Нарық — тауар өндірісі мен айналымы заңдары бойынша ұйымдастырылатын айырбасты сипаттайтын тауар қатынастарының жиынтығын білдіреді. Басқаша айтқанда, нарық — нақты тауар сатушылар мен оны сатып алушылардың басын қосатын кез келген институт немесе механизм.
Толығырақ
Ол тауар-ақша айырбасының саласы болып табылады және () мен тұтынушылар (сатып алушылар) арасындағы экон. қатынастар жүйесін білдіреді. Бұл қатынастардың негізгі элементтері – құн, баға, бәсеке, сұраныс пен ұсыныс. Нарықтың жұмыс істеуі тауар өндірушілердің арасындағы байланыстарды реттейтін, сондай-ақ адамдардың арасындағы экон. қарым-қатынас олардың еңбегінің өнімін сатып алу мен сату арқылы көрініс табатын тауар өндірісі жағдайында қоғамдық еңбекті бөлу мен ынталандыруды реттейтін заңға бағындырылған. Сұраныс пен ұсыныс заңы осыны жүзеге асыру нысаны ретінде әрекет етеді, оның іс-әрекеті айырбастың баламалылығын, ақша және тауар ағынының, төлем қабілеті ағынының, төлем қабілеті бар сұраныс пен ұсынылатын тауарлардың (қызметтердің) ара салмағын айқындайды. Нарық қатысушылардың бәрін, бір жағынан, бәсекеден, банкроттықтан, т.б. туындайтын экономикалық мәжбүрлеу арқылы, екінші жағынан, материалдық ынталандыру (пайданы молайту, т.б.) жолымен тауарлар мен қызметтердің жоғары сапада болуына, өндіріс шығынын азайтуға, тұтынушыларды ойдағыдай қанағаттандыруға бағдарлайды. Нарыққа тауар өндірушілердің тәуелсіздігі, олардың толық дербестігі, тауарлардың бағасын еркін белгілеуі, тұтынушылар мен жеткізуші-лерді еркін таңдауы, тауар өндірушілердің, сатушылардың өткізу бәсекелестігі тән. Мемлекет нарықтық қатынастарды ретке келтіру, шаруашылықты жүргізудің нарықтық нысандарының теріс зардаптарын барынша азайту, халықтың жекелеген топтарын әлеум. жағынан қорғау шараларының кешенді жүйесін әзірлеп, жүзеге асырады. Мұндай реттеу нысандары құрылымдардың (биржалардың, жәрмеңкелердің, және басқа агенттіктердің) жұмыс істеуі ережелерін белгілейтін заңдық және басқа нормативтік актілер жатады. Бағаны мемлекеттің реттеп отыруы, тауарлар мен қызметтердің кейбір түрлеріне тұрақты баға белгілеу немесе жәрдемқаражат белгілеу нарықтың жұмыс істеуіне айтарлықтай ықпал жасайды. Тауарлар нарығы тікелей тауар айналысы, ақшаны тауарға және тауарды ақшаға айырбастау саласы нарықтық жүйенің өзегі болып табылады.
Нарық
Демократиялық қоғам тарихи жағынан нарықтық қатынастардың енуімен жалпылама сипатқа ие бола бастады. Мәдениеттің, демократияның, нарықтың арақатынастарын қарастырайық. Мәдениет пен нарықтың арақатынасы туралы әртүрлі, кейде бір-біріне қарама-қарсы көзқарастар бар. Алайда бір нәрсені анық айта аламыз: адамзат әлі күнге дейін адамдық әрекетті ынталандыру мен қоғамдық байлықты бөлудің нарықтан жетілген тәсілін ойлап тапқан жоқ. Нарықтық шаруашылыққа негізделген үлгілердің бір артықшылдығын қоғамдағы экономикалық әрекеттерді, бір жағынан, тұтынушылардың сұраныстарына сәйкес бағыттап, екінші жағынан, тауар дефицитін барған сайын өрістететін бәсекелестік пен еңбек өнімділігін арттыру арқылы жүзеге тиімді және рационалды шаруашылық процестері нәтижесінде қысқарту деп пайымдауға болады. «Әлеуметтік нарық экономикасы» атты кітабында X. Ламперт нарықтың төмендегідей приоритеггерін атап өтеді:
—еркін баға жүйесі ең төмен шығындарға негізделген және осы арқылы өндіріс құралдарын тиімді түрде қолданатын осыған дейін белгілі өндірістік қатынастардың арасындағы нағыз ұтымдысы болып табылады;
—өз шешімін қабылдауда автономды және ерікті болып табылатын кәсіпкерлер шығынды аз жұмсайтын өндіріс тәсілдерін қолданып, өзгермелі сұраныс жағдайында жылдам әрекет ете алады және өз әрекеттерінің тиімділігін қашан да естен шығармайды, керісінше, мемлекеттік экономикалық басқаруды жүзеге асыратын құрылымдар көптеген жағдайда динамикасыз, бюрократиялық машиналардың тетігіне айналып, дұрыс әрі тиімді шешімдер қабылдай алмайды және олар өндірістің жағдайымен кәсіпкерлерге қарағанда формалды түрде ғана таныс болып келеді;
—әкімшілік экономикасының үлгісіне қарағанда нарықтық шаруашылық моделі жеке белсенділік пен іскерліктің толыққанды, шығармашыл және еркін жүзеге асуына көбірек мүмкіндік береді;
—сосын, нарықтық шаруашылықта өндірушілер шектелген, қатал, міндетті жалпышаруашылық жоспарларымен тоқталынбайды, шаруашылық субъектілері өндіріс құралдарын өз мақсаттарында еркін қолданады және осы себептен нарықтық жүйеге және ондағы өзгерістерге жылдам бейімделе алады.
Нарық — бұл демократиялық құрал , онда әрбір тұтынушының дауыс қүқығы бар. Мемлекеттік артықшылықтар, жеңілдіктер, коррупция және тыйымдармен шектелмеген нарық жүйесінде байлыққа жетудің бірден бір жолы бар. Ол — тұтынушылардың талап-мұқтаждарын дер кезінде аңғарып, оларды өтеу мақсатында тынбай еңбек ету. Мәдениет нарықтық қоғамда оның әрекеттік принциптерінен тыс тұра алмайды, тіпті мәдениеттің өзі тауарға айналып кетуі мүмкін. Құндылықтың нарықтық ұғымы, айырбас құндылығының тұтынушы құндылықтан жоғары болуы, құндылықтың осыған ұқсас адамға қатысты, айталық адамның өзін өзі бағалауына байланысты ұғымының пайда болуына әкеліп соқты. Өзін өзі тауар, ал өзіндік құндылық айырбасқа қатысты есептейтін мінез-құлық бағдарын нарықтық адам бағдары деп сараптайды. Соңғы жылдары « деп аталатын әлеуметтік құбылыс қалыптасқан. Ондағы бағалау жүйесі мен принциптері тауар базарымен бірдей: біріншісінде сатылуға тұлғалар ұсынылады, екіншісінде — тауарлар, табыс негізінен, адам өзін-өзі базарда сата білгеніне байланысты; қаншама оның сыртқы түрі жарасымды, қаншама ол тартымды? Белсенді? Керек адамдармен байланысқа түсе ала ма? Отбасылық жағдайы қалай? Қолынан не келеді, қаражаты қалай? Адам өзінің беделі мен құндылығынан гөрі, өтімді тауар болғанды көбірек қалайды. Элиталық тауар сияқты, адам модалы болуы керек, ал осылай болу үшін, тұлғалар бәсекесі қажет. Осы тұстан жарнама, бұқаралық ақпарат құралдары, неше түрлі «имидж» қалыптастырушылар іске кірісіп кетеді. Нарықтың бағасын ойлайтын адам өзін әрі сатушы, әрі тұтынушы ретінде қарастырады және оның көңіл-күйі тұлғаның өзінен гөрі, оған бағынбайтын сыртқы жағдайларға көбірек тәуелді болып шығады. Егер ол табыстан табысқа жетсе, онда құнды, ал сәтсіздіктерге жиі ұшыраса — құндылығынан айырылған. Ол өзінің ішкі мәнді күштерімен тұтас әрі үйлесімді емес, себебі ол үшін өзін өзі жүзеге асырудан гөрі, нарық базарында табысты сатылғаны мәнді. Осында ділдік тип қазіргі мәдени ет жүйесіне де үлкен ықпалын тигізеді. Мәдениет бұл жағдайда шығармашылық пен жасампаздықтан, нарық мүдделеріне сай мол ақпарат жинақтауға көбірек бағытталады. Мәдени қайраткерлер өз туындыларының құндылығына қарағанда, олардың нарықтағы бағасына көп көңіл бөледі, басқаны ойлауға оның мұршасы да жоқ. Нарықтық бағдарды мәдени жасампаздықтан бөліп қарастыру салыстырмалы түрде жүргізіледі. Нарықтық бағдарға сынның абсолюттік мораль тұрғысынан берілетіндігін есте тұту керек. Нарықтық бағдар шынайы адамдық құндылықтарға әкелуі үшін, нарықтық қатынастар субъектілері белгілі бір қылық ережелерін сақтауға міндетті. Тек гуманистік, этикалық ережелерді бұлжытпай орындау нарықты қазіргі әлем мәдениетімен үйлесімді қоса біледі. Адамдық ынтымақтастықтың спонтандық тәртібі қалыптасқан жерде өз әрекеттерін жалпы мәдениеттілікке бағыттаған әлеуметтік топтардың нарықтық табыстары адамзаттық жоғары әдеп жүйесін нығайтады. Бұл процесс тура бағытты болып келмейді және адамдық топтар өз әрекеттерінде тек ылғи рационалды есепшілдікті басшылыққа ала бермей, көп жағдайларда жіберілген қателіктерінен сабақ алу арқылы коррекцияларға (түзетулерге) барып отырады және бұл түзетулер бәсекелік қалпында өтеді. Түбінде ынтымақтастық деңгейі жоғары топтар тарихта үтып отырады. Ф. Хайектің жазғанындай, «іс-әрекеттер ережелерінің эволюциясы ылғи даңғыл жолмен жүріп отырмады, өйткені қалыптасып қалған дәстүрлі көзқарастар эгоизмді қорғаштап, өзінікін дұрыс және әділетті деп есептеп келеді» (Хайек Ф. Пагубная самонадеянность. — М., 1992. — С. 39). Егер өркениет мәдениеттің арнаулы емес өзгерістерінің нәтижесінде біртіндеп қалыптасты десек, онда өркениетте моральды критерийлердің болмауы нарықты оның коррупциялық және криминалдық түріне айналдырады деген пайымдаудың көп негізі бар. Әрине, бүкіл тұлғалар нарығы мен өмірді қастерлеуге негізделген жоғары ізгілік этикасының арасында белгілі бір алшақтық бар. Алайда мынадай сұрақ туады: қандай моральға нарықтық бағдар сәйкес келмейді? Әрине, жоғары адамгершілік құндылықтары бүкіл моральдың мазмұнын тауыспайды. Мұрат — нормадан басқа күнделікті мақсаттарға сай нормаларда жеткілікті. Сонымен, нарықтық бағдар қандай моральды күнделікті өмірде негізге алады? Оны жеке мүдделерді үйлесімді ететін әлеуметтік әріптестік әдебі деп атауға болады және оның басты құндылықтарына әділеттілік (жеке басының жетістіктері бойынша), теңдік (құқық), тұлға дербестілігі және адам абыройлығы жатады. Тұлға орталықтық көзқарас маңызды болғанымен қоғам байлықтың бір қолда жинақталып, басқалардың кедейленуін және пауперлендіруін қолдамауы керек. Әлеуметтік топтардың арасындағы алшақтықтың терендеуіне әртүрлі әлеуметтік әрекеттер қарсы бағытталуы тиіс. Қазіргі кезде мемлекеттің әлеуметтік - экономикалық және мәдени реттеу функциялары артып келеді. Осыдан келіп қоғамдағы әділетсіздік пен теңсіздіктің жалғыз кінәлісі деп нарықты айта беруге жөн жоқ. атап өткеніндей, дәстүрлі тарихи дамудың жемісі ретіндегі ұлттық мәдениеттің басты құндылықтарын таза нарықтық бағамен өлшеуге келмейді. Сол себепті шектеусіз нарықтық қатынастар жағдайында ұлттық құндылықтардың кейбіреулері нарыққа икемделе алмай, қолданыстан шығып, мұражайлық, этнографиялық құндылықтарға айналып кетеді (Темирбеков С. Т. В объятиях рынка. — Алматы: Мысль, 1998. — № 7. — С. 66—68). Нарықтық дәстүрлі құндылықтарды, нормаларды, институттарды, әлеуметтік-қызметтік стереотиптерді, өткен ұрпақтардың тәжірибесін өмірлік табыстарға жетудің стратегиясы ретінде жарамсыз және адекватты емес қылып, бұрын-соңғы болмаған қысымға алды. Осының нәтижесінде бұқаралық, азаматтық, әдептік және ұлттық өзіндік сананың деформацияға ұшыраған құрылымдары пайда бодцы. Оларда дәстүрлі құндылық-мағыналық иерархиялар мен басымдылықтар қиратылып не маргиналданып, қазіргі өмір ырғақтарына сай рухани-адамгершілік ұстанымдар әлі қалыптаса алмады. Осы жағдайларда дәстүрлі ұлттық құндылықтар арзандатылып және ескі раритеттер түрінде қалды, ал оларға иек артатын тұлғалар экономикалық прагматизмнің либералдық демократиялық принциптерін қабылдай алмады және өздерінің күнделікті әрекеттерінде бойкүйездік, селқостыққа немесе агрессияшыл тынымсыз девияцияға бұрыла бастады, кейбір тұлғалар ескі әлемнің құндылықтарының ауысуын бүкіл адамдық ынтымақтастық, руханилық жоғалуы деп жариялады. Нарықтық қатынастарға тежеусіз ерік бере отырып, мемлекет те өз әрекетінде осы стихияның ықпалында кетеді. Ол болашаққа бағытталған бағдарларды күнделікті өмір талаптарына құрбан ете салады. Болашақты бағдарламау адамның өзіне теріс әсерін тигізеді. Мысалы, « мәселесін алайық. Қазақстан сияқты ТМД елдерінде стихиялық нарық табысты кейінірек түсіретін ғылым, білім, мөдениет салаларын қаржыландыру қиындықтарын туғызды. Тікелей пайда әкелмейтін бұл салалар құлдырай бастады. Мысалы, орта білімді қаржыландырудың пайдасын он жылдан артық күту қажет. Бірақ білімсіз халықтың болашағы солғын. Сол себепті таза прагматикалық ұстанымды шектеп, болашақты да ойлаған жөн. Мемлекеттің азаматтық қоғам салаларынан мүлдем кетуі, стихиялық нарық жағдайыңда мәдени еттің, ғылымның, білімнің толық коммерциализациясына әкеледі. ТМД елдеріндегі нарықтық экономика мен жеке меншіктік қатынастарға өтуінің кейбір тәсілдерін ұсынған «катастрофалық прогресс» терминімен де атауға болады. Нарықтық экономика тетіктерінің еркін қалыптасу принциптерін ұлттық игілікті бүрын болып көрмеген тойымсыз және тоқтаусыз талан-таражға салумен жиі алмастыру да ТМД елдерінің кейбір көріністеріне жатады. Осындай «тәжірибеге» талдау бере келе, белгілі бір сарапшылар мен ғалымдар классикалық либерализмнің нарықтық экономика, демократия, азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет идеяларының ішкі қиындылығына күмән келтіре бастады: «Адам құқықтарын, демократия мен еркін нарықты бір-бірімен байланыстыру концептуалдық немесе эмпирикалық пайымдаудан гөрі құндылық пікіріне жақын... Нарыққа өту мен демократиялық биліктің арасында ішкі байланыс жоқ. Осындай байланыстың мүлдем болмауы да мүмкін» (Межуев В.М. Куда движется Россия?//Вопросы философии, 1993. — № 2). Нарықтың мәдени негіздерін сынау тек белгілі бір шекке дейін ақылға сыйымды. Одан тыс болса, ол адамзаттың артқа қалдырған кезеңдерін қайтадан қалпына келтіруді көздеуі мүмкін. Оның ішінде кертартпа үлгілерді мұратқа айналдыру қоғамға зиянын тигізбей қоймайды. Тағы бір ескеретін жай: адамзат заман талабына сай осы мәселе бойынша жауап таба білді. Қазіргі постиндустриялық өркениет үшін мәдени шынайы гумандық бастауларын жаңғырта алды. Дамыған елдерде мәдениет өзінің тартымдылығымен, көпфункционалдығымен, адамгершілігімен, ыңғайлығымен және оптималдығымен көзге түседі. Бизнестің әр түрлі құрылымдары мен филантропиялық ұжымдар мен тұлғалар жоғары мәдениетті қалыптастыруға бағытталған әрекеттерге барады, фирмалар мен корпорациялар қызметкерлерінің мәдени деңгейі артып келеді, мұның өзі нарықтық субъектілердің табысын көбейтеді, мәдениетті қолдау қоғамның рухани байлығын молайтады және әлеуметтік қақтығыстардың алдын алады, іскерлік және әлеуметтік белсенділікті жоғары деңгейге көтереді, осының бәрі қуатты мәдениет индустриясын қалыптастыруға мүмкіндік береді, Қазақстан жағдайында да осындай өркениеттілік бағдарларына бетбұрыс жасау қажеттігі бар.
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы"Қазақ Энциклопедиясы", 6 том
- Мәдениеттану: жоғарғы оқу орнындары мен колледж студенттеріне арнлған оқулық. Алматы: Раритет, 2005.- 416 бет. ISBN 9965-663-71-8
Сілтемелер
- Микроэкономика
- Макроэкономика
- Іскерлік
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Naryk tauar ondirisi men ajnalymy zandary bojynsha ujymdastyrylatyn ajyrbasty sipattajtyn tauar katynastarynyn zhiyntygyn bildiredi Baskasha ajtkanda naryk nakty tauar satushylar men ony satyp alushylardyn basyn kosatyn kez kelgen institut nemese mehanizm TolygyrakWet market in Singapore Ol tauar aksha ajyrbasynyn salasy bolyp tabylady zhәne men tutynushylar satyp alushylar arasyndagy ekon katynastar zhүjesin bildiredi Bul katynastardyn negizgi elementteri kun baga bәseke suranys pen usynys Naryktyn zhumys isteui tauar ondirushilerdin arasyndagy bajlanystardy rettejtin sondaj ak adamdardyn arasyndagy ekon karym katynas olardyn enbeginin onimin satyp alu men satu arkyly korinis tabatyn tauar ondirisi zhagdajynda kogamdyk enbekti bolu men yntalandyrudy rettejtin zanga bagyndyrylgan Suranys pen usynys zany osyny zhүzege asyru nysany retinde әreket etedi onyn is әreketi ajyrbastyn balamalylygyn aksha zhәne tauar agynynyn tolem kabileti agynynyn tolem kabileti bar suranys pen usynylatyn tauarlardyn kyzmetterdin ara salmagyn ajkyndajdy Naryk katysushylardyn bәrin bir zhagynan bәsekeden bankrottyktan t b tuyndajtyn ekonomikalyk mәzhbүrleu arkyly ekinshi zhagynan materialdyk yntalandyru pajdany molajtu t b zholymen tauarlar men kyzmetterdin zhogary sapada boluyna ondiris shygynyn azajtuga tutynushylardy ojdagydaj kanagattandyruga bagdarlajdy Narykka tauar ondirushilerdin tәuelsizdigi olardyn tolyk derbestigi tauarlardyn bagasyn erkin belgileui tutynushylar men zhetkizushi lerdi erkin tandauy tauar ondirushilerdin satushylardyn otkizu bәsekelestigi tәn Memleket naryktyk katynastardy retke keltiru sharuashylykty zhүrgizudin naryktyk nysandarynyn teris zardaptaryn barynsha azajtu halyktyn zhekelegen toptaryn әleum zhagynan korgau sharalarynyn keshendi zhүjesin әzirlep zhүzege asyrady Mundaj retteu nysandary kurylymdardyn birzhalardyn zhәrmenkelerdin zhәne baska agenttikterdin zhumys isteui erezhelerin belgilejtin zandyk zhәne baska normativtik aktiler zhatady Bagany memlekettin rettep otyruy tauarlar men kyzmetterdin kejbir tүrlerine turakty baga belgileu nemese zhәrdemkarazhat belgileu naryktyn zhumys isteuine ajtarlyktaj ykpal zhasajdy Tauarlar narygy tikelej tauar ajnalysy akshany tauarga zhәne tauardy akshaga ajyrbastau salasy naryktyk zhүjenin ozegi bolyp tabylady NarykDemokratiyalyk kogam tarihi zhagynan naryktyk katynastardyn enuimen zhalpylama sipatka ie bola bastady Mәdeniettin demokratiyanyn naryktyn arakatynastaryn karastyrajyk Mәdeniet pen naryktyn arakatynasy turaly әrtүrli kejde bir birine karama karsy kozkarastar bar Alajda bir nәrseni anyk ajta alamyz adamzat әli kүnge dejin adamdyk әreketti yntalandyru men kogamdyk bajlykty boludin naryktan zhetilgen tәsilin ojlap tapkan zhok Naryktyk sharuashylykka negizdelgen үlgilerdin bir artykshyldygyn kogamdagy ekonomikalyk әreketterdi bir zhagynan tutynushylardyn suranystaryna sәjkes bagyttap ekinshi zhagynan tauar deficitin bargan sajyn oristetetin bәsekelestik pen enbek onimdiligin arttyru arkyly zhүzege tiimdi zhәne racionaldy sharuashylyk procesteri nәtizhesinde kyskartu dep pajymdauga bolady Әleumettik naryk ekonomikasy atty kitabynda X Lampert naryktyn tomendegidej prioriteggerin atap otedi erkin baga zhүjesi en tomen shygyndarga negizdelgen zhәne osy arkyly ondiris kuraldaryn tiimdi tүrde koldanatyn osygan dejin belgili ondiristik katynastardyn arasyndagy nagyz utymdysy bolyp tabylady oz sheshimin kabyldauda avtonomdy zhәne erikti bolyp tabylatyn kәsipkerler shygyndy az zhumsajtyn ondiris tәsilderin koldanyp ozgermeli suranys zhagdajynda zhyldam әreket ete alady zhәne oz әreketterinin tiimdiligin kashan da esten shygarmajdy kerisinshe memlekettik ekonomikalyk baskarudy zhүzege asyratyn kurylymdar koptegen zhagdajda dinamikasyz byurokratiyalyk mashinalardyn tetigine ajnalyp durys әri tiimdi sheshimder kabyldaj almajdy zhәne olar ondiristin zhagdajymen kәsipkerlerge karaganda formaldy tүrde gana tanys bolyp keledi әkimshilik ekonomikasynyn үlgisine karaganda naryktyk sharuashylyk modeli zheke belsendilik pen iskerliktin tolykkandy shygarmashyl zhәne erkin zhүzege asuyna kobirek mүmkindik beredi sosyn naryktyk sharuashylykta ondirushiler shektelgen katal mindetti zhalpysharuashylyk zhosparlarymen toktalynbajdy sharuashylyk subektileri ondiris kuraldaryn oz maksattarynda erkin koldanady zhәne osy sebepten naryktyk zhүjege zhәne ondagy ozgeristerge zhyldam bejimdele alady Naryk bul demokratiyalyk kural onda әrbir tutynushynyn dauys kүkygy bar Memlekettik artykshylyktar zhenildikter korrupciya zhәne tyjymdarmen shektelmegen naryk zhүjesinde bajlykka zhetudin birden bir zholy bar Ol tutynushylardyn talap muktazhdaryn der kezinde angaryp olardy oteu maksatynda tynbaj enbek etu Mәdeniet naryktyk kogamda onyn әrekettik principterinen tys tura almajdy tipti mәdeniettin ozi tauarga ajnalyp ketui mүmkin Қundylyktyn naryktyk ugymy ajyrbas kundylygynyn tutynushy kundylyktan zhogary boluy kundylyktyn osygan uksas adamga katysty ajtalyk adamnyn ozin ozi bagalauyna bajlanysty ugymynyn pajda boluyna әkelip sokty Өzin ozi tauar al ozindik kundylyk ajyrbaska katysty eseptejtin minez kulyk bagdaryn naryktyk adam bagdary dep saraptajdy Songy zhyldary dep atalatyn әleumettik kubylys kalyptaskan Ondagy bagalau zhүjesi men principteri tauar bazarymen birdej birinshisinde satyluga tulgalar usynylady ekinshisinde tauarlar tabys negizinen adam ozin ozi bazarda sata bilgenine bajlanysty kanshama onyn syrtky tүri zharasymdy kanshama ol tartymdy Belsendi Kerek adamdarmen bajlanyska tүse ala ma Otbasylyk zhagdajy kalaj Қolynan ne keledi karazhaty kalaj Adam ozinin bedeli men kundylygynan gori otimdi tauar bolgandy kobirek kalajdy Elitalyk tauar siyakty adam modaly boluy kerek al osylaj bolu үshin tulgalar bәsekesi kazhet Osy tustan zharnama bukaralyk akparat kuraldary neshe tүrli imidzh kalyptastyrushylar iske kirisip ketedi Naryktyn bagasyn ojlajtyn adam ozin әri satushy әri tutynushy retinde karastyrady zhәne onyn konil kүji tulganyn ozinen gori ogan bagynbajtyn syrtky zhagdajlarga kobirek tәueldi bolyp shygady Eger ol tabystan tabyska zhetse onda kundy al sәtsizdikterge zhii ushyrasa kundylygynan ajyrylgan Ol ozinin ishki mәndi kүshterimen tutas әri үjlesimdi emes sebebi ol үshin ozin ozi zhүzege asyrudan gori naryk bazarynda tabysty satylgany mәndi Osynda dildik tip kazirgi mәdeni et zhүjesine de үlken ykpalyn tigizedi Mәdeniet bul zhagdajda shygarmashylyk pen zhasampazdyktan naryk mүddelerine saj mol akparat zhinaktauga kobirek bagyttalady Mәdeni kajratkerler oz tuyndylarynyn kundylygyna karaganda olardyn naryktagy bagasyna kop konil boledi baskany ojlauga onyn murshasy da zhok Naryktyk bagdardy mәdeni zhasampazdyktan bolip karastyru salystyrmaly tүrde zhүrgiziledi Naryktyk bagdarga synnyn absolyuttik moral turgysynan beriletindigin este tutu kerek Naryktyk bagdar shynajy adamdyk kundylyktarga әkelui үshin naryktyk katynastar subektileri belgili bir kylyk erezhelerin saktauga mindetti Tek gumanistik etikalyk erezhelerdi bulzhytpaj oryndau narykty kazirgi әlem mәdenietimen үjlesimdi kosa biledi Adamdyk yntymaktastyktyn spontandyk tәrtibi kalyptaskan zherde oz әreketterin zhalpy mәdeniettilikke bagyttagan әleumettik toptardyn naryktyk tabystary adamzattyk zhogary әdep zhүjesin nygajtady Bul process tura bagytty bolyp kelmejdi zhәne adamdyk toptar oz әreketterinde tek ylgi racionaldy esepshildikti basshylykka ala bermej kop zhagdajlarda zhiberilgen katelikterinen sabak alu arkyly korrekciyalarga tүzetulerge baryp otyrady zhәne bul tүzetuler bәsekelik kalpynda otedi Tүbinde yntymaktastyk dengeji zhogary toptar tarihta үtyp otyrady F Hajektin zhazganyndaj is әreketter erezhelerinin evolyuciyasy ylgi dangyl zholmen zhүrip otyrmady ojtkeni kalyptasyp kalgan dәstүrli kozkarastar egoizmdi korgashtap ozinikin durys zhәne әdiletti dep eseptep keledi Hajek F Pagubnaya samonadeyannost M 1992 S 39 Eger orkeniet mәdeniettin arnauly emes ozgeristerinin nәtizhesinde birtindep kalyptasty desek onda orkeniette moraldy kriterijlerdin bolmauy narykty onyn korrupciyalyk zhәne kriminaldyk tүrine ajnaldyrady degen pajymdaudyn kop negizi bar Әrine bүkil tulgalar narygy men omirdi kasterleuge negizdelgen zhogary izgilik etikasynyn arasynda belgili bir alshaktyk bar Alajda mynadaj surak tuady kandaj moralga naryktyk bagdar sәjkes kelmejdi Әrine zhogary adamgershilik kundylyktary bүkil moraldyn mazmunyn tauyspajdy Murat normadan baska kүndelikti maksattarga saj normalarda zhetkilikti Sonymen naryktyk bagdar kandaj moraldy kүndelikti omirde negizge alady Ony zheke mүddelerdi үjlesimdi etetin әleumettik әriptestik әdebi dep atauga bolady zhәne onyn basty kundylyktaryna әdilettilik zheke basynyn zhetistikteri bojynsha tendik kukyk tulga derbestiligi zhәne adam abyrojlygy zhatady Tulga ortalyktyk kozkaras manyzdy bolganymen kogam bajlyktyn bir kolda zhinaktalyp baskalardyn kedejlenuin zhәne pauperlendiruin koldamauy kerek Әleumettik toptardyn arasyndagy alshaktyktyn terendeuine әrtүrli әleumettik әreketter karsy bagyttaluy tiis Қazirgi kezde memlekettin әleumettik ekonomikalyk zhәne mәdeni retteu funkciyalary artyp keledi Osydan kelip kogamdagy әdiletsizdik pen tensizdiktin zhalgyz kinәlisi dep narykty ajta beruge zhon zhok atap otkenindej dәstүrli tarihi damudyn zhemisi retindegi ulttyk mәdeniettin basty kundylyktaryn taza naryktyk bagamen olsheuge kelmejdi Sol sebepti shekteusiz naryktyk katynastar zhagdajynda ulttyk kundylyktardyn kejbireuleri narykka ikemdele almaj koldanystan shygyp murazhajlyk etnografiyalyk kundylyktarga ajnalyp ketedi Temirbekov S T V obyatiyah rynka Almaty Mysl 1998 7 S 66 68 Naryktyk dәstүrli kundylyktardy normalardy instituttardy әleumettik kyzmettik stereotipterdi otken urpaktardyn tәzhiribesin omirlik tabystarga zhetudin strategiyasy retinde zharamsyz zhәne adekvatty emes kylyp buryn songy bolmagan kysymga aldy Osynyn nәtizhesinde bukaralyk azamattyk әdeptik zhәne ulttyk ozindik sananyn deformaciyaga ushyragan kurylymdary pajda bodcy Olarda dәstүrli kundylyk magynalyk ierarhiyalar men basymdylyktar kiratylyp ne marginaldanyp kazirgi omir yrgaktaryna saj ruhani adamgershilik ustanymdar әli kalyptasa almady Osy zhagdajlarda dәstүrli ulttyk kundylyktar arzandatylyp zhәne eski raritetter tүrinde kaldy al olarga iek artatyn tulgalar ekonomikalyk pragmatizmnin liberaldyk demokratiyalyk principterin kabyldaj almady zhәne ozderinin kүndelikti әreketterinde bojkүjezdik selkostykka nemese agressiyashyl tynymsyz deviyaciyaga buryla bastady kejbir tulgalar eski әlemnin kundylyktarynyn auysuyn bүkil adamdyk yntymaktastyk ruhanilyk zhogaluy dep zhariyalady Naryktyk katynastarga tezheusiz erik bere otyryp memleket te oz әreketinde osy stihiyanyn ykpalynda ketedi Ol bolashakka bagyttalgan bagdarlardy kүndelikti omir talaptaryna kurban ete salady Bolashakty bagdarlamau adamnyn ozine teris әserin tigizedi Mysaly mәselesin alajyk Қazakstan siyakty TMD elderinde stihiyalyk naryk tabysty kejinirek tүsiretin gylym bilim modeniet salalaryn karzhylandyru kiyndyktaryn tugyzdy Tikelej pajda әkelmejtin bul salalar kuldyraj bastady Mysaly orta bilimdi karzhylandyrudyn pajdasyn on zhyldan artyk kүtu kazhet Birak bilimsiz halyktyn bolashagy solgyn Sol sebepti taza pragmatikalyk ustanymdy shektep bolashakty da ojlagan zhon Memlekettin azamattyk kogam salalarynan mүldem ketui stihiyalyk naryk zhagdajynda mәdeni ettin gylymnyn bilimnin tolyk kommercializaciyasyna әkeledi TMD elderindegi naryktyk ekonomika men zheke menshiktik katynastarga otuinin kejbir tәsilderin usyngan katastrofalyk progress terminimen de atauga bolady Naryktyk ekonomika tetikterinin erkin kalyptasu principterin ulttyk igilikti bүryn bolyp kormegen tojymsyz zhәne toktausyz talan tarazhga salumen zhii almastyru da TMD elderinin kejbir korinisterine zhatady Osyndaj tәzhiribege taldau bere kele belgili bir sarapshylar men galymdar klassikalyk liberalizmnin naryktyk ekonomika demokratiya azamattyk kogam zhәne kukyktyk memleket ideyalarynyn ishki kiyndylygyna kүmәn keltire bastady Adam kukyktaryn demokratiya men erkin narykty bir birimen bajlanystyru konceptualdyk nemese empirikalyk pajymdaudan gori kundylyk pikirine zhakyn Narykka otu men demokratiyalyk biliktin arasynda ishki bajlanys zhok Osyndaj bajlanystyn mүldem bolmauy da mүmkin Mezhuev V M Kuda dvizhetsya Rossiya Voprosy filosofii 1993 2 Naryktyn mәdeni negizderin synau tek belgili bir shekke dejin akylga syjymdy Odan tys bolsa ol adamzattyn artka kaldyrgan kezenderin kajtadan kalpyna keltirudi kozdeui mүmkin Onyn ishinde kertartpa үlgilerdi muratka ajnaldyru kogamga ziyanyn tigizbej kojmajdy Tagy bir eskeretin zhaj adamzat zaman talabyna saj osy mәsele bojynsha zhauap taba bildi Қazirgi postindustriyalyk orkeniet үshin mәdeni shynajy gumandyk bastaularyn zhangyrta aldy Damygan elderde mәdeniet ozinin tartymdylygymen kopfunkcionaldygymen adamgershiligimen yngajlygymen zhәne optimaldygymen kozge tүsedi Biznestin әr tүrli kurylymdary men filantropiyalyk uzhymdar men tulgalar zhogary mәdenietti kalyptastyruga bagyttalgan әreketterge barady firmalar men korporaciyalar kyzmetkerlerinin mәdeni dengeji artyp keledi munyn ozi naryktyk subektilerdin tabysyn kobejtedi mәdenietti koldau kogamnyn ruhani bajlygyn molajtady zhәne әleumettik kaktygystardyn aldyn alady iskerlik zhәne әleumettik belsendilikti zhogary dengejge koteredi osynyn bәri kuatty mәdeniet industriyasyn kalyptastyruga mүmkindik beredi Қazakstan zhagdajynda da osyndaj orkeniettilik bagdarlaryna betburys zhasau kazhettigi bar DerekkozderҚazak Enciklopediyasy Қazak Enciklopediyasy 6 tom Mәdeniettanu zhogargy oku ornyndary men kolledzh studentterine arnlgan okulyk Almaty Raritet 2005 416 bet ISBN 9965 663 71 8SiltemelerMikroekonomika Makroekonomika Iskerlik Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet