан ағасынан (Ақшақұм) пен іргелес аумақты алды.
1527 жылдың күзінде Ислам Герей қалғай оңтүстік орыс жерлеріне жүргізілген жорықты бастап барды. Алайда, Мәскеу воеводалары үлкен күш жинап, татар ордасын Оки өзен жағасынан тойтарыс берді. Орыс атты полктері шегініп бара жатқан татарларды қуып, оларға маңында және Осетр өзен бойында жеңіліске ұшыратты.
Келесі 1528 жылы Ислам Герей қалғай хан ағасы Сағадат Герейге қарсы күресті қайта бастады. Қырым ханы түріктердің қолдауымен інісін жеңді. Шайқаста Ислам Герейдің көптеген жақтаушылары қаза тапты, олардың арасында Меміш Шырын мырза да бар. 1528 жылдың көктемінде Қырымнан қуылған Ислам Герей ұлы литва кінәзі қорғаныс пен көмек сұрап, жақын жердегі Литва иеліктеріне келді.
Сол 1531 жылы Ислам Герей ноғай көшпенділерін кезіп өтіп, Астраханға келді, онда бірнеше ай бойы хан тағын иеленді.
1531 жылдың аяғында Ислам Герей өз жақтастарымен бірге Орқапы маңында болды. Оны хан жазасынан қашып құтылған Шырын мырзалары қолдады. 1532 жылы ақпанда Ислам Герей мен шегінуге мәжбүр болды, сол жерден қайтадан ұлы Литва кінәзі әрі Польша королі Кәрі Сигизмундтан көмек пен қолдау сұрады.
1532 жылдың көктемінде Қырым ханы Сағадат Герей татар ордасымен, түрік әскерлерімен және зеңбіректерімен оңтүстік поляк-литва иеліктеріне қарсы жауап жорығын бастады. Қырым ордасы Шеркесі бекінісін қоршауға алып, отыз күн бойы оны қарқынды шабуылмен алуға тырысты. Алайда, Литва гарнизоны Шеркесі және Канев қожайыны басшылығымен жаудың барлық шабуылдарын тойтарды. Сағадат Герей қоршауды тоқтатып, Қырымға шегінуге мәжбүр болды. Ислам Герей сол кезде арғы жағындағы далаларда жүрді.
1532 жылы мамырда Қырым ханы Сағадат Герей тақтан өз еркімен бас тартып, Ыстанбұлға кетіп қалды. Сағадат Герей кеткеннен кейін оның інісі Ислам Герей Қырымға келіп, өзін жаңа хан деп жариялады. Алайда, елордада хан тағын небары бес ай иеленді. Ислам Герей Османлы сұлтан Сүлейменге жаңа Қырым ханын тағайындауды ұсынды, бірақ Портаның таңдауы оған емес, басқа ағасы I Сахиб Герейге бұйырды, Ислам Герей қалғай болып тағайындалды. Көп ұзамай Сахиб Герей түрік әскери жасағымен бірге хандықтың шекарасына келді, оны барлық ірі Қырым мырзалары құрметпен қарсы алды. Ағасы қалғай дәрежесінде мақұлдаған Ислам Герей пен Орқапыны иелік етті.
1533 жылдың тамызында Ислам Герей мен Сафа Герей хан ханзадалар бастаған 40 мыңдық Қырым ордасы Ресейдің оңтүстік иеліктеріне басып кіріп, Рязань аймағын ойсыратып жіберді. Хагзадалар Рязанды қоршауға алды, бірақ қаланы қарқынды шабуылмен басып ала алмады. Ресей воеводалары жекелеген Қырым жасақтарын бірқатар жеңілістерге ұшыратты.
1534 жылдың жазында қалғай сұлтан Ислам Герей өзінің ағасы әрі Қырым ханы Сахиб Герейге қарсы бүлік бастады. Хан інісін жеңіп, оны Қырымнан қуып жіберді. Ірі татар бейлері Сахиб Герейге адал болып қала берді. Ислам Герей аздаған жақтастарымен бірге Орқапыны паналады. Осылайша, Қырым хандығы екі бөлікке бөлінді. Орқапыдан солтүстік даланы Ислам Герей басқарса, Қырым түбегі Сахиб Герей ханға бағынды. Сахиб Герей Османлы сұлтаны Сүлейменнен көмек сұрады. Ислам Герей Литваның ұлы кінәзі Сигизмунд Казимировичпен және Мәскеудің ұлы кінәзі III Василий Ивановичпен, кейінірек оның ұлы Иван Васильевичпен келіссөздер жүргізіп, өзі үшін «еске алу» сұрап, Қырым ханы Сахиб Герейдің жоспарлары мен әрекеттері туралы ескертті.
Ислам Герей мен Сахиб Герей арасындағы күрес 1537 жылға дейін әртүрлі жетістіктермен жалғасты. Соңында көптеген бейлер мен мырзалар Ислам Герейдің қонысынан ағасының жағына өтті. Көп ұзамай ірі ноғайлық мырза Исламнан Сахиб Герейге өтті.
1537 жылы Қырым ханы Сахиб Герей Ислам Герейге қарсы жорық ұйымдастырды. Оның Орқапы маңындағы қонысы басып алынды, бірақ ханзаданың өзі және отбасымен бірге Ноғай ұлыстарына қашты. Сол 1537 жылдың тамызында үміткер Ислам Герей қырым маңғыттарының бұрынғы қарашабегі, ноғайлық мырза кенеттен жасаған шабуылы нәтижесінде қаза тапты.
Дереккөздер
- О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 157 б.
- О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 160 б.
- О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 163 б.
- О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 169 б.
- О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 170 б.
- О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 171 б.
- О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 172 б.
- О. Гайворонский. Екі құрлық билеушілері, том 1, Киев-Бақшасарай, 2007 ж. 173 б.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
I Islam Gerej kyrymtat I Islam Geray 1517 kantar 1537 1532 zhyly bes aj bojy han bolgan Қyrym hany Қyrym hany I Mehmet Gerejdin uly Қyrym kalgajy 1526 1528 1532 1535 Sagadat Gerej zhәne Sahib Gerej agalarymen han tagyna uzak kүres zhүrgizdi I Islam Gerej kyrymtat I Islam GerayLauazymyTu 12 Bileushi Padishaһ zhәne Ұly Қyrym hany Tu1532Izashary I Sagadat GerejIzbasary I Sahib GerejӨmirbayanyDini islamDүniege kelui 1517 1517 Қajtys boluy 1537 1537 OrkapyDinastiya GerejlerӘkesi I Mehmet GerejI Islam Gerej Ortakkordaondeu Өmirbayany1523 zhyly nauryzda Astrahannyn manynda nogaj myrzalary Mamaj men Agysh Islam Gerejdin әkesi men agasy Қyrym hany Mehmet Gerej men Baһadүr Gerej kalgajdy oltirdi Tek Ғazy Gerej men Baba Gerej hanzadalar elu myrzamen birge Қyrymga orala aldy Nauryz ajynyn sonynda Edil tatarlary men nogajlary Қyrymga enip tatar ulystaryn bүldirip tonady Қyrym myrzalary Memesh Shyryn men Dәulet Bakyt Baryn 12 myndyk әsker zhinap nogajlarga karsy attandy birak Orkapy shajkasynda zheniliske ushyrady Shapkynshylyk kezinde nogajlar Islam Gerej hanzadany kolga tүsirdi 1523 zhyly karashada Қyrym myrzalary oltirilgen Mehmet Gerejdin tiri kalgan uldarynyn үlkeni Ғazy Gerejdi zhana han etip zhariyalady Қyrym hany I Ғazy Gerej bauyry Baba Gerejdi kalgaj etip tagajyndady Alajda Ғazy Gerej han tagyn alty aj gana ielendi 1524 zhyly Osmanly sultany Ұly Sүlejmen 1520 1566 uzak uakyt bojy Tүrkiyada turgan Mehmet Gerejdin inilerinin biri Sagadat Gerejdi zhana Қyrym hany etip tagajyndady Sәuir ajynda I Sagadat Gerej tүrik zhasagymen birge Қyrymga kelip han tagyna otyra inisi Ғazy Gerejdi oltiruge bujryk berdi Onyn bauyrlary Baba men Shoban Gerejler tүrmege kamaldy 1523 1524 zhyly Islam Gerej hanzada Nogaj tutkynynan Қyrymga oraldy 1524 zhyldyn zhazynda Islam Gerej үsh kyrym hanzadalarymen birge tatarlardyn Ұly Litva kinәzdigine shabuylyn baskardy Қazan ajynda zhoryktan orala Dneprden otip bara zhatkanda Қyrym ordasyna Semen Polozovich pen Krishtof Kmitic bastagan kazak flotiliyasy shabuyl zhasady Kazaktar tatarlarga үlken sokky zhasady Sol 1524 zhyly Islam Gerej hanzada ozinin agasy Қyrym hany Sagadat Gerejdin biligine karsy koterilis koterdi Islam Gerej Sagadat Gerej han bolganda bizdin bauyrlarymyzdy bauyzdap sosyn bizdi kurtudy armandagan dep mәlimdedi Sagadat Gerej kejbir zhauyz adamdardyn kenesin tyndap Қyrymda ylan tudyrgan Islam dep ajtty Sagadat Gerejdin tүrikshil sayasatyna narazy bolgan koptegen ykpaldy kyrym tatar myrzalary Islamnyn zhagyna otti Islam Gerej sәtsiz Litva zhorygynan oralgannan kejin han ony oltiruge bujryk berdi Dostary eskertken Islam Gerej Қyrymnan nogaj konystaryna kashyp ketti Orkapyda Sagadat Gerejdin anasy Mahmut Sultandy kyzmetshilerimen birge tutkyndady Islam Gerej kop әskerimen Қyrymga kirip astanasy Қyryk Ordy basyp alyp ozin zhana han dep zhariyalady Taktan ajyrylgan Sagadat Gerej zhaktastarynyn shagyn tobymen tүrik garnizonynyn korgauyndagy Orkapyga kashty 1524 zhyly karashada Islam Gerej han Orkapy bekinisin korshauga aldy korshau үsh ajga sozyldy Қorshau kezinde Sagadat Gerej myrzalardyn kopshiligin Islam Gerejdi tastap onyn zhagyna otuine kondire aldy 1525 zhyly kantarda Islam Gerej Қyrymnan Nogaj ulystaryna kashuga mәzhbүr boldy 1525 zhyldyn kokteminde Islam Gerej zhana әskerimen Қyrymga basyp kirip onda ol agasy Sagadat Gerejdi zhenip astanadan kuyp zhiberdi Sonymen birge Islam Gerej tүrik zhasagymen 1700 adam Kefe pashasyn da zhendi Islam Gerej ekinshi ret han tagyna otyrdy Sol 1525 zhyldyn kүzinde Baktiyar Shyryn men Dәulet Bakyt Baryn myrzalary zhana hanga karsy shygyp ony Қyrymnan kuyp shygardy Islam Gerej nogaj konystaryna kashyp ketti 1526 zhyldyn basynda Islam Gerej ozinin zhaktastarymen birge Orkapy manynda boldy Iri myrzalardyn deldaldygymen eki karsylas Sagadat Gerej men Islam Gerej arasynda bitim zhasaldy Sagadat Gerej inisi Islam Gerejdi kalgaj sultan etip tagajyndaj otyryp han tagyn saktap kaldy Islam Gerej ozinin han agasynan Akshakum pen irgeles aumakty aldy 1527 zhyldyn kүzinde Islam Gerej kalgaj ontүstik orys zherlerine zhүrgizilgen zhorykty bastap bardy Alajda Mәskeu voevodalary үlken kүsh zhinap tatar ordasyn Oki ozen zhagasynan tojtarys berdi Orys atty polkteri sheginip bara zhatkan tatarlardy kuyp olarga manynda zhәne Osetr ozen bojynda zheniliske ushyratty Kelesi 1528 zhyly Islam Gerej kalgaj han agasy Sagadat Gerejge karsy kүresti kajta bastady Қyrym hany tүrikterdin koldauymen inisin zhendi Shajkasta Islam Gerejdin koptegen zhaktaushylary kaza tapty olardyn arasynda Memish Shyryn myrza da bar 1528 zhyldyn kokteminde Қyrymnan kuylgan Islam Gerej uly litva kinәzi korganys pen komek surap zhakyn zherdegi Litva ielikterine keldi Sol 1531 zhyly Islam Gerej nogaj koshpendilerin kezip otip Astrahanga keldi onda birneshe aj bojy han tagyn ielendi 1531 zhyldyn ayagynda Islam Gerej oz zhaktastarymen birge Orkapy manynda boldy Ony han zhazasynan kashyp kutylgan Shyryn myrzalary koldady 1532 zhyly akpanda Islam Gerej men sheginuge mәzhbүr boldy sol zherden kajtadan uly Litva kinәzi әri Polsha koroli Kәri Sigizmundtan komek pen koldau surady 1532 zhyldyn kokteminde Қyrym hany Sagadat Gerej tatar ordasymen tүrik әskerlerimen zhәne zenbirekterimen ontүstik polyak litva ielikterine karsy zhauap zhorygyn bastady Қyrym ordasy Sherkesi bekinisin korshauga alyp otyz kүn bojy ony karkyndy shabuylmen aluga tyrysty Alajda Litva garnizony Sherkesi zhәne Kanev kozhajyny basshylygymen zhaudyn barlyk shabuyldaryn tojtardy Sagadat Gerej korshaudy toktatyp Қyrymga sheginuge mәzhbүr boldy Islam Gerej sol kezde argy zhagyndagy dalalarda zhүrdi 1532 zhyly mamyrda Қyrym hany Sagadat Gerej taktan oz erkimen bas tartyp Ystanbulga ketip kaldy Sagadat Gerej ketkennen kejin onyn inisi Islam Gerej Қyrymga kelip ozin zhana han dep zhariyalady Alajda elordada han tagyn nebary bes aj ielendi Islam Gerej Osmanly sultan Sүlejmenge zhana Қyrym hanyn tagajyndaudy usyndy birak Portanyn tandauy ogan emes baska agasy I Sahib Gerejge bujyrdy Islam Gerej kalgaj bolyp tagajyndaldy Kop uzamaj Sahib Gerej tүrik әskeri zhasagymen birge handyktyn shekarasyna keldi ony barlyk iri Қyrym myrzalary kurmetpen karsy aldy Agasy kalgaj dәrezhesinde makuldagan Islam Gerej pen Orkapyny ielik etti 1533 zhyldyn tamyzynda Islam Gerej men Safa Gerej han hanzadalar bastagan 40 myndyk Қyrym ordasy Resejdin ontүstik ielikterine basyp kirip Ryazan ajmagyn ojsyratyp zhiberdi Hagzadalar Ryazandy korshauga aldy birak kalany karkyndy shabuylmen basyp ala almady Resej voevodalary zhekelegen Қyrym zhasaktaryn birkatar zhenilisterge ushyratty 1534 zhyldyn zhazynda kalgaj sultan Islam Gerej ozinin agasy әri Қyrym hany Sahib Gerejge karsy bүlik bastady Han inisin zhenip ony Қyrymnan kuyp zhiberdi Iri tatar bejleri Sahib Gerejge adal bolyp kala berdi Islam Gerej azdagan zhaktastarymen birge Orkapyny panalady Osylajsha Қyrym handygy eki bolikke bolindi Orkapydan soltүstik dalany Islam Gerej baskarsa Қyrym tүbegi Sahib Gerej hanga bagyndy Sahib Gerej Osmanly sultany Sүlejmennen komek surady Islam Gerej Litvanyn uly kinәzi Sigizmund Kazimirovichpen zhәne Mәskeudin uly kinәzi III Vasilij Ivanovichpen kejinirek onyn uly Ivan Vasilevichpen kelissozder zhүrgizip ozi үshin eske alu surap Қyrym hany Sahib Gerejdin zhosparlary men әreketteri turaly eskertti Islam Gerej men Sahib Gerej arasyndagy kүres 1537 zhylga dejin әrtүrli zhetistiktermen zhalgasty Sonynda koptegen bejler men myrzalar Islam Gerejdin konysynan agasynyn zhagyna otti Kop uzamaj iri nogajlyk myrza Islamnan Sahib Gerejge otti 1537 zhyly Қyrym hany Sahib Gerej Islam Gerejge karsy zhoryk ujymdastyrdy Onyn Orkapy manyndagy konysy basyp alyndy birak hanzadanyn ozi zhәne otbasymen birge Nogaj ulystaryna kashty Sol 1537 zhyldyn tamyzynda үmitker Islam Gerej kyrym mangyttarynyn buryngy karashabegi nogajlyk myrza kenetten zhasagan shabuyly nәtizhesinde kaza tapty DerekkozderO Gajvoronskij Eki kurlyk bileushileri tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh 157 b O Gajvoronskij Eki kurlyk bileushileri tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh 160 b O Gajvoronskij Eki kurlyk bileushileri tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh 163 b O Gajvoronskij Eki kurlyk bileushileri tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh 169 b O Gajvoronskij Eki kurlyk bileushileri tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh 170 b O Gajvoronskij Eki kurlyk bileushileri tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh 171 b O Gajvoronskij Eki kurlyk bileushileri tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh 172 b O Gajvoronskij Eki kurlyk bileushileri tom 1 Kiev Bakshasaraj 2007 zh 173 b