Протагор (Платон)

Протагор (грек. Πρωταγόρας, ағылш. Protagoras) — Платон жазған диалог. Кітап тақырыбы кезінде "Софистер туралы" деп те аталған болуы мүмкін. Негізгі аргумент Сократ пен егде жастағы әйгілі софист және философ Протагор арасында өтеді. Пікірталас Протагор Афинаға келгенде құрметті қонақ етіп күтіп алған Каллиастың (Callias) үйінде өтеді, олар софистердің табиғаты, ізгіліктің бірлігі мен үйретілуі қатарлы мәселелерді талқылайды. Пікірталасқа барлығы 21 адам қатысқан.

Протагор диалогының басы. Орта ғасырлық қолжазба, Кодекс Кларкианус 895 жыл. (Оксфорд, Бодлеан кітапханасы, Кларк 39)

Шығармадағы кейіпкерлер

Пікірталасқа қатысқан 21 кісінің үшеуі танымал софистер. Олар Протагордан басқа және . Перикл ұлдарының екеуі - Парал (Paralus) мен Ксантипп (Xanthippus) те сонда болды деп айтылады. Аристофанды қоспағанда, диалогында аты аталған Сократтың барлық достары түгел қатысады: емші Эриксимах және Федр да осында болады, сондай-ақ әуесқойлар Паусаний мен Агафон (олар бұл кезде бала болатын делінеді), және . Сонымен қатар, Протагор саяхаттарында бірге ертіп жүрген бірнеше аты аталмаған шетелдіктер, және Каллиас жалдаған қызметші (әтек) де осы пікірталас алаңында болады.

Диалог мазмұны

: Сократ алыстату үшін сүйреуде. (1791)

Кіріспе

Диалог Сократтың аты белгісіз досы одан алғашқы сақалын енді өсіріп жүрген жас Алкибиадты тәрбиелеу белсенділігі қандай екенін сұраудан басталады. Сократ Алкибиадтың қасында болғанда, ойына қызық мәселелер келгенін айтады. Ол дүниедегі ең дана кісі - софист Протагор осы қалада (Афинада) екенін айтады. Сократ өзінің жас досы, Аполлодордың ұлы Гиппократ (Бұл медицина ғалымы Гиппократ емес) таң атпай келіп есік қағып, өзін төсектен тұрғызғанын әңгімелейді. Протагор ұстаз ретінде үлкен беделге ие болғандықтан, ол Каллиастың үйіне қонақтаған кезде Гиппократ сол жиналысқа қатысуға асығып, ақсақал Софистке (Протагорға) шәкірт болу үшін Сократтың таныстыру жасауын өтінеді.

Сократтың Гиппократты тексеруі

Сократ қатты әсерленген Гиппократқа софистер қауіпті деп ескертеді. Ол оған софистердің тікелей жанға (психе - psychē) еніп алып, адамды дереу бүлдіруі мүмкін екенін айтады. Сократтың айтуынша, софистен даналық сатып алу, базардан ас пен сусын сатып алудан өзгеше. Ас пен сусыннан сіз не қабылдап жатқаныңызды тіке біле алмейсіз, дегенмен кез-келген қауіпті затты тұтынар алдында мамандар кеңесіне жүгіне аласыз.

Сократ Продикті таланты тасыған деп санайтынын айтады. (Продикке деген осындай таңданысын басқа диалогы - диалогында да айтқан болатын.) Сократ сосын Продикке иесі тазалап қойған қоймада ұйықтау тапсырылғанын атап өтеді.

Каллиастың үйінде

Сократ Гиппократпен бірге Каллиастың үйіне барады, екеуі есік алдында "жол бойында туындаған мәлім мәселе" туралы әңгімелесіп тұрады. Бір әтек есік ашып, оларға бір қарайды да, оларды софистер болар деп болжап, есікті тарс еткізіп жабады. Олар тағы да есік қағады, сосын есік қараушыға өздерінің софист еместігін, тек Протагораға жолығуға келгенін айтады. Есік қараушы оларды ішке кіргізеді, шығарманың осы тұсында Сократ қонақтардың кімдер екені туралы айтады. Сократ пен жас Гиппократ ұлы софист Протагордың әртүрлі адамдар қоршаған цистернаны айналып жүргеніне куә болады, олардың кейбіреулері Чармид пен Периклдің екі ұлы секілді атақты афиналықтар болып, олардың есімдерін Сократ атап шығады. Протагор әр рет бұрылғанда, оның артындағы жұрт қалай шегініп жол аша қалып, сосын қайта жинала қалатынын көркем тілмен әдемі суреттеген.

Софист Протагор

"Гераклдің таңдауы" ( сызған) Мұнда баяндайтын ертегі бейнеленген

Протагор софист екенін жоққа шығармайды, оны ежелгі әрі құрметті өнер, Гомер мен Гесиод айналысқан өнерге ұқсайды деп есептейді. Оның айтуынша, бұл ақындар өнерді перде, жасырғыш етіп өздерін айыптаулардан қорғаған. Протагор өзін ежелгі көркемөнершілерге, жаттықтырушыларға және музыканттарға қарағанда тәрбиеші (Ұстаз) екенін ашық айтушымын деп есептейді. Протагор өзінің қартайып, кез-келген қазіргі адамның атасымын дейтіней жасқа келгенін, осы үйдегі жұртқа насихат айтқысы келетінін жеткізеді. Сократ Продиктің бұл дәрістен қалғысы келмейтінін болжап, Каллиас пен Алкибиадты Продикті төсегінен тұрғызу үшін жібереді.

Дереккөздер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Protagoras (dialogue)