Ұлт-азаттық көтерілістер

XVIII–XX ғасырларда қазақ даласында Ресей отаршылдарына қарсы бірнеше ірі-ірі ұлт-азаттық қозғалыстары болды. Қазақ халқының тәуелсіздік пен дербес даму жолындағы күресінің негізгі кезеңдері:

• Сырым Датұлының басқаруымен отаршылдыққа қарсы қозғалыс (1783–1797);
• Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлының ұлт-азаттық қозғалысы (1836–1838);
• Кеңесары Қасымұлының ұлт-азаттық көтерілісі (1837–1847);
• Жанқожа Нұрмұхамедұлының көтерілісі (1856–1857);
• Есет Көтібарұлының қозғалысы (1868–1869);
• Орал-Торғай көтерілісі (1869);
• Адай көтерілісі (1870–1873)
• Торғай көтерілісі (1916)
• Адай көтерілісі (1929–1932)
• Ырғыз көтеріліci (1930)
• Асан көтерілісі (1930)
• Отарлық езгіден күрт кедейленген шаруалардың қалың тобы мен сол кезде қалыптаса бастаған жергілікті жұмысшылардың көтерілісі (1916–1917).

Аталған қозғалыстардың барлығы отарлық езгі мен қанауды жоюға бағытталды. Мұның ішінде, Ресейдің және көрші мемлекеттердің саясатына, Қазақстанның ішкі өміріне тигізген әсерімен, ұзаққа созылуы және ауқымдылығымен ерекшеленетін өз халқының тәуелсіздігі мен еркіндігі үшін күрескен Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс, қазақ елінің тарихында маңызы зор, ең көрнекті оқиға болып табылады. Ұлт-азаттық қозғалыс көсемдері қазақ халқының жадында ұлт батырлары ретінде қалды.

Кейінірек, қазақ халқының ұлт-азаттық көтерілісінің түкпірінде саяси және ұлттық ой-санасының өсуіне ықпал ететін автономия алу ниеті тұрды. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында қазақтың интеллектуалды және саяси зиялы қауымының әлемдік аренаға шығуы қоғамдық өмірде қозғалыс тудырып, Алаш партиясы мен дүниеге әкелді.

Дереккөздер

1. Алаштың Ардағы: (Елтанымдық және тілтанымдық жинақ). Құрастырған Е.Е.Тілешов, Г.П.Әріпбек. Астана:"Руханият", 2010 жыл - 264 бет. ISBN 978-601-80133-1-7