Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Нептун — Күн жүйесінің сегізінші ғаламшары, Күн Жүйесіндегі күннен ең алыс орналасқан ғаламшар. Диаметрі жөнінен ең үлкені, салмағы бойынша үшінші ғаламшар. Нептун 17 есе ауыр, Жерден 15 есе ауыр Уран ғаламшарынан сәл ауыр. Ғаламшар Римдік теңіз құдайының атымен аталған. Астрономиялық белгісі, Нептун құдайының үшұшты найзасы.
 Neptune from Voyager 2 | |||||||||||||||||||||
| Ашылу деректері | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Кім ашқан: | Урбен Леверье Джон Адамс | ||||||||||||||||||||
| Ашылған күні: | , 1846 | ||||||||||||||||||||
| Орбиталық сипаттамасы | |||||||||||||||||||||
| Афелиі: | 4,553,946,490 30.44125206 | ||||||||||||||||||||
| Перигелиі: | 4,452,940,833 км 29.76607095 AU | ||||||||||||||||||||
| Үлкен жарты осі: | 4,503,443,661 км 30.10366151 AU | ||||||||||||||||||||
| Эксцентриситет: | 0.011214269 | ||||||||||||||||||||
| Орбитамен айналу: | 60,190 164.79 | ||||||||||||||||||||
| : | 367.49 day = 1.767975° 6.43° to Sun's equator | ||||||||||||||||||||
| Мағыналы ауытқысы: | 267.767281° | ||||||||||||||||||||
| Үдемелі түйін бойлығы: | 131.794310° | ||||||||||||||||||||
| Перигелий аргументі: | 265.646853° | ||||||||||||||||||||
| Серіктері: | |||||||||||||||||||||
| Физикалық сипаттамалары | |||||||||||||||||||||
| Полюстік радиусы: | 24,341 ± 30 км 3.829 Earths | ||||||||||||||||||||
| : | 7.6408×109 км² 14.98 Earths | ||||||||||||||||||||
| Деңгейі: | 6.254×1013 км³ 57.74 Earths | ||||||||||||||||||||
| Массасы: | 1.0243×1026 kg 17.147 Earths | ||||||||||||||||||||
| Тығыздығы: | 1.638 g/cm³ | ||||||||||||||||||||
| Экватордағы еркін түсу үдеуі: | 11.15 1.14 | ||||||||||||||||||||
| жыту жылдамдығы: | 23.5 км/с | ||||||||||||||||||||
| : | 0.6713 day 16 h 6 min 36 s | ||||||||||||||||||||
| Экватордағы айналым тездігі: | 2.68 км/с 9,660 км/сағ | ||||||||||||||||||||
| : | 28.32° | ||||||||||||||||||||
| Солтүстік полюстің : | 19h 57m 20s | ||||||||||||||||||||
| Беттік темп-сы: 1 bar level 0.1 bar |
| ||||||||||||||||||||
| Көрінетін жұлд. шама: | 8.0 to 7.78 | ||||||||||||||||||||
| : | 2.2—2.4″ | ||||||||||||||||||||
| Атмосферасы | |||||||||||||||||||||
| Құрамы: |
| ||||||||||||||||||||
Тарихы
1846 жылдың 23 қыркүйегінде ашылған Нептун ғаламшары математикалық есептердің көмегімен ашылған алғашқы ғаламшар болды. Уранның орбитасындағы күтпеген өзгерістер белгісіз ғаламшардың тартылыс күшінің ықпалынан болуы мүмкін деген тұжырым келтірді. Нептун көзделген орындағы бұрыштан табылды. Көп ұзамай Тритон атты серігі ашылды, бірақ, басқа да 12 серіктері дейін ашылған жоқ. Нептун планетасының қасынан тек бір ғарыш кемесі 1989 жылдың 25 тамызында өтті.
Нептун құрылысы
Нептунның құрылысы Уранның құрылысына ұқсас, екеуі де ірірек келетін Есекқырған және газ гиганттарының құрылыстарынан өзгеше. Сондықтан, астрономдар бұл ғаламшарларды "мұз гиганттары" қатарына жатқызады. Нептунның атмосферасы Есекқырған мен Қоңырқайдың негізінен сутегі және гелийден тұратын атмосферасына ұқсас болғанымен, су, аммиак және тұратын ірі "мұздарға" толы, және шамасы, іздері бар.
Нептунның бетінде Күн Жүйесінде тіркелген ең қатты желдер болады, олардың жылдамдығы 2100 км/сағат. 1989 жылы Вояджер-2 ғаламшардың қасынан өтіп бара жатқан кезде Есекқырғанның бетінде Ірі Қызыл Дақпен салыстырыла алатындай оңтүстік гемисферада Ірі Қара Дақ тіркеді. Нептун бетіндегі бұлттардың температурасы −218 °C (55.1 K)-ге дейін жетеді, бұл Күн Жүйесіндегі ең салқын температура, Күннен алыстығы бұған себеп болады. Нептунның ортасындағы температура 7,000 °C (7,270 K)-ге дейін көтеріледі, бұл Күннің бетіндегі температураға ұқсас және басқа да белгілі ғаламшарларға тән. Нептунның бұлыңғыр әрі әркелкі орналасқан сақина жүйесі бар, бұл сақина 1960 жылдары байқалғанымен, Вояджер-2-нің зерттеулері сақиналарының бар екендігін дәлелдеді.
Нептун серігі
Нептунның он үш серігі бар. Оның Тритон деп аталатын серігі мұз жамылғысына оранған. Күннің әлсіз сәулесі мұз қабатынан өте отырып, ішіндегі газды қыздырады. Қызған ыстық газ ағыны сыртқа атқылайды.
Уақыт өткен сайын Нептундағы жұмбақтық бірде пайда болады, бірде жоғалып кетеді. Ғалымдардың ұйғаруынша, бұл- осы планетадағы қатты қапталудың белгісі. 1989,1994 жылдары астрономдар Қара дауыл деп аталатын үлкен қара дақты бақылады. 1994 жылы планетадан "Хаббл" телескопы Жердің мөлшеріндей үлкен түтікті байқады. Алып дауыл оны планетаның беткі қабаты бойымен екпіндетіп алып кеткен болу керек. «Вояджер-2» 1989 жылы 25 тамызда Нептунға ең жақын болды. 1989 жылы тамызда АҚШ-тың «Вояджер-2» ғарыш кемесі Нептунға барып, үлкен бақылау бағдарламасын жүргізді. Негізінде, миссиясы алып планеталардың бүкіл отбасы туралы білімнің толық жаңартылуына әкелді. Ұшу кезінде құрылғы барлығы 115 мың телевизиялық кескінді, оның ішінде 9 мыңы Нептун маңында жіберді.
Нептунның айырмашылығы
Нептун - Планеталардың ішіндегі ең кішкентай және ең тығыз газ планетасы. Ол газдан және мұздан тұрады және, ең алдымен, тасты өзегі бар. Егер біз Нептунға жете алсақ, оның бетінде тұруға мүмкіндік болмас еді - ол бірден сорылып кетер еді, өйткені Нептунның тартылыс күші болғанымен, Жер тұрғындары елестете алмайтын жел күші бар мәңгілік дауыл бар. Күші шамамен жердің күшіне тең. Ғалымдардың зерттеуінше Нептунда 6 сақина бар.
Ашылуы
суреттері оның Нептунды алғашқы болып 1612 жылдың көргенін көрсетеді, 1613 жылдың ол тағы да бақылады; екі жағдайда да ол Нептунды жақындап тұрған жұлдызбен шатастырды - бұл түнгі аспандағы Есекқырған болатын. Сондықтан, бұл Нептунның ашылуы болып саналмайды. 1612 жылдың желтоқсанындағы алғашқы бақылауындағы кезде, ғаламшар дәл сол күні теріс қараған болатын, сондықтан бір орында тұрған жұлдыз болып көрінген. Бұл қозғалыс Жердің алыс ғаламшардан өте қашық нүктесінен байқалады. Нептун өзінің жылдық айналымын бастап жатқандықтан, ғаламшардың қозғалысы Галилеоның кішкене телескобынан көрінбеді.
1821 жылы Уранның астрономиялық кестесін басып шығарды. Соңғы зерттеулер кестедегі мәліметтердің анық көлбеуін көрсетті, бұл Буварды белгісіз дененің тартылыс күшінің араласуынан ғана болатынын болжамдауға әкелген. 1843 жылы Джон Адамс болжамдалған сегізінші ғаламшардың Уранның қозғалысына әсер ететіндігі арқылы орбитасын есептеді. Еңбектерін Сэр Джордж Эйриге жіберген соң, Эйри оның анықтауын өтінді. Адамс жауап хатын бастағанмен, ешқайда жіберген жоқ, содан Уран проблемасына аса көңіл аударған жоқ.
1845-1846 жылдары, Урбен Леверье Адамстан бөлек өзінің есептерін шығарды, бірақ ол да өзінің жерлестерінен қолдау таппай, қиындықтарға кезікті. Маусым айында Эйри Леверьенің басып шығарған ғаламшардың сипаттамасының есептері Адамстың есептеріне ұқсас екендігін көргеннен соң, ол Кембридж Обсерваториясының бастығы Джеймс Чаллисті ғаламшарды іздеуін өтінді. Чаллис тамыз және қыркүйек айларында аспанды мұқият зерттеді.
Дәл осы кезңде Леверье хат арқылы Берлин Обсерваториясының астрономы Йохан Гальдты обсерваторияның рефракторы арқылы іздеуін сұрады. Хейнрих Д'Аррест атты обсерватория студенті Гальға беріде алынған аспандағы Леверьенің болжаған ауданының кестесін соңғы ауданның кестесімен салыстыруын ұсынды. Леверьенің хатын алған күні кешке, 1846 жылдың 23 қыркүйегінде оның 1° дәлдікпен, ал Адамстың 12° дәлдікпен болжаған жерінен жаңа ғаламшар ашылды. Чаллис кейін бұл ғаламшардың екі рет тамыз айында бақылағанын түсінді, ол өзінің жұмысқа қатты берілмегендігімен түсіндірген болатын.
Ашылуының бастапқы кезеңінде ғаламшарды ашу құрметі үшін Француздық және Британдық ұлттық қарсыласуы орын алды. Ақырында, Леверье мен Адамс бірдей атақ алды.
Сілтемелер
Дереккөздер
- Ian Morison.Introduction to astronomy and cosmology.//University of Manchester.2008.p.124. ISBN: 978-0-470-03333-3
- Владимир Сурдин.Солнечная система.//М:ФИЗМАТЛИТ,2008.cтр.260-261..ISBN: 978-5-9221-0989-5
- http://ya-uznayu.ru/kosmos.html
- Қазақ Энциклопедиясы , 7 том 2 бөлім
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Neptun Kүn zhүjesinin segizinshi galamshary Kүn Zhүjesindegi kүnnen en alys ornalaskan galamshar Diametri zhoninen en үlkeni salmagy bojynsha үshinshi galamshar Neptun 17 ese auyr Zherden 15 ese auyr Uran galamsharynan sәl auyr Ғalamshar Rimdik teniz kudajynyn atymen atalgan Astronomiyalyk belgisi Neptun kudajynyn үshushty najzasy Neptune Neptune from Voyager 2Ashylu derekteriKim ashkan Urben Levere Dzhon AdamsAshylgan kүni 1846Orbitalyk sipattamasyAfelii 4 553 946 490 30 44125206 Perigelii 4 452 940 833 km 29 76607095 AUҮlken zharty osi 4 503 443 661 km 30 10366151 AUEkscentrisitet 0 011214269Orbitamen ajnalu 60 190 164 79 367 49 day 1 767975 6 43 to Sun s equatorMagynaly auytkysy 267 767281 Үdemeli tүjin bojlygy 131 794310 Perigelij argumenti 265 646853 Serikteri Fizikalyk sipattamalaryPolyustik radiusy 24 341 30 km 3 829 Earths 7 6408 109 km 14 98 EarthsDengeji 6 254 1013 km 57 74 EarthsMassasy 1 0243 1026 kg 17 147 EarthsTygyzdygy 1 638 g cm Ekvatordagy erkin tүsu үdeui 11 15 1 14 zhytu zhyldamdygy 23 5 km s 0 6713 day 16 h 6 min 36 sEkvatordagy ajnalym tezdigi 2 68 km s 9 660 km sag 28 32 Soltүstik polyustin 19h 57m 20sBettik temp sy 1 bar level 0 1 baren azmag en kop72 55 KKorinetin zhuld shama 8 0 to 7 78 2 2 2 4 AtmosferasyҚuramy 80 3 2 Sutegi H2 19 3 2 Gelij1 5 0 5 Metan 0 019 HD 0 00015 EtanIces AmmiakSu NH4SH MetanTarihy1846 zhyldyn 23 kyrkүjeginde ashylgan Neptun galamshary matematikalyk esepterdin komegimen ashylgan algashky galamshar boldy Urannyn orbitasyndagy kүtpegen ozgerister belgisiz galamshardyn tartylys kүshinin ykpalynan boluy mүmkin degen tuzhyrym keltirdi Neptun kozdelgen oryndagy buryshtan tabyldy Kop uzamaj Triton atty serigi ashyldy birak baska da 12 serikteri dejin ashylgan zhok Neptun planetasynyn kasynan tek bir garysh kemesi 1989 zhyldyn 25 tamyzynda otti Neptun kurylysyNeptunnyn kurylysy Urannyn kurylysyna uksas ekeui de irirek keletin Esekkyrgan zhәne gaz giganttarynyn kurylystarynan ozgeshe Sondyktan astronomdar bul galamsharlardy muz giganttary kataryna zhatkyzady Neptunnyn atmosferasy Esekkyrgan men Қonyrkajdyn negizinen sutegi zhәne gelijden turatyn atmosferasyna uksas bolganymen su ammiak zhәne turatyn iri muzdarga toly zhәne shamasy izderi bar Neptunnyn betinde Kүn Zhүjesinde tirkelgen en katty zhelder bolady olardyn zhyldamdygy 2100 km sagat 1989 zhyly Voyadzher 2 galamshardyn kasynan otip bara zhatkan kezde Esekkyrgannyn betinde Iri Қyzyl Dakpen salystyryla alatyndaj ontүstik gemisferada Iri Қara Dak tirkedi Neptun betindegi bulttardyn temperaturasy 218 C 55 1 K ge dejin zhetedi bul Kүn Zhүjesindegi en salkyn temperatura Kүnnen alystygy bugan sebep bolady Neptunnyn ortasyndagy temperatura 7 000 C 7 270 K ge dejin koteriledi bul Kүnnin betindegi temperaturaga uksas zhәne baska da belgili galamsharlarga tәn Neptunnyn bulyngyr әri әrkelki ornalaskan sakina zhүjesi bar bul sakina 1960 zhyldary bajkalganymen Voyadzher 2 nin zertteuleri sakinalarynyn bar ekendigin dәleldedi Neptun serigi Neptunnyn on үsh serigi bar Onyn Triton dep atalatyn serigi muz zhamylgysyna orangan Kүnnin әlsiz sәulesi muz kabatynan ote otyryp ishindegi gazdy kyzdyrady Қyzgan ystyk gaz agyny syrtka atkylajdy Uakyt otken sajyn Neptundagy zhumbaktyk birde pajda bolady birde zhogalyp ketedi Ғalymdardyn ujgaruynsha bul osy planetadagy katty kaptaludyn belgisi 1989 1994 zhyldary astronomdar Қara dauyl dep atalatyn үlken kara dakty bakylady 1994 zhyly planetadan Habbl teleskopy Zherdin molsherindej үlken tүtikti bajkady Alyp dauyl ony planetanyn betki kabaty bojymen ekpindetip alyp ketken bolu kerek Voyadzher 2 1989 zhyly 25 tamyzda Neptunga en zhakyn boldy 1989 zhyly tamyzda AҚSh tyn Voyadzher 2 garysh kemesi Neptunga baryp үlken bakylau bagdarlamasyn zhүrgizdi Negizinde missiyasy alyp planetalardyn bүkil otbasy turaly bilimnin tolyk zhanartyluyna әkeldi Ұshu kezinde kurylgy barlygy 115 myn televiziyalyk keskindi onyn ishinde 9 myny Neptun manynda zhiberdi Neptunnyn ajyrmashylygyNeptun Planetalardyn ishindegi en kishkentaj zhәne en tygyz gaz planetasy Ol gazdan zhәne muzdan turady zhәne en aldymen tasty ozegi bar Eger biz Neptunga zhete alsak onyn betinde turuga mүmkindik bolmas edi ol birden sorylyp keter edi ojtkeni Neptunnyn tartylys kүshi bolganymen Zher turgyndary elestete almajtyn zhel kүshi bar mәngilik dauyl bar Kүshi shamamen zherdin kүshine ten Ғalymdardyn zertteuinshe Neptunda 6 sakina bar Ashyluysuretteri onyn Neptundy algashky bolyp 1612 zhyldyn korgenin korsetedi 1613 zhyldyn ol tagy da bakylady eki zhagdajda da ol Neptundy zhakyndap turgan zhuldyzben shatastyrdy bul tүngi aspandagy Esekkyrgan bolatyn Sondyktan bul Neptunnyn ashyluy bolyp sanalmajdy 1612 zhyldyn zheltoksanyndagy algashky bakylauyndagy kezde galamshar dәl sol kүni teris karagan bolatyn sondyktan bir orynda turgan zhuldyz bolyp koringen Bul kozgalys Zherdin alys galamshardan ote kashyk nүktesinen bajkalady Neptun ozinin zhyldyk ajnalymyn bastap zhatkandyktan galamshardyn kozgalysy Galileonyn kishkene teleskobynan korinbedi 1821 zhyly Urannyn astronomiyalyk kestesin basyp shygardy Songy zertteuler kestedegi mәlimetterdin anyk kolbeuin korsetti bul Buvardy belgisiz denenin tartylys kүshinin aralasuynan gana bolatynyn bolzhamdauga әkelgen 1843 zhyly Dzhon Adams bolzhamdalgan segizinshi galamshardyn Urannyn kozgalysyna әser etetindigi arkyly orbitasyn eseptedi Enbekterin Ser Dzhordzh Ejrige zhibergen son Ejri onyn anyktauyn otindi Adams zhauap hatyn bastaganmen eshkajda zhibergen zhok sodan Uran problemasyna asa konil audargan zhok 1845 1846 zhyldary Urben Levere Adamstan bolek ozinin esepterin shygardy birak ol da ozinin zherlesterinen koldau tappaj kiyndyktarga kezikti Mausym ajynda Ejri Leverenin basyp shygargan galamshardyn sipattamasynyn esepteri Adamstyn esepterine uksas ekendigin korgennen son ol Kembridzh Observatoriyasynyn bastygy Dzhejms Challisti galamshardy izdeuin otindi Challis tamyz zhәne kyrkүjek ajlarynda aspandy mukiyat zerttedi Dәl osy keznde Levere hat arkyly Berlin Observatoriyasynyn astronomy Johan Galdty observatoriyanyn refraktory arkyly izdeuin surady Hejnrih D Arrest atty observatoriya studenti Galga beride alyngan aspandagy Leverenin bolzhagan audanynyn kestesin songy audannyn kestesimen salystyruyn usyndy Leverenin hatyn algan kүni keshke 1846 zhyldyn 23 kyrkүjeginde onyn 1 dәldikpen al Adamstyn 12 dәldikpen bolzhagan zherinen zhana galamshar ashyldy Challis kejin bul galamshardyn eki ret tamyz ajynda bakylaganyn tүsindi ol ozinin zhumyska katty berilmegendigimen tүsindirgen bolatyn Ashyluynyn bastapky kezeninde galamshardy ashu kurmeti үshin Francuzdyk zhәne Britandyk ulttyk karsylasuy oryn aldy Akyrynda Levere men Adams birdej atak aldy SiltemelerKүn GalaktikaDerekkozderIan Morison Introduction to astronomy and cosmology University of Manchester 2008 p 124 ISBN 978 0 470 03333 3 Vladimir Surdin Solnechnaya sistema M FIZMATLIT 2008 ctr 260 261 ISBN 978 5 9221 0989 5 http ya uznayu ru kosmos html Қazak Enciklopediyasy 7 tom 2 bolim Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet