Экологиялық фактор

Экологиялық фактор — кез келген орта жағдайына тіршілік иелерінің бейімделу қабілетімен жауап қайтара алуы.

Бұл жерде бір ескере кететін жағдай өлім факторы бейімделу қабілетінен тысқары жатады. Экологиялық факторлар абиотик., биотик., антропогендік, климаттық және тежеу факторларымен тығыз байланысты. Экологиялық фактор тірі организмдерге олардың жеке дамуының бір ғана кезеңінде болса да тікелей немесе жанама әсер ете алатын, ортаның кез келген әрі қарай бөлшектенбейтін элементі саналады. Табиғи жағдайда организм көптеген факторлардың ықпалына ұшырап отырады. Экологиялық фактордың қайсысы болмасын табиғатта тұрақты емес.

Барлық экологиялық фактор екі санатқа: популяция тығыздығына тәуелсіз және популяция тығыздығына тәуелді болып бөлінеді.

1. Әсер ету нәтижесінде жойылатын дарабастар пайызы олардың санына немесе тығыздығына байланысты емес
2. Факторлар әсеріне жойылып кеткен түрлердің пайызы олардың тығыздығы өскен сайын пропорционал мөлшерде артады.

Факторлардыӊ жіктелуі

Пайда болуына қарай экологиялық факторлар үш негізгі топқа бөлінеді:

• Абиотикалық факторлар (климаттық, эдафикалық, орографиялық, химиялық, физикалық);
• Биотикалық фактор (фитогенді, зоогенді, микробиогенді);
• Антропогендік фактор.

Әсер ету сипатына қарай: тікелей, жанама, шартты.

Топтастырудың тағы бір жолы бойынша Экологиялық факторлар энергетик. және сигналдық болып бөлінеді. Мысалы, энергетик. топқа температура, бәсекелестік, жыртқыштық, паразитизм, т.б. жатады. Бұл топ организмдерге тікелей әсер етіп, олардың энергетикалық күйін өзгертеді.

Кейбір мысалдар

Зиянды фактор — адамға жағымсыз кез келген әсер.

Өндірістік фактор — әсерінің негізі кез келген өндіріс болып табылатын фактор. Табиғат үшін ол техногендік, адам үшін өндірістік орта факторы.

Табиғи-антропогендік фактор — адамның өзгерткені соншалық, сандық және сапалық тұрғыдан бастапқыдан ерекшеленетін табиғи фактор. Тура және тікелей фактор болуы (мысалы, қаланың климатының өз ерекшеліктері бар) және аралық жанама фактор болуы (екінші реттік өсімдіктер түзетін орта бірінші реттік өсімдіктер түзетін ортамен бірдей болмайды) мүмкін.

Алаңдату факторы - организмге тікелей терең физикалық-химиялық әсер етпегенімен, физиологиялық не қосалкы физиологиялық реакцияға себеп болатын, түптеп келгенде, көбіне индивид, топ не популяция үшін қолайсыз салдарға апарып соғатын фактор. Мысалы, шу, психологиялық тұрғыдан үйлеспейтін кісі, басқаша ыңғайсыздық.

Геофизикалық фактор - Жер геосфераларының физикалық ерекшеліктерінен болатын фактор.

Биосфералық фактор - негізі және ортасы тұтас биосфера болып табылатын фактор.

Атмосфералық фактор - атмосфераның физикалық күйімен және химиялық құрамымен (атмосфералық ластағыштарды қоса атмосфераның температурасымен, құрамымен және тағы басқа) байланысты фактор.

Дереккөздер

1. Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 10 том
2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар, 2006. ISBN 9965-808-88-0