Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шор тілі (шорша шор тили, тадар тили) — шор халқының тілі. Ресейдің , негізінен Алтайдың солтүстік етегінде, Кузнецк Алатауында, Том өзені мен оның салалары бойында (Мрас-Су және Кондомы), Хакасиямен және Алтай Республикасы шекарасында таралған.
| Шор тілі | |
| Өз атауы: | шор тили, тадар тили |
|---|---|
| Елдер: | |
| Аймақтар: | |
| Сөйлеушілер саны: | 2839 |
| : | айтарлықтай қауіп үстінде |
| Санаты: | Еуразия тілдері |
| Алтай әулеті (даулы)
| |
| Жазуы: | |
| : | шор 810 |
| ISO 639-1: | — |
| : | tut |
| : | cjs |
| Тағы қараңыз: | |
Шор тілінде сөйлейтіндердің саны 6 мыңнан астам адамды құрайды (2002, санақ).
Түркі тілдері солтүстік-шығыс тобының хакас кіші тобына жатады.
Ресейдің таралған. Шор тілінде сөйлейтіндер саны 6000 адамнан астам. Түркі тілдерінің жатады. Шор тілінде 14 мыңдай адам сөйлейді (2001). Шор тілі – кенже жазулы тіл. Қазан төңкерісіне дейін жазуы болмаған. Шор тілінде кириллица әліпбиіне негізделген алғашқы әліппе 1927 ж. жарық көрген. Шор тілінде 16 дауысты, 25 дауыссыз дыбыс бар. Дауысты дыбыстар жуан, жіңішке, қысқа және созылыңқы болып бөлінеді. Грамматикалық ерекшелігі көмектес септігіне қосымша мағына үстемелейтін -ба, -бе, -па, -пе, -ма, -ме жалғауларын қолдану арқылы жасалады (мысалы, малтаба – балтамен). Етістіктің көсемше формасы -ала, -еле жұрнақтарымен түрленеді (мысалы, турала – тұра салып). Шор тілі хакас тіліне жақын мрассу немесе з-диалектісіне және алтай тілінің солтүстік диалектісіне ұқсас хондом немесе й-диалектісіне бөлінеді. Әдеби тілі мрасса диалектісіне негізделген. Сөздік құрамы жағынан хакас пен алтай тілдеріне жақын. Тілдік қорында моңғол тілі мен орыс тілінен енген сөздер көп кездеседі. Шор тілі — Алтай тауының солтүстік еңірін мекендейтін аз санды халық тың ауызекі сөйлеу тілі. Шорлардың жалпы саны — 16 572. Шор тілі марасс және кондам диалектісіне ажыратылады. Әдеби тілі қалыптаспаған. Шор этносы тілінің қалыптасып даму тарихына тоқталсақ, VI-IX ғасырларда әр түрлі тіл араласқан жергілікті түркі тайпаларынанқұралған. Ал 1925 жылы Таулы - шор автономиялы ауданы құрылады. Ал 1931 жылы бұл территорияда 40 пайыз шорлар тұрса, 1939 жылы бұл көрсеткіш он төрт пайызға дейін қасқарады. 1939 жылдан бастап Таулы - шор автономиялы ауданы таратылып, жаңадан құрылған Кемеров облысының құрамына қосылған. Шорлар туралы жазбалар XVII ғасырдағы Кузнец татарларының куәліктері арқылы белгілі.
Дереккөздер
- Дыренкова Н.П., Грамматика шорского языка, М.–Л., 1941; Языки мира. Тюркские языки, М., 1997; Түбі бір түркілер, А., 2000.
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том
Сыртқы сілтемелер
- Шор тілі-Түрік тілі сөздік Мұрағатталған 12 мамырдың 2010 жылы.
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shor tili shorsha shor tili tadar tili shor halkynyn tili Resejdin negizinen Altajdyn soltүstik eteginde Kuzneck Alatauynda Tom ozeni men onyn salalary bojynda Mras Su zhәne Kondomy Hakasiyamen zhәne Altaj Respublikasy shekarasynda taralgan Shor tiliӨz atauy shor tili tadar tiliElder ResejAjmaktar HakasiyaSojleushiler sany 2839 ajtarlyktaj kauip үstindeSanaty Euraziya tilderiAltaj әuleti dauly Tүrki tarmagy dd Zhazuy kirillica shor 810ISO 639 1 tut cjsTagy karanyz Shor tilinde sojlejtinderdin sany 6 mynnan astam adamdy kurajdy 2002 sanak Tүrki tilderi soltүstik shygys tobynyn hakas kishi tobyna zhatady Resejdin taralgan Shor tilinde sojlejtinder sany 6000 adamnan astam Tүrki tilderinin zhatady Shor tilinde 14 myndaj adam sojlejdi 2001 Shor tili kenzhe zhazuly til Қazan tonkerisine dejin zhazuy bolmagan Shor tilinde kirillica әlipbiine negizdelgen algashky әlippe 1927 zh zharyk korgen Shor tilinde 16 dauysty 25 dauyssyz dybys bar Dauysty dybystar zhuan zhinishke kyska zhәne sozylynky bolyp bolinedi Grammatikalyk ereksheligi komektes septigine kosymsha magyna үstemelejtin ba be pa pe ma me zhalgaularyn koldanu arkyly zhasalady mysaly maltaba baltamen Etistiktin kosemshe formasy ala ele zhurnaktarymen tүrlenedi mysaly turala tura salyp Shor tili hakas tiline zhakyn mrassu nemese z dialektisine zhәne altaj tilinin soltүstik dialektisine uksas hondom nemese j dialektisine bolinedi Әdebi tili mrassa dialektisine negizdelgen Sozdik kuramy zhagynan hakas pen altaj tilderine zhakyn Tildik korynda mongol tili men orys tilinen engen sozder kop kezdesedi Shor tili Altaj tauynyn soltүstik enirin mekendejtin az sandy halyk tyn auyzeki sojleu tili Shorlardyn zhalpy sany 16 572 Shor tili marass zhәne kondam dialektisine azhyratylady Әdebi tili kalyptaspagan Shor etnosy tilinin kalyptasyp damu tarihyna toktalsak VI IX gasyrlarda әr tүrli til aralaskan zhergilikti tүrki tajpalarynankuralgan Al 1925 zhyly Tauly shor avtonomiyaly audany kurylady Al 1931 zhyly bul territoriyada 40 pajyz shorlar tursa 1939 zhyly bul korsetkish on tort pajyzga dejin kaskarady 1939 zhyldan bastap Tauly shor avtonomiyaly audany taratylyp zhanadan kurylgan Kemerov oblysynyn kuramyna kosylgan Shorlar turaly zhazbalar XVII gasyrdagy Kuznec tatarlarynyn kuәlikteri arkyly belgili DerekkozderDyrenkova N P Grammatika shorskogo yazyka M L 1941 Yazyki mira Tyurkskie yazyki M 1997 Tүbi bir tүrkiler A 2000 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IX tomSyrtky siltemelerShor tili Tүrik tili sozdik Muragattalgan 12 mamyrdyn 2010 zhyly Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet