Бие

Бие - құлындаған ұрғашы жылқы. Бие жасына қарай құнажын бие, дөнежін бие, бесті бие; айғырдан шығуына қарай буаз бие (құрсағында төлі бар), қысыр бие, ту бие (құлын тастаған немесе құлыны өліп қалған), тұмса бие (бірінші рет құлындаған бие), қулық бие (бірінші рет құлындаған бие), кіші қулық бие (тайында айғырдан шығып, құнажынында құлындаған бие), сақа бие (көп құлындаған бие); түр-түсіне қарай боз бие, тор бие, жирен бие, күйіне қарай бас мама бие (ұрпағы көп өрбіген көксе бие), мама бие (сүті мол, қонды бие), ақтандыр (сүтсіз) бие, көбең бие (қыстан арықтап шыққан яки, көп мініліп титықтағанда жайылымға жіберілген, бойына ет бітіп, қоңдана бастаған бие), иісіншек бие (сауар алдында құлынына жақындап, тез исініп құлынын емізіп жібереді немесе сүті ағып кетеді), мәнерсіз бие (сүті аз бие), нәкүс бие (сүті аз, шабан), саба бие (көп құлындаған қарны үлкен), қасаба бие (жеті-сегіз жастағы бие), семіз бие, тебеген бие (маңына жан жолатпайтын), асау бие (сауылып үйретілмеген бие) т.б. аталады. Ал төрт жас және одан жоғары жастағы құлын тастаған биені сойтал бие деп атайды. Мал баққан қазақ үшін ұрғашы малдың төл тастауы әжептеуір шығын болып есептелінді. Ана тілімізде біреудің іске қырсыздығына байланысты кейігенде айтылатын сойталдай деген теңеу сөз осы жайтқа байланысты қалыптасты.

Бие құлынын 10 ай көтереді. «Құлын жатырына, бала нағашысына тартады» дегендей, жүйрік болар құлын табатын бие қубас, қамыс құлақ келеді. Оның құйрық- жалы сұйық, тұрқы ұзын, шоқтығы биік, бауыры жазық, қарынсау келеді. Еркек құлын табатын бие төсқалдағына дейін ісініп желіндейді.

Дереккөздер

1. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2