Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Монғол жылқысы – жергілікті дала жылқысының тұқымы. VII және VIII ғ. Ішкі Моңғолиядан Сібір арқылы Ресейдің оңтүстігіне, Венгрия далаларына дейін кеңінен таралған. Қазіргі таңда аталмыш жылқы тірі Моңғолияның шөлді және таулы аймақтарында, Қытайдың солтүстігінде, Сібірдің орманды және таулы аудандарында ұшырасады. Моңғол шапқыншылығы кезінен бастап қазірге дейін қаз қалпында еш өзгеріссіз келе жатқан жылқы тегі. Саны жарты миллионнан аспайтын моңғол көшпенділері 2 миллионнан астам жылқы ұстайды. Дене тұрқы өте кішкентай болғанымен, аталмыш жылқы түрін понилердің қатарына жатқызуға болмайды. Моңғол жылқылары ашық аспан астында өмір сүреді және ауа райын талғамайды. Моңғол жылқыларының негізгі ерекшелігі осында. Сонымен қатар оларға арнайы жем-шөп дайындалмайды, өйткені олар қоректерін өздігінен тауып жейді. Жазда өзен, бұлақ бар жайылымда, ал қар түсе сусыз жайылымда бағылады. Моңғолдар жылқы малын ерекше қастерлейді, көбінесе оның етін тағамға қолданбай, жылқыны көлік ретінде пайдаланғанды жөн санайды. Моңғол жылқысы тағы Пржевальский жылқысынан тараған деген жорамал бар. Бұл жылқы табиғи іріктелген.
| Моңғол жылқысы | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| ||||
| Егжей-тегжей топтастырылуы | ||||
|
Сырт келбеті
Моңғол жылқысының өлшемі: айғыры – шоқтығының биіктігі 129,3 см, тұрқы 134,3 см, кеуде орамы 150,8 см, жіліншік орамы 17,6 см, осыған орай биесінің өлшемі: 126,9; 134,2; 154,2; 16,8 см. Моңғолияда бұл жылқыға жүк артады, салт мінеді, етін жеп, қымызын ішеді. Бұл жылқының салмағы 250-300 кг. Жазғы 3-3,5 айда құлын емген сүтін есептемегенде әр биеден 250 л сүт саууға болады. Моңғол жылқысы қатаң ауа райына көнбісті, жұмысқа төзімді. Моңғол жылқыларның құйрық жалын көп жағдайда моринхура атты аспапқа қолданады. Тұяқтары өте бекем келеді. Моңғол жылқыларының түрлері өте көп.
Мінезі
Моңғолдар жылқыны өз досындай көреді. Сол себепті моңғол жылқылары ақылды, байсалды келеді. Физикалық тұрғыдан алып қарағанда, ұлаң-ғайыр шөл даланы көзді ашып-жұмғанша кесіп өтетін жылқылыры бұл моңғол жылқылары. Осы жылқылардың арқасында моңғол шапқыншылары көздеген жерлеріне тез жетіп отырған. Олар өте төзімді. Ат жегілгеннен кейін айғырлығын қояды, иесіне бірден бағынады. Бір қызығы үстіндегі шабарман тоқымнан жерге құласа да, ат шабуын тоқтатпайды екен. Бұл да бір моңғол жылқысының өзгешелігі. Бұл жағдайда жылқыны күшпен тоқтату керек.
Шығу тарихы
Зерттеулер нәтижесі бойынша, моңғол жылқылары өз тарихын б.з.б. 2000 жылдан алған екен. Бірақ бұл тек қана болжам ғана. Мәліметтерге сүйенсек, моңғол жылқыларынан басқа да жылқы түрлері тарайды екен.
Моңғол мәденитіндегі жылқы
Жоғарыда айтып өткендей моңғол халқы жылқы десе, ішкен асын жерге қоятын халық. Жылқы малын досындай көрген, оған құрметпен қараған. Моңғолдар былай дейді: «Жылқысыз моңғол – қанатсыз құс». Осы сөздерге қарап – ақ моғолдардың жылқыға деген қарым қатынасының қандай дәрежеде екенін көруге болады. Моңғол салты бойынша бала үш жасына толған кезде оған міндетті түрде жылқы тарту етіледі. Кімде жылқы малы көп болса, сол бай саналады екен. Тіпті, әрбір отбасының мүшесінде кем дегенде бір-бір жылқыдан болады екен. Моңғолияда ат жарыстары негізгі спорт түрінің құрамында. Күрестен кейінгі екінші орында. Моңғолдардың кезінде кең байтақ даланы жаулап алуына көмек болған жылқы.
Дереккөздер
- Қазақ совет энцеклопедиясы
- https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BB%D0%BE%D1%88%D0%B0%D0%B4%D1%8C
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mongol zhylkysy zhergilikti dala zhylkysynyn tukymy VII zhәne VIII g Ishki Mongoliyadan Sibir arkyly Resejdin ontүstigine Vengriya dalalaryna dejin keninen taralgan Қazirgi tanda atalmysh zhylky tiri Mongoliyanyn sholdi zhәne tauly ajmaktarynda Қytajdyn soltүstiginde Sibirdin ormandy zhәne tauly audandarynda ushyrasady Mongol shapkynshylygy kezinen bastap kazirge dejin kaz kalpynda esh ozgerissiz kele zhatkan zhylky tegi Sany zharty millionnan aspajtyn mongol koshpendileri 2 millionnan astam zhylky ustajdy Dene turky ote kishkentaj bolganymen atalmysh zhylky tүrin ponilerdin kataryna zhatkyzuga bolmajdy Mongol zhylkylary ashyk aspan astynda omir sүredi zhәne aua rajyn talgamajdy Mongol zhylkylarynyn negizgi ereksheligi osynda Sonymen katar olarga arnajy zhem shop dajyndalmajdy ojtkeni olar korekterin ozdiginen tauyp zhejdi Zhazda ozen bulak bar zhajylymda al kar tүse susyz zhajylymda bagylady Mongoldar zhylky malyn erekshe kasterlejdi kobinese onyn etin tagamga koldanbaj zhylkyny kolik retinde pajdalangandy zhon sanajdy Mongol zhylkysy tagy Przhevalskij zhylkysynan taragan degen zhoramal bar Bul zhylky tabigi iriktelgen Mongol zhylkysyӘlemi EukariottarDүniesi ZhanuarlarEgzhej tegzhej toptastyryluyKishi patshalygy Tipi Hordalylar Klassy Sүtkorektiler Otryady Tak tuyaktylar Tukymdasy Tүri ZhylkylarSyrt kelbetiMongol zhylkysynyn olshemi ajgyry shoktygynyn biiktigi 129 3 sm turky 134 3 sm keude oramy 150 8 sm zhilinshik oramy 17 6 sm osygan oraj biesinin olshemi 126 9 134 2 154 2 16 8 sm Mongoliyada bul zhylkyga zhүk artady salt minedi etin zhep kymyzyn ishedi Bul zhylkynyn salmagy 250 300 kg Zhazgy 3 3 5 ajda kulyn emgen sүtin eseptemegende әr bieden 250 l sүt sauuga bolady Mongol zhylkysy katan aua rajyna konbisti zhumyska tozimdi Mongol zhylkylarnyn kujryk zhalyn kop zhagdajda morinhura atty aspapka koldanady Tuyaktary ote bekem keledi Mongol zhylkylarynyn tүrleri ote kop MineziMongoldar zhylkyny oz dosyndaj koredi Sol sebepti mongol zhylkylary akyldy bajsaldy keledi Fizikalyk turgydan alyp karaganda ulan gajyr shol dalany kozdi ashyp zhumgansha kesip otetin zhylkylyry bul mongol zhylkylary Osy zhylkylardyn arkasynda mongol shapkynshylary kozdegen zherlerine tez zhetip otyrgan Olar ote tozimdi At zhegilgennen kejin ajgyrlygyn koyady iesine birden bagynady Bir kyzygy үstindegi shabarman tokymnan zherge kulasa da at shabuyn toktatpajdy eken Bul da bir mongol zhylkysynyn ozgesheligi Bul zhagdajda zhylkyny kүshpen toktatu kerek Shygu tarihyZertteuler nәtizhesi bojynsha mongol zhylkylary oz tarihyn b z b 2000 zhyldan algan eken Birak bul tek kana bolzham gana Mәlimetterge sүjensek mongol zhylkylarynan baska da zhylky tүrleri tarajdy eken Mongol mәdenitindegi zhylkyZhogaryda ajtyp otkendej mongol halky zhylky dese ishken asyn zherge koyatyn halyk Zhylky malyn dosyndaj korgen ogan kurmetpen karagan Mongoldar bylaj dejdi Zhylkysyz mongol kanatsyz kus Osy sozderge karap ak mogoldardyn zhylkyga degen karym katynasynyn kandaj dәrezhede ekenin koruge bolady Mongol salty bojynsha bala үsh zhasyna tolgan kezde ogan mindetti tүrde zhylky tartu etiledi Kimde zhylky maly kop bolsa sol baj sanalady eken Tipti әrbir otbasynyn mүshesinde kem degende bir bir zhylkydan bolady eken Mongoliyada at zharystary negizgi sport tүrinin kuramynda Kүresten kejingi ekinshi orynda Mongoldardyn kezinde ken bajtak dalany zhaulap aluyna komek bolgan zhylky DerekkozderҚazak sovet enceklopediyasy https ru wikipedia org wiki D0 9C D0 BE D0 BD D0 B3 D0 BE D0 BB D1 8C D1 81 D0 BA D0 B0 D1 8F D0 BB D0 BE D1 88 D0 B0 D0 B4 D1 8C