Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Кіші саршұнақ – саршұнақтардың ішіндегі ең кішкенесі, денесінің тұрқы 17-24, құйрығы 3-4 см.
| Кіші сарышұнақ | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
 () | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Spermophilus pygmaeus (, 1778) |
Қысқы ұйқыға кетер алдында салмағы әдетте 300-400 грамнан аспайды. Жотасының жүні сұр, аздаған сары күрең теңбілдері болады. Бауыры ақшыл сары болып келеді.
Қазақстанда бұл кеміргіштердің мекені көп территорияны алып жатыр. Ол Гурьев, Орал, Ақтөбе және Град облысының барлық аудандарында, Целиноград облысының оңтүстігінде, Қарағанды, Жезқазған облыстарының солтүстік және батыс, сонымен қатар Қызылорда облысының солтүстік аудандарында таралған. Әсіресе алғашқы төрт облыстың территориясында кішкентай саршұнақ мекендейтін жерде көбіне бір гектарда 5-тен 35-ке, ал кейде 100-ге дейін саршұнақ кездеседі. Тек Орал облысында ғана бұл саршұнақтың қоры 200 миллиондай.
Ол көбіне сары, сортаңдау топырақты жусанды далаларда өсімдігі сирек жерлерде мекендейді. Сонымен қатар елді мекендердің төңірегіндегі жайылымдық жерлерде, жол бойында және егіс маңында көп кездеседі. Ал кейбір аудандарда күздік бидай және көп жылдық шөп егістіктерінде тұрақты тіршілік етеді. Тың және тыңайған жерлерді игерген аудандарда жыртылмай қалған жерлерді мекендейді. Бұл жерлерде тіпті егістікте де көптеп кездесе беретіні байқалып отыр. Кіші саршұнақтар шөбі аласа өскен жерлерден ін қазады. Саршұнақтың басқа түрлеріне қарағанда інін көп жылдар бойы пайдаланады. Оны әр жыл сайын тереңдетіп жер бетіне 1-1,5 текше метр топырақ шығарады. Міне, осыдан барып далада төмпешіктер пайда болады, оларды саршұнақ төбешіктері деп атайды. Саршұнақтар мекендеген жерлерді анықтау оңай. Ескі төбешіктердің диаметрі 2-3 метрге, ал биіктігі 50 мантиметрге дейін барады. Егістік жерлерде мұндай төбешіктер болмайды. Төбешіктер саршұнақтың тіршілік етуі үшін үлкен роль атқарады. Көктемнің алғашқы мезгілінде қар еріген уақытта, жауын-шашын болған кезде саршұнақтар осы төбешіктерді мекендеп аман қалады.
Саршұнақтың басқа түрлеріне қарағанда кішкентай саршұнақ інді өте көп қазады. Олардың ескі мекендерінде бір саршұнаққа 10-ден 30-ға дейін ін келеді. Бір гектарда 500-700 інге дейін және 50-80 төбешік кездеседі. Саршұнақтың уақытша және тұрақты індері болады. Уақытша індер қарапайым келеді. Бұлардың тереңдігі 50-80 см, ұзындығы 80-100 см. Бұл індерін күндіз қоректенуге шыққанда немесе қауіп-қатер төнген кезде пайдаланады. Саршұнақтар қысқы ұйқыдан көктемде қар кетісімен оянып, тіршілік ете бастайды. Оңтүстік аудандарда наурыз айында оянса, апрельдің бас кезінде оянады.
Бұлардың ұйқыдан ояну кезеңі ауа райына байланысты болады. Егер ауа райы желсіз, күндізгі температура плюс 6-8 градус болса, онда саршұнақтар 10-15 күнде қысқы ұйқыданжаппай оянып, жер бетіне шығады. Ал ауа райы өте салқын (жауын-шашынды, көк тайғақ) болса, көбісі інінде қырылып қалады. Міне, осылайша саршұнақтардың ұйқыдан оянуы 30 күнге дейін созылады. Ұйқыдан оянған кезде еркектері 170-250 грамм, ал ұрғашылары 140-200 грамм салмақ тартады. Ұрғашылары ійнен сыртқа шыЛқан соң, бірнеше күннен кейін-аЛ шағылыса бастайды. Шағылысу кезеУі аяқталысымен бблар ескі індерін тазалап, кеУейтіп немесе жаңа:ін Лазуға кіріседі. Балаларын 22-26 күндей көтереді. Балалары қызылшақа, соқыр болып туады. Көздерін 20 күн дегенде ашып, 25 күн шамасында жер бетіне әр іннен 4-5-тен шыға бастайды. Олар алғашқы кезде індерінен алыс кетпей, өсімдіктердің нәзік жасыл жапырақтарымен қоректенеді. Бұл кезде әрбір баласының салмағы 40 г шамасындай болады. Ал салмағы 60-80 грамға жеткен кезде жан-жаққа тарап, өздері ін қазып немесе ескі уақытша індерде тіршілік ете бастайды. Май айының аяғында, июньнің бас кезінде саршұнақтарының еркектерінің салмағы 400-500 грамға, ұрғашыларының салмағы 300-350 грамға дейін жетіп, аз уақыттан кейін қысқы ұйқыға кетеді.
Дереккөздер
- Tsytsulina, K., Zagorodnyuk, I., Formozov, N. & Sheftel, B. (2008). Spermophilus pygmaeus. In: 2008. IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 8 January 2009.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kishi sarshunak sarshunaktardyn ishindegi en kishkenesi denesinin turky 17 24 kujrygy 3 4 sm Kishi saryshunak Dүniesi AnimaliaZhamagaty ChordataTaby Saby Tukymdasy TiintәrizdilerTegi SaryshunaktarTүri S pygmaeusSpermophilus pygmaeus 1778 Қysky ujkyga keter aldynda salmagy әdette 300 400 gramnan aspajdy Zhotasynyn zhүni sur azdagan sary kүren tenbilderi bolady Bauyry akshyl sary bolyp keledi Қazakstanda bul kemirgishterdin mekeni kop territoriyany alyp zhatyr Ol Gurev Oral Aktobe zhәne Grad oblysynyn barlyk audandarynda Celinograd oblysynyn ontүstiginde Қaragandy Zhezkazgan oblystarynyn soltүstik zhәne batys sonymen katar Қyzylorda oblysynyn soltүstik audandarynda taralgan Әsirese algashky tort oblystyn territoriyasynda kishkentaj sarshunak mekendejtin zherde kobine bir gektarda 5 ten 35 ke al kejde 100 ge dejin sarshunak kezdesedi Tek Oral oblysynda gana bul sarshunaktyn kory 200 milliondaj Ol kobine sary sortandau topyrakty zhusandy dalalarda osimdigi sirek zherlerde mekendejdi Sonymen katar eldi mekenderdin toniregindegi zhajylymdyk zherlerde zhol bojynda zhәne egis manynda kop kezdesedi Al kejbir audandarda kүzdik bidaj zhәne kop zhyldyk shop egistikterinde turakty tirshilik etedi Tyn zhәne tynajgan zherlerdi igergen audandarda zhyrtylmaj kalgan zherlerdi mekendejdi Bul zherlerde tipti egistikte de koptep kezdese beretini bajkalyp otyr Kishi sarshunaktar shobi alasa osken zherlerden in kazady Sarshunaktyn baska tүrlerine karaganda inin kop zhyldar bojy pajdalanady Ony әr zhyl sajyn terendetip zher betine 1 1 5 tekshe metr topyrak shygarady Mine osydan baryp dalada tompeshikter pajda bolady olardy sarshunak tobeshikteri dep atajdy Sarshunaktar mekendegen zherlerdi anyktau onaj Eski tobeshikterdin diametri 2 3 metrge al biiktigi 50 mantimetrge dejin barady Egistik zherlerde mundaj tobeshikter bolmajdy Tobeshikter sarshunaktyn tirshilik etui үshin үlken rol atkarady Koktemnin algashky mezgilinde kar erigen uakytta zhauyn shashyn bolgan kezde sarshunaktar osy tobeshikterdi mekendep aman kalady Sarshunaktyn baska tүrlerine karaganda kishkentaj sarshunak indi ote kop kazady Olardyn eski mekenderinde bir sarshunakka 10 den 30 ga dejin in keledi Bir gektarda 500 700 inge dejin zhәne 50 80 tobeshik kezdesedi Sarshunaktyn uakytsha zhәne turakty inderi bolady Uakytsha inder karapajym keledi Bulardyn terendigi 50 80 sm uzyndygy 80 100 sm Bul inderin kүndiz korektenuge shykkanda nemese kauip kater tongen kezde pajdalanady Sarshunaktar kysky ujkydan koktemde kar ketisimen oyanyp tirshilik ete bastajdy Ontүstik audandarda nauryz ajynda oyansa apreldin bas kezinde oyanady Bulardyn ujkydan oyanu kezeni aua rajyna bajlanysty bolady Eger aua rajy zhelsiz kүndizgi temperatura plyus 6 8 gradus bolsa onda sarshunaktar 10 15 kүnde kysky ujkydanzhappaj oyanyp zher betine shygady Al aua rajy ote salkyn zhauyn shashyndy kok tajgak bolsa kobisi ininde kyrylyp kalady Mine osylajsha sarshunaktardyn ujkydan oyanuy 30 kүnge dejin sozylady Ұjkydan oyangan kezde erkekteri 170 250 gramm al urgashylary 140 200 gramm salmak tartady Ұrgashylary ijnen syrtka shyLkan son birneshe kүnnen kejin aL shagylysa bastajdy Shagylysu kezeUi ayaktalysymen bblar eski inderin tazalap keUejtip nemese zhana in Lazuga kirisedi Balalaryn 22 26 kүndej koteredi Balalary kyzylshaka sokyr bolyp tuady Kozderin 20 kүn degende ashyp 25 kүn shamasynda zher betine әr innen 4 5 ten shyga bastajdy Olar algashky kezde inderinen alys ketpej osimdikterdin nәzik zhasyl zhapyraktarymen korektenedi Bul kezde әrbir balasynyn salmagy 40 g shamasyndaj bolady Al salmagy 60 80 gramga zhetken kezde zhan zhakka tarap ozderi in kazyp nemese eski uakytsha inderde tirshilik ete bastajdy Maj ajynyn ayagynda iyunnin bas kezinde sarshunaktarynyn erkekterinin salmagy 400 500 gramga urgashylarynyn salmagy 300 350 gramga dejin zhetip az uakyttan kejin kysky ujkyga ketedi DerekkozderTsytsulina K Zagorodnyuk I Formozov N amp Sheftel B 2008 Spermophilus pygmaeus In 2008 IUCN Red List of Threatened Species Downloaded on 8 January 2009