Құдағи жүзік екі саусаққа қатар киюге арналған қосбауырдағы бар үсті тұтас болып келетін ерекше көркемделетін жүзік түрі

Құдағи жүзік – екі саусаққа қатар киюге арналған қосбауырдағы бар, үсті тұтас болып келетін, ерекше көркемделетін жүзік түрі. Халық арасында құдағи жүзікті қалыңдықтың шешесі құдағиына сыйлаған. Бірқатар ғалымдардың мәліметінше, жақсы, ізгі тілектің белгісі ретінде қыз бен жігіттің шешелері бір-біріне тарту еткен.

Құдағи жүзік. ҚР ҰМ – қорынан. (1-сурет)

Ғұрыптық мәні мен түрлері

Құдағи жүзік сыйлаудың ғұрыптың мәні балаларының жұбы жазылмасын, қос бауырдақтай болып мәңгі қатар жүрсін, бақытты болсын деген тілектен туындаған. Құдағи жүзікті зергерлерге арнайы тапсырыспен жасататын болған. Оның тұтас бетіне сіркелеп өрнек түсіріп, алтынмен аптаған, кейде асыл тастардан көз орнатқан. Құдағи жүзік тарту ету елдің батыс өңірінде кең тараған. Осыған орай ол халық тілінде адай жүзік деп те аталды. Сонымен қатар бұл жүзік қасының санына қарай – "қос қасты жүзік", бауырдағына қарай – "қос бауырдақ жүзік", "қос балдақ жүзік" деп те аталады.

Сипаты

Бес қасты құдағи жүзік. ҚР ҰМ қорынан (3-сурет)

Қос қасты құдағи жүзік. ҚР ҰМ – қорынан (4-сурет)

ҚР Ұлттық мұрағаты қорында сақталған XIX ғасырда күмістен жасалған қосбауырдақты құдағи жүзіктің алақанының ортасында ұзыншақ дөңес келген есекқұрт және екі жанында қас деп аталатын жайпақтау, сопақша келген бөліктері бар. Екі қас аралығына жалған сіркелеу тәсілімен тұмарша өрнектері бедерленген. Жүзік қырына кереге көз өрнектер айналдыра салынған. Көлемі 6х4,5см. (1-сурет).
Құдағи жүзіктің жайпақтау, сопақша келген екі қасына ақықтан көз орнатылған. Ақықтың үстіне сіркелеу әдісімен S пішінді өрнек салынған. Қастың сырты айналдыра жапырақ пішінді өсімдік өрнектермен, оның сыртынан геометриялық өрнектермен әшекейленген. Алақанның жиегін айналдыра сіркелеу әдісімен өсімдік (гүл) өрнектер салынған. Алақан шеңберіне білезік пен екі аралығын жалғайтын шынжыр ілуге арналған тойнақ бекітілген. Жүзіктің мөлшері 7х6 см. (2-сурет).
Алтын жалатылған құдағи жүзік, көлемі 8х1,3х4,3 см. Бетіне бес қас қондырылған. Жүзік алақанының ортасында дөңгелек пішінді, айналасына сопақша пішінді қас орнатылған. Қастардың ортасына төрт құстұмсық өрнегі салынған (3-сурет).
Екі саусаққа арнап соғылған бауырдағы бар күмістен жасалған құдағи жүзік. Алақанына жалған сіркемен тұмарша өрнектер, екі қасына шыныдан көз салынған. Пошымы дөңгелек болып келген. Диаметрі 6 см (4-сурет).

Дереккөздер

ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9

Әдебиеттер

Тәжімұратов Ә. Шебердің қолы ортақ. Алматы: Қазақстан, 1977;
Шойбеков Р.Н. Қазақ зергерлік өнерінің сөздігі. Алматы: Ғылым, 1991;
Шойбеков Р.Н. Қазақ зергерлік өнерінің лексикасы. Алматы: Қазақстан, 1993;
Шоқпарұлы Д., Дәркембайұлы Д. Қазақтың қолданбалы өнері. Алматы: Алматыкітап, 2007.

[1] ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9