Төрехан

Төрехан – батырлық дастан. Шығарманың екі нұсқасы бар.

I-нұсқа

Халық ақыны Нұрпейіс Байғанин жырлаған нұсқа 1940 жылы жазылып алынған. Көлемі 1050 жол.

II-нұсқа

Екінші нұсқаны атыраулық ел аузынан жинап, қағазға түсіріп, 1941 жылы Тіл және әдебиет институты қорына тапсырған. Көлемі шағын бұл нұсқа 500 жолдан тұрады.

Сипаттама

Дастанда Төрехан батырдың әділдік іздеу жолындағы ерлік істері, сыртқы жаумен күресі баяндалған. Жыр нұсқаларының тілі көркем, сюжеті тартымды. Екі нұсқаның жалпы сарыны ұқсас болғанымен ішкі , оқиға барысы жағынан айырмашылықтар кездеседі. Көлемі шағын нұсқада сыртқы жаумен соғысудан гөрі аға мен іні арасындағы алауыздық тақырыбы бой көтерген, әділ ханды көксеген халық арманы ертегілік қиялмен астасқан. Ал Нұрпейіс ақын нұсқасында соғыс сарындары көп ұшырасады, мұнда бас кейіпкер өз басына төнген қауіп-қатерді жақын достары арқылы білсе, екінші нұсқада түс жору арқылы алдын ала сезеді. Нұрпейіс нұсқасында Төреханның соғысатын жауы түрікпен деп нақты көрсетіліп, суреттелсе, келесі нұсқада ұлты белгісіз жау жағы Төреханның пікірлерінен қорқып соғыспайды. Алғашқы нұсқада Төреханды халық хан сайласа, екінші нұсқада батыр жауды жеңгеннен кейін барып хандық таққа отырады. Дастан Байғанин жинақтарында (1945, 1956), “Батырлар жырында” (1961, 2-том) жарық көрген, Әдебиет және өнер институтының қолжазбалар қорында сақтаулы.

Дереккөздер

1. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
2. “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6