Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тянь-Шань шыршасы (лат. Pícea tianschánica) — қарағайлар тұқымдасына жататын мәңгі жасыл, қылқанжапырақты ағаш, бұта. Ол Шренк шыршасы түрше. Алматы облысында кең таралған. Теңіз деңгейінен биіктігі 1300-3600 м. Осы ағаштар Тянь-Шань эндемиктері және тек-ғана Іле Алатауында, дәл сондай Жетісу Алатауында кездеседі.
| Тянь-Шань шыршасы | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Осы шыршалар Алмарасан санаторийдің жақын жерде өседі | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Синонимдер | ||||||||||||
|
Сипаттамасы
Тянь-Шань шыршасы — қалдық өсімдіктер. Жас ұзақтығы 250–300 жыл. Ұсақ тасты, жартасты тау беткейлерінде бірыңғай шыршалы кейде сібір самырсынымен аралас орман құрап өседі. Орта биіктігі 60 метрге жетеді, ал сыпайы жағдайында 100 метрге жетеді. Орта жуандығы 2 метрге дейін жетеді. Діңінің қабығы қоңырқай сұрғылт түсті, қабыршақтанып оңай сылынады. Қылқаны (жапырақтары) 4 қырлы, үшкір, ұзындығы 2-3,5 см, ені 2,0 мм-дей, ұзарған өркенінің қабық төмпешіктерінде бір-бірден болады. Жапырақтары түскенде төмпешіктері сақталып қалады. Бүрі сопақша, цилиндр пішінді, ұзындығы 8-10 см, жуандығы 2,5-4 см. Жеміс жапырақтары, көбінесе бүрлерінде орналасады. Мамыр айында гүлдейді. Вегетативтік (өсімді) жолмен көбейеді. Тұқымы мамырда, қоңырқай түсті келеді, жұқа қанатшалы өсіндісі арқылы желмен таралады, тамыз-қыркүйекте піседі. Алғашқы 15 жылда баяу (жылына 5-25 см), содан кейін тез өседі.
Пайдалану
Шыршаның ағашы көптеген құнды қасиеттерге ие. Ол керемет берік. Революцияға дейін бұл шыршаны құрылыс материалы ретінде пайдаланған. Одан Алматының тұрғын үйлері және қоғамдық ғимараттар салынған, оның ішінде атақты Кафедралды шіркеу де бар. Осы ескерткішті 70-ші жылдары қалпына келтіруде ХІХ ғасырдағы үйлердің бөренелері пайдаланылды — олар жақсы сақталған Тянь-Шань шыршасының ағашынан — музыкалық ішекті аспаптар: гитара, домбыра жасауда таптырмайтын бағалы материал.
Дереккөздер
- Алматыкітап. Растителный мир Казахстана. ISBN 9965-24-742-0
- Осы ағаштар еш жерде жоқ. Тек-ғана Тянь-Шаньда бар
- "Credos" баспасы. Алматы жолсерігі. ISBN 978-601-80060-1-2
Сыртқы сілтемелер
- Ель тяньшанская, Ель Шренка (орыс.). — Тянь-Шань шырша.
- Шыршалар бойынша (қаз.). — Тянь-Шань Шырша.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tyan Shan shyrshasy lat Picea tianschanica karagajlar tukymdasyna zhatatyn mәngi zhasyl kylkanzhapyrakty agash buta Ol Shrenk shyrshasy tүrshe Almaty oblysynda ken taralgan Teniz dengejinen biiktigi 1300 3600 m Osy agashtar Tyan Shan endemikteri zhәne tek gana Ile Alatauynda dәl sondaj Zhetisu Alatauynda kezdesedi Tyan Shan shyrshasyOsy shyrshalar Almarasan sanatorijdin zhakyn zherde osediDүniesi ӨsimdikterBolimi Қylkan zhapyrakTaby Қylkan ZhapyrakSaby noteTukymdasy Қaragajlar tukymdasyTegi Picea tianschanica PiceaSinonimderPicea prostrata Picea tianschanicaSipattamasyTyan Shan shyrshasy kaldyk osimdikter Zhas uzaktygy 250 300 zhyl Ұsak tasty zhartasty tau betkejlerinde biryngaj shyrshaly kejde sibir samyrsynymen aralas orman kurap osedi Orta biiktigi 60 metrge zhetedi al sypajy zhagdajynda 100 metrge zhetedi Orta zhuandygy 2 metrge dejin zhetedi Dininin kabygy konyrkaj surgylt tүsti kabyrshaktanyp onaj sylynady Қylkany zhapyraktary 4 kyrly үshkir uzyndygy 2 3 5 sm eni 2 0 mm dej uzargan orkeninin kabyk tompeshikterinde bir birden bolady Zhapyraktary tүskende tompeshikteri saktalyp kalady Bүri sopaksha cilindr pishindi uzyndygy 8 10 sm zhuandygy 2 5 4 sm Zhemis zhapyraktary kobinese bүrlerinde ornalasady Mamyr ajynda gүldejdi Vegetativtik osimdi zholmen kobejedi Tukymy mamyrda konyrkaj tүsti keledi zhuka kanatshaly osindisi arkyly zhelmen taralady tamyz kyrkүjekte pisedi Algashky 15 zhylda bayau zhylyna 5 25 sm sodan kejin tez osedi Osy shyrshanyn agashPajdalanuShyrshanyn agashy koptegen kundy kasietterge ie Ol keremet berik Revolyuciyaga dejin bul shyrshany kurylys materialy retinde pajdalangan Odan Almatynyn turgyn үjleri zhәne kogamdyk gimarattar salyngan onyn ishinde atakty Kafedraldy shirkeu de bar Osy eskertkishti 70 shi zhyldary kalpyna keltirude HIH gasyrdagy үjlerdin boreneleri pajdalanyldy olar zhaksy saktalgan Tyan Shan shyrshasynyn agashynan muzykalyk ishekti aspaptar gitara dombyra zhasauda taptyrmajtyn bagaly material OrmanҚulatylgan agashtarAgash katty zhel artynan kuladyDerekkozderAlmatykitap Rastitelnyj mir Kazahstana ISBN 9965 24 742 0 Osy agashtar esh zherde zhok Tek gana Tyan Shanda bar Credos baspasy Almaty zholserigi ISBN 978 601 80060 1 2Syrtky siltemelerEl tyanshanskaya El Shrenka orys Tyan Shan shyrsha Shyrshalar bojynsha kaz Tyan Shan Shyrsha